Parkinson: meer dan beven

Trillen en een verstoorde motoriek zijn de meest kenmerkende symptomen van parkinson. Toch gaat het hier maar om één facet van de ziekte.

De ziekte van Parkinson is een neurodegeneratieve aandoening waarbij in bepaalde hersenzones zenuwcellen geleidelijk afsterven en zenuwverbindingen verloren gaan. Bij het grote publiek is de aandoening inmiddels goed bekend, al wordt ze meestal herleid tot de bewegingsproblemen die ze uiteindelijk veroorzaakt. “Motorische stoornissen zijn trouwens de belangrijkste symptomen van de ziekte. Gewoonlijk is het op basis van dat klinische beeld dat we na een onderzoek de diagnose kunnen stellen”, klinkt het bij dokter Eric Mormont, neuroloog en kliniekhoofd in het universitaire ziekenhuis UCL Namen. “Er is vooral sprake van verhoogde spierspanning, die resulteert in stijfheid en een abnormale weerstand bij het bewegen, van akinesie – wat betekent dat het moeilijk is om een beweging op te starten of om de snelheid of de amplitude van een beweging vol te houden – en van beven in rust.” Hoewel dat laatste symptoom hét symbool van de ziekte is geworden, komt het niet stelselmatig voor: ‘slechts’ ongeveer 80% van de parkinsonpatiënten heeft er last van.

Onrustige slaap

Veel minder geweten is dat de ziekte ook andere, niet-motorische symptomen veroorzaakt die minder opvallend zijn en moeilijker in verband te brengen met parkinson. “Sommige kunnen al jaren vóór de typische bewegingssymptomen optreden”, licht dokter Mormont toe. “Probleem is dat die niet specifiek zijn voor parkinson en dat ze op zich dus niet volstaan om de ziekte vast te stellen.” Het gaat dan met name om RBD (rapid eye movement sleep behavior disorder), een gedragsstoornis tijdens de remslaap, de fase met vrij intense hersenactiviteit en dromen. “Normaal gezien neemt de spierspanning op dat moment fors af. Los van snelle oogbewegingen is het lichaam als verlamd. Dat belet ons te bewegen wanneer we intens aan het dromen zijn.” Net zoals een aantal andere ziektes of de inname van antidepressiva kan de ziekte van Parkinson tot gevolg hebben dat het lichaam tijdens de remslaap minder ‘verlamd’ is en de slaap erg woelig verloopt: de patiënt beweegt, worstelt, gilt ... “Het gaat meestal om dromen waarin er sprake is van agressie, van achtervolgingen …”, zegt dokter Marie-Céline Duray, neurologe in de Clinique Saint-Pierre in Ottignies. “Patiënten zijn zich daar dikwijls niet van bewust en worden ook niet per se wakker, tenzij ze uit hun bed vallen of zich stoten. Omdat die woelige episodes soms heel kort duren, zijn de patiënten bij het opstaan ook niet bijzonder vermoeid.” Doorgaans zijn het dus de bed- of huisgenoten die het abnormale gedrag opmerken.

Minder goed presterende hersenen

“Wanneer er ook motorische stoornissen optreden, kunnen de slaapproblemen verergeren: beven, stijfheid en spierpijn kunnen leiden tot doorslaapproblemen, waarbij de betrokkene ’s nachts veelvuldig wakker wordt”, benadrukt de neurologe. Omdat zulke weinig verkwikkende nachten tot gevolg hebben dat de hersenen zich tijdens de slaap niet optimaal van toxines kunnen ontdoen, kunnen ze nog een ander facet van de ziekte van Parkinson verergeren: de aftakeling van de hersenfunctie. “Bij het begin van de ziekte is er vaak sprake van intellectuele traagheid en concentratiestoornissen. Patiënten kunnen moeilijk uit hun woorden komen”, zegt dokter Mormont. “Ook dit zijn aspecifieke symptomen, want ze treden bijvoorbeeld ook op bij een depressie. Toch tonen studies een link aan tussen parkinson en verminderde cognitieve prestaties.”
Die aftakeling kan mettertijd erger worden. “Na een tiental jaar treedt bij 55 procent van de parkinsonpatiënten dementie op, versta: ernstige cognitieve stoornissen met een weerslag op de zelfredzaamheid. We stellen dit vooral vast bij mensen op leeftijd.”

Voorbodes van de ziekte?

Tot slot kan parkinson nog een hele reeks andere symptomen geven, die niet specifiek zijn voor de ziekte: verlies of afname van de reukzin, lage bloeddruk, constipatie en krampen, gezichts- en/of stemmingsstoornissen (angst, depressie, apathie …), plasproblemen ... “In dat laatste geval gaat het veeleer om urge-incontinentie en moet de patiënt ’s nachts meermaals opstaan om te gaan plassen”, verduidelijkt dokter Duray.
Ook deze problemen kunnen lang vóór de bewegingsstoornissen optreden. Moeten we dan aan de ziekte van Parkinson denken als we met een of meer ervan te maken krijgen? Het antwoord op die vraag is eerder negatief, en wel om twee redenen. Eerste reden: zoals eerder gezegd, kunnen zulke problemen, die overigens bij zeer veel mensen voorkomen, te wijten zijn aan factoren die absoluut niets met parkinson te maken hebben. Doorgaans zijn er meer plausibele verklaringen, gaande van covid (verlies van de reukzin) tot een onevenwichtig voedingspatroon (constipatie). In de meeste gevallen volstaat een bezoek aan de huisarts om te achterhalen wat er aan de hand is en/of de symptomen te verlichten. Tweede reden: het is niet omdat de diagnose ‘parkinson’ in een vroeg stadium wordt gesteld dat de ziekte gestopt kan worden. “Er bestaat vooralsnog geen enkele preventieve of curatieve behandeling”, benadrukt dokter Mormont. “Het enige wat we kunnen doen, is de motorische symptomen bestrijden.” De ziekte vroegtijdig objectief vaststellen heeft dus geen zin en leidt alleen maar tot onnodige angst. In dit geval geldt zeker het spreekwoord: wat niet weet, dat niet deert. ●