Doneren doet deugd

Schenkingen aan ngo’s zitten in de lift, zowel via donaties als nalatenschappen. Maar donateurs willen ook weten waar hun geld naartoe gaat, en terecht.

Waarvoor wordt je gift echt gebruikt?

“Elke mens beschikt over twee eigenschappen: macht en geven. Macht brengt de mens naar zijn lotsbestemming. Geven dwingt hem om het beste van zichzelf met anderen te delen”, zo verwoordt Paulo Coelho het, de beroemde schrijver van De Alchemist. Natuurlijk kan je aan anderen geven om jezelf te ontplooien, maar daarna vraag je je misschien af: wat gebeurt er met mijn geld? Want misbruik van vertrouwen is het ergste, niet? Zeker nu de eindejaarsfeesten eraan komen, traditioneel een periode van veel giften en solidariteit, is dit een bezorgdheid. Hoe worden de organisaties, die mogelijk op jouw vrijgevigheid kunnen rekenen, gefinancierd? En wie houdt toezicht op het goede beheer?
Internationale ngo’s ontvangen een aanzienlijk deel van hun financiering rechtstreeks van (westerse) landen. Regeringen vertrouwen een groot stuk van hun financiële middelen toe aan zulke organisaties. De reden: ze hebben meer voeling met de realiteit op het terrein. De Europese Unie kanaliseert een groot deel van haar steun voor humanitaire noodhulp naar actoren zoals het Internationale Comité van het Rode Kruis, Artsen zonder Grenzen, enz. Het totale humanitaire budget van de EU bedraagt in 2024 maar liefst 7,7 miljard euro.
Sommige ngo’s zijn daardoor erg invloedrijk, zoals Oxfam International, dat zowel steun krijgt via staatsfinanciering als door schenkingen van bedrijven en stichtingen, die ook gestimuleerd worden door de fiscale voordelen die eraan verbonden zijn. En Oxfam beschikt over een netwerk van wereldwinkels die fairtradeproducten verkopen. Volgens het laatste jaarverslag genereert de organisatie bijna 1 miljard euro aan inkomsten. Maar een dergelijk succes zou niet mogelijk zijn zonder de steun van een grote groep vrijwilligers die dagelijks deelnemen aan evenementen en campagnes, gehoor geven aan noodoproepen of regelmatig giften doen. De steun van burgers is dus essentieel om de organisatie draaiende te houden. Op lokaal niveau geldt dit nog meer voor minder bekende organisaties, vooral dankzij legaten (zie artikel ‘Een goed doel in je testament’).
Neem nu de Stichting tegen Kanker, een Belgische onafhankelijke nationale organisatie die dit jaar haar honderdste verjaardag viert. “Onze activiteiten zijn gericht op onderzoek, preventie en ondersteuning van kankerpatiënten en hun dierbaren”, verduidelijkt Greta Van Der Gracht van de stichting. “Bijna twee derde van ons budget gaat naar de financiering van onderzoek. Zonder de hulp van onze genereuze donateurs zouden we financieel in slechte papieren zitten. Legaten, bijvoorbeeld, laten ons toe om te investeren in innovatieve onderzoeksprojecten, die geselecteerd worden door een jury van onafhankelijke experts. Deze financieringsbron is cruciaal en vertegenwoordigt ongeveer 60% van onze inkomsten. En het levert concrete resultaten op. Hierdoor hebben we de laatste tien jaar aanzienlijke vooruitgang geboekt in de strijd tegen kanker in ons land. Want de Stichting tegen Kanker streeft ernaar om het overlevingspercentage van kankerpatiënten tegen 2040 met 10% te verhogen. Om dit doel te bereiken hebben we in 2024 al 35 miljoen euro geïnvesteerd in onderzoek.”
Ter vergelijking: bij Unicef België vertegenwoordigen legaten 20% van de jaarlijkse inkomsten.

Waar vind je informatie over de financiering van ngo’s?

We moeten toch ook de lastige, maar noodzakelijke vraag stellen: wordt het geld van de donaties wel voldoende geïnvesteerd in goede doelen, vooral dan bij organisaties die minder in de schijnwerpers staan. Mieke De Meyer, communicatiemanager bij testament.be, geeft enkele digitale tips om dit uit te zoeken. Zo coördineert haar vzw een nationale campagne rond giften waarbij meer dan 100 ngo’s, goede doelen en verenigingen betrokken zijn. “Veel organisaties publiceren een jaarverslag dat je kan raadplegen op hun website als teken van transparantie”, legt ze uit. “Specifiek voor legaten vind je op onze site de ‘Legatenbarometer’ van de HoGent, die jaarlijks eind oktober uitkomt. Daarnaast is er de VEF (Vereniging voor de Ethiek in Fondsenwerving), de vzw ethische fondsenwerving (re-ef.be) of organisaties die zich engageren om deontologische regels te volgen. En je vindt ook goede informatie over de uitgaven van verschillende goede doelen op donorinfo.be, een stichting van openbaar nut.”

En de lokale vzw?

Een van de verplichtingen van grote non-profitorganisaties is dat ze een externe accountant als controleur moeten hebben. En uit zorg voor transparantie tegenover hun sympathisanten publiceren ze hun rekeningen online, in hun jaarverslag. Maar niet alle lokale liefdadigheidsinstellingen hebben de financiële middelen of het personeel om dit te doen. Toch betekent dit niet dat hun activiteiten minder waardevol zouden zijn. Maar mensen die hun geld doneren, vooral aan een kleinere organisatie, willen gerustgesteld worden. Het is makkelijker om zich vrijgevig op te stellen ten aanzien van organisaties zoals het Rode Kruis, Dierenartsen Zonder Grenzen of een vereniging voor blinden die zich al decennialang hebben bewezen. Maar hoe zit het met die kleinere goede doelen in je provincie? Met andere woorden, als je bang bent voor fraude en geldverduistering, hoe kan je jezelf dan geruststellen? Je kan de Balanscentrale van de Nationale Bank van België raadplegen. Die verzamelt en publiceert de jaarrekeningen van de meeste rechtspersonen in België. Deze gegevens zijn waardevolle bronnen voor financiële en statistische analyses en zijn gratis toegankelijk voor iedereen die geïnteresseerd is. Maar je hebt wel enige voorkennis nodig om die informatie te ontcijferen.
Een andere betrouwbare optie is donorinfo.be, zoals eerder vermeld. Dit platform analyseert in detail de rekeningen van zowel grote als kleine organisaties, met de bedoeling elke verdenking weg te nemen door de financiën van deze organisaties transparant te publiceren. Dit betekent dat alleen betrouwbare liefdadigheidsorganisaties in de kijker worden gezet, waardoor donateurs op hen kunnen vertrouwen.

Gecontroleerd door accountants

Het werk van donorinfo.be bestaat uit het verzamelen van gedetailleerde informatie over de rekeningen van deze organisaties. Ze stellen fiches op die uitleggen waar de fondsen vandaan komen, of het nu om privé of publiek geld gaat, en gaan dieper in op de manier waarop deze fondsen worden gebruikt. Ze specifiëren ook hoe de uitgaves verdeeld worden: welk percentage gaat naar projecten op het terrein, naar fondsenwerving, enz. Je denkt nu misschien dat de organisaties enkel de cijfers geven die ze zelf uitkiezen, maar dat is niet zo, want alle rekeningen worden gecontroleerd door externe, onafhankelijke instanties zoals bedrijfsrevisoren, erkende accountants of trustkantoren. Op die manier wordt de betrouwbaarheid van de gegevens gewaarborgd. Elke organisatie die op de website wordt gepresenteerd, krijgt ook een persoonlijk bezoek om ervoor te zorgen dat de gepubliceerde informatie accuraat is.
Let op: de lijst van organisaties op donorinfo.be is zeer uitgebreid, maar niet compleet. Zo zijn bijvoorbeeld organisaties die actief zijn in dierenwelzijn er niet in opgenomen.

50-plussers, steeds vrijgeviger

Volgens de generatietheorie van William Strauss en Neil Howe, die terugkerende cycli doorheen de geschiedenis tracht te identificeren, worden westerse babyboomers vaak als egocentrisch bestempeld. Maar dat is erg kortzichtig. Uit tal van statistische documenten blijkt duidelijk dat veel 50-plussers bereid zijn om zich in te zetten voor altruïstische doelen. Zo merken vele liefdadigheidsorganisaties dat een groeiend aantal Belgen van deze generatie eraan denkt om een goed doel in hun testament op te nemen. Een op de vijf personen deed dit al en hun aantal blijft toenemen. Het is een trend die wijst op een belangrijke maatschappelijke evolutie. Zo’n twintig jaar geleden moesten vele caritatieve organisaties door de afnemende subsidies voor het eerst op zoek gaan naar nieuwe bronnen van financiering. Daarvoor haalden ze inspiratie bij het Angelsaksische model en begonnen ze legaten voor goede doelen actief aan te moedigen.
Als redenen kunnen we natuurlijk het aangeboren altruïsme van mensen naar voren schuiven of hun sociale of zelfs morele verantwoordelijkheid, maar vele studies tonen aan dat iets geven ook een gevoel van voldoening of geluk teweegbrengt. Mensen die geven, ervaren een emotioneel welzijn, dat men soms als ‘het geluk van geven’ omschrijft. Het voedt de eigenwaarde en het gevoel van verbondenheid met de gemeenschap. In dit opzicht spreekt men ook wel eens van ‘de slimste vorm van egoïsme’.
Een ander interessant punt: het zijn niet per se de rijkste mensen die een goed doel in hun testament opnemen, integendeel. Vroeger waren legaten vooral afkomstig van mensen zonder kinderen. Tegenwoordig zien we een andere trend: steeds meer ouders, zelfs met kleinkinderen, kiezen ervoor om niet alles door te geven aan hun erfgenamen, maar het aan een goed doel te schenken dat hen na aan het hart ligt. Dat is wellicht het gevolg van het feit dat mensen steeds ouder worden, waardoor een erfenis pas openvalt wanneer de natuurlijke erfgenamen de schaapjes vaak al op het droge hebben en dit geld niet echt meer nodig hebben.

Genoeg van gadgets en marketing?

Donaties dienen om positieve acties op het terrein te financieren, maar ook om de campagnes rond fondsenwerving te ondersteunen. Dit laatste kan vragen oproepen, wanneer je bijvoorbeeld een pen of een ander gepersonaliseerd gadget van een ngo ontvangt. Ook de kosten van mailings irriteren sommigen, vooral wanneer ze het gevoel hebben dat hun bijdrage gebruikt wordt om ‘nutteloze’ geschenkjes uit te delen. Maar hou wel een van de belangrijkste marketingregels voor ogen: “Je kunt het beste product ter wereld hebben, maar als het niet zichtbaar is, heb je gewoon een geweldig product dat niemand kent.” Dit geldt ook voor ngo’s, voor wie het essentieel is om hun acties onder de aandacht te brengen. Desnoods gebruiken ze daarvoor technieken die door sommigen als opdringerig of weinig verantwoordelijk worden ervaren, maar die helpen om nieuwe donateurs aan te trekken. Dit is vaak cruciaal voor het voortbestaan van de organisaties.

Fiscaliteit: geven is ook ontvangen

Elke gift van minstens 40 euro aan de meeste liefdadigheidsorganisaties geeft recht op een belastingvermindering van 45% van het geschonken bedrag, dankzij het fiscaal attest dat de organisatie verstrekt. Een gift van 100 euro kost je dus maar 55 euro. Heb je gedurende een kalenderjaar (van 1 januari tot 31 december) meerdere donaties gedaan waarvan het totale bedrag meer dan 40 euro bedraagt, dan geldt deze belastingvermindering ook. Let wel: de aftrek wordt alleen toegekend als het totale bedrag niet meer dan 10% van je netto-inkomen bedraagt, of niet meer dan 392.200 euro. En weet dat je door iets te doneren aan een organisatie soms kunt voorkomen dat je in een hogere belastingschaal terechtkomt en dus geld kunt besparen door gul te zijn.

Waarop moet je letten?

Om die belastingvermindering gemakkelijk administratief te regelen, is het essentieel dat de vereniging je voornaam, achternaam en adres heeft, zoals de FOD Financiën aangeeft. Voor giften vanaf 1 januari 2024 is het ook verplicht om je rijksregisternummer door te geven, zodat de organisatie een fiscaal attest kan uitreiken. Dankzij deze informatie kan de belastingdienst je snel identificeren en je aangifte of voorstel van vereenvoudigde aangifte vooraf al invullen. Zo wordt de belastingvermindering automatisch toegepast, op voorwaarde dat aan alle andere voorwaarden is voldaan. De organisaties zullen je rijksregisternummer alleen voor dit doel gebruiken.
De FOD Financiën raadt aan om je volledige voornaam, gevolgd door je achternaam en het woord ‘donatie’ in het veld ‘mededeling’ bij een overschrijving in te vullen (bijvoorbeeld: Maria Maes donatie). Als je een donatie doet via een gezamenlijke rekening, moet slechts één persoon zijn gegevens doorgeven aan de vereniging. De belastingvermindering zal dan geldig zijn voor jou en je partner of echtgenoot.
Naast de organisaties die in de wet zijn aangewezen voor aftrekbare donaties, profiteren ook universiteiten en universitaire ziekenhuizen, hogescholen, koninklijke academies, musea, het Federaal Wetenschapsfonds, Child Focus, enz. van dit belastingvoordeel.
Wil je weten of je gift aan een bepaalde organisatie in aanmerking komt voor een belastingvermindering, typ dan in je zoekmachine ‘lijst van erkende instellingen Financiën België’.