Erven in het buitenland

Je ouders brengen hun pensioen door in Spanje. Of ze wonen in België, maar kopen een huis in Frankrijk. Of jij woont in het buitenland. Wat gebeurt er bij een overlijden, als er een buitenlands kantje aan de erfenis zit?

Het feit dat iemand verschillende goederen kan bezitten in verschillende landen (dat kan een huis zijn, maar ook een rekening) kan voor praktische problemen zorgen bij de erfenis. Verschillende rechtstelsels en regels kunnen in conflict komen met elkaar. Bovendien is het niet altijd duidelijk welk land bevoegd is om de erfopvolging te regelen. Nochtans zijn die vragen wel van belang: landen hebben hun eigen erfrechtelijke regels die inhoudelijk van elkaar kunnen verschillen.

De principes

LAATSTE VERBLIJFPLAATS

Daarom heeft Europa een basisprincipe uitgewerkt: het zijn de autoriteiten (een rechtbank, een notaris, een registratiekantoor …) van het land waar de overledene zijn laatste gewone verblijfplaats had die bevoegd zijn om de erfopvolging af te handelen. Het is bovendien het recht van het land waar de overledene zijn laatste gewone verblijfplaats had dat van toepassing is op de afhandeling van de erfopvolging. De gewone verblijfplaats is het land waarmee de overledene een duurzame en nauwe band had. Vaak zal de autoriteit het land aanduiden waar de overledene zijn woonplaats had, maar niet altijd. Het is een feitelijke kwestie. Zo kan de overledene bijvoorbeeld in verschillende landen gewoond hebben … Bij het bepalen van de laatste gewone verblijfplaats zal de autoriteit rekening houden met verschillende gegevens: de duur en de regelmaat van je verblijf in een bepaald land, de omstandigheid en de aanleiding van het verblijf in een land, het land waar het gezin van de erflater woonde en het land waar de overledene de meeste sociale contacten onderhield. Op notaris.be vind je voorbeelden die dit principe illustreren.
VOORBEELD: Viviane is een Franse staatsburger die al jaren in België woont. Ze heeft nog een tweede woning in Frankrijk. Haar kinderen wonen en werken in België en het gezin gaat enkel tijdens vakantiedagen naar Frankrijk. Viviane overlijdt jaren later in haar vakantiewoning in Frankrijk. Welk recht is van toepassing? En welke autoriteit? Volgens het Europese basisprincipe is dan het Belgisch recht van toepassing op de erfopvolging omdat Viviane haar hoofdwoning en haar werk in België had.

NATIONALITEIT

EU-burgers kunnen ervoor kiezen dat hun erfopvolging wordt afgehandeld volgens het recht van het land van hun nationaliteit. Die rechtskeuze maken ze in een testament. Het gekozen land hoeft geen EU-lidstaat te zijn. Belangrijk om erbij te zeggen is wel dat je met die keuze de fiscaliteit niet beïnvloedt. Je kan enkel een rechtskeuze maken over het erfrecht (wie van jou erft), maar niet over de belasting die je op de erfenis betaalt. Het heeft dus geen zin om het recht van het land van jouw nationaliteit te kiezen in een testament, enkel en alleen om minder erfbelasting te betalen. Meer over het testament, en hoe dat terug te vinden lees je op p. 60.
VOORBEELD: Patrick is een Belg die in zijn jonge jaren naar Groot-Brittannië is verhuisd om daar te gaan werken. Hij is er getrouwd met een Engelse vrouw. Samen hebben ze er een huis gebouwd. Nu is Patrick grootvader en hij denkt steeds meer aan successieplanning. Het liefst van al wil hij dat zijn erfopvolging geregeld wordt volgens het Belgisch recht. Het Belgisch recht kent immers een reservatair erfrecht voor de kinderen (een deel dat je de kinderen niet kan ontnemen), wat in Groot-Brittannië niet het geval is. Daarom stelt Patrick een testament op, waarin hij aangeeft dat het Belgisch recht van toepassing moet zijn op de verdeling van zijn nalatenschap. De Britse autoriteit zal dus het Belgisch recht toepassen bij Patricks erfopvolging.

UITZONDERING

In uitzonderlijke gevallen kan een ander land aangewezen worden dan het land waarin de erflater zijn laatste gewone verblijfplaats had. Dat is het geval wanneer de overledene een nauwere band had met een ander land. Denk bijvoorbeeld aan iemand die vlak vóór zijn overlijden naar een ander land verhuisde, maar eigenlijk heel zijn leven in zijn land van herkomst heeft gewoond.
VOORBEELD: Paul heeft zijn hele leven in België gewoond maar wil in de laatste jaren van zijn leven genieten van de Spaanse zon. Hij verhuist daarom naar een Spaans woonzorgcentrum. Een paar maanden daarna overlijdt hij. Hoewel de laatste gewone verblijfplaats van Paul Spanje was, besluit de autoriteit toch om het Belgisch recht toe te passen. Paul woonde immers zijn ganse leven in België, en slechts een paar maanden in Spanje. Belangrijk bij dit alles is dat er maar één recht van toepassing is op de hele nalatenschap. Je kan dus niet bepalen dat bijvoorbeeld het Belgische recht van toepassing is op je roerende goederen en het Franse op je onroerende goederen.

Van theorie naar praktijk

Een erfenis met een buitenlands kantje. Dan denken we aan drie mogelijke situaties:
1. Degene die overlijdt woonde in België en had hier al zijn goederen, maar een erfgenaam woont in het buitenland.
2. Een koppel brengt zijn pensioen door in het buitenland en heeft ook daar zijn woonplaats, de erfgenamen wonen in België.
3. Overledene en erfgenamen wonen in België, maar de overledene had een huis in het buitenland.
Hoe verloopt de erfenis in al deze gevallen? Welke praktische problemen duiken op? Moeten erfgenamen zich verplaatsen als de overledene in het buitenland woonde?
We legden notaris Goedele Vande-kerckhove enkele vragen voor.

De Europese verordening heeft een principiële regel ingevoerd om erfenissen met een buitenlands element gemakkelijker te laten verlopen. Maar wat gebeurt er als dat ‘buitenlands element’ zich buiten Europa bevindt?

Notaris Vandekerckhove: “Daar worden we inderdaad vrij snel mee geconfronteerd, want de verordening gold van meet af aan niet voor het Verenigd Koninkrijk (dat intussen trouwens geen EU-land meer is), Ierland en Denemarken. Ook Zwitserland valt uit de boot. De erfgenaam of de overledene hoeft dus niet ver weg te wonen … Wij passen de verordening toe. Als de verordening een bepaald recht aanwijst, dan zal dat recht worden toegepast, ongeacht of dit het recht is van een Europese lidstaat of niet. Woonde de overledene bijvoorbeeld in de Verenigde Staten, dan zeggen wij op basis van de verordening: het is het recht van die bepaalde Amerikaanse staat dat zal gelden.”

Heel wat Belgen hebben een onroerend goed in het buitenland, in Spanje bijvoorbeeld. Hoe start de afwikkeling van de erfenis, als iemand met een onroerend goed in het buitenland overlijdt?

Notaris Vandekerckhove: “De Belgische notaris stelt een Europese verklaring van erfrecht op die als basis zal dienen voor de opmaak van de notariële akte in Spanje. Spanje zal zich verder niet bezighouden met wie het buitenverblijf erft en hoe, maar zal het onroerend goed eventueel ook belasten. Als de overledene hier woonde, dan maakt de Belgische notaris een akte van erfopvolging op waarin bevestigd wordt wie de erfgenamen zijn. Als je dat in notariële vorm opmaakt, als authentieke akte, dan kan dat ook dienen voor het buitenland. De akte moet dan eventueel wel een beëdigde vertaling ondergaan, maar ze wordt in het buitenland aanvaard. Het alternatief is een Europees attest van erfopvolging, een vrij complex in te vullen formulier.
Met die akte of attest kunnen de erfgenamen zich dan wenden tot de plaatselijke autoriteiten en instellingen om het onroerend goed op hun naam te laten overschrijven.”

Moet je dat huis of appartement in het buitenland ook opnemen in de aangifte van nalatenschap in België?

Notaris Vandekerckhove: “Als iemand in België zijn domicilie heeft, wordt hij belast op zijn wereldwijd inkomen, dus ook op goederen in het buitenland. Dat is zo voor de personenbelasting en geldt ook bij nalatenschappen. Als de overledene zijn woonplaats in België had, moet je zijn huis in het buitenland in België opnemen in de aangifte van nalatenschap.”
“Maar de erfgenamen zullen dit huis ook in het buitenland moeten aangeven en er mogelijk erfbelasting op betalen, zoals gezegd. Maar je kan die aftrekken van de belastbare basis in België, als je de nodige bewijzen voorlegt.”

Stel dat iemand overlijdt in zijn buitenverblijf in Frankrijk. De plek van overlijden speelt geen rol bij het afwikkelen van de erfenis?

Notaris Vandekerckhove: “Dat Belgisch erfrecht is dan ook van toepassing op het buitenverblijf in Frankrijk. Als iemand overlijdt in het buitenland, hebben de erfgenamen 5 maanden tijd om de aangifte in te dienen en geen 4 maanden.”

Hoe start de afwikkeling van de erfenis als er een erfgenaam in het buitenland woont?

Notaris Vandekerckhove: “Het is aangewezen dat de in het buitenland wonende erfgenaam een volmacht ondertekent om de erfenis hier in België af te wikkelen. Meestal komt de erfgenaam over voor het bijwonen van de begrafenisplechtigheid, en dan kan zo’n volmacht meteen opgemaakt worden.”

Welke praktische problemen kunnen er opduiken als een erfgenaam in het buitenland woont?

Notaris Vandekerckhove: “Als de erfgenaam buiten de EER woont (de Europese Economische Ruimte, die naast de EU-lidstaten ook IJsland, Liechtenstein en Noorwegen omvat) , dan blijven de tegoeden in België geblokkeerd, tenzij er borg wordt voorgesteld of dat de erfenisrechten zijn betaald. De rekeningen blijven dus geblokkeerd tot de hele erfenis is afgewikkeld. Dat gebeurt omdat er gevreesd wordt dat de betrokken erfgenaam zijn erfenis opstrijkt en verdwijnt, zodat de Belgische overheid er niet meer aan kan. Dat is heel vervelend voor de langstlevende partner.”

In het omgekeerde geval, wanneer de overledene zelf in het buitenland woonde, worden daar de rekeningen ook geblokkeerd?

Notaris Vandekerckhove: “Dit zal van land tot land afhangen, maar het lijkt me logisch dat dat in andere landen ook gebeurt. Je kan het als bank niet maken om aan de verkeerde persoon geld te geven. Het is logisch dat een bank een officieel attest nodig heeft waarop staat wie recht heeft op het geld, vooraleer er gelden aan overgemaakt kunnen worden. Banken hebben hun aansprakelijkheid en er is ook nog de antiwitwaswetgeving. Banken riskeren enorme boetes als ze de procedures niet gevolgd hebben.”

Stel dat de overledene in Italië woonde. Moeten de erfgenamen die in België wonen dan naar Italië afreizen?

Notaris Vandekerckhove: “Als de erfenis in Italië (of elders) moet worden afgewikkeld, maar de erfgenaam woont hier en heeft niet veel tijd om af te reizen, dan stellen de Italiaanse (of buitenlandse) autoriteiten zich in verbinding met de Belgische notaris om voor die persoon een volmacht te verlijden. Via die volmacht kan de erfenis in het buitenland afgewikkeld worden. Het gaat dan over een volmacht om documenten te tekenen namens de erfgenaam, bv. instructies aan de bank (vrijgeven rekeningen), indienen aangifte nalatenschap …”
“Het is ook mogelijk om één keer af te reizen en dan lokaal een volmacht te tekenen. Maar als het echt niet uitkomt, gebeurt het hier. Dat is vaak zo gebeurd in de coronatijd. Dat moet dan wel volledig afgestemd worden met het land waar de volmacht gebruikt moet worden. Momenteel heb ik zo’n volmacht lopen die opgesteld is in twee talen. Dat is dan een notarieel stuk, dat aanvaard wordt in het buitenland.”

Als de overledene in het buitenland woonde, zal het buitenlands erfrecht van toepassing zijn. Moet je dan hier geen aangifte van nalatenschap indienen?

Notaris Vandekerckhove: “Inderdaad. Hier in België moet dan geen aangifte van nalatenschap worden ingediend. Alles verloopt in het buitenland.”

Wat als de overleden persoon die in het buitenland woonde nog een huis had in België?

Notaris Vandekerckhove: “Als de overledene hier nog een huis had, zal ook voor dat huis het buitenlands erfrecht toegepast worden. En ook op fiscaal vlak is dat zo. Want als die persoon zijn domicilie in het buitenland heeft, dan wordt de erfenis ook fiscaal in het buitenland afgewikkeld. Met dien verstande dat het huis in België ook nog eens in België moet worden aangegeven.”

Hoe gebeurt het aanvaarden of verwerpen van de erfenis?

Notaris Vandekerckhove: “De regels voor het aanvaarden of het verwerpen van de nalatenschap kunnen van land tot land verschillen. Zo kunnen de erfrechtelijke regels van een land bepalen dat de erfgenamen verplicht een keuze kenbaar moeten maken via een rechtbank. Toch moeten de erfgenamen dan niet naar dat land afreizen om de nalatenschap uitdrukkelijk te aanvaarden of te verwerpen. De Europese regels staan toe dat de erfgenamen de nalatenschap verwerpen of aanvaarden voor het ‘gerecht’ (autoriteit) van het land waar zij zelf hun gewone verblijfplaats hebben.”

Heb je nog een algemeen advies voor erfsituaties met een buitenlands element?

Notaris Vandekerckhove: “Ik raad meestal aan om in het betrokken land informatie in te winnen. In heel wat Europese landen bestaan gespecialiseerde bureaus die Belgen bijstaan zowel voor de aankoop van een onroerend goed in dat land, als voor de afwikkeling van een erfenis. Het is vaak geen overbodige luxe om je te laten bijstaan door zo’n bureau, die experten in huis hebben die alle bijzonderheden van de lokale wetgeving kennen. Zeker voor Spanje kan ik dat aanraden.”

De bijzondere rol van het testament

De afhandeling van een internationale nalatenschap is bijzonder complex, aangezien elk land zijn eigen wetgeving heeft. En daar kunnen behoorlijke verschillen op zitten.
In Marokko bijvoorbeeld, wordt het erfrecht voornamelijk beheerst door een familierecht geïnspireerd op de sharia. In Thailand bepaalt de wet, bij afwezigheid van een testament, hoe de bezittingen worden verdeeld tussen de erfgenamen volgens een hiërarchisch systeem. In Florida kan een inwoner via een testament zijn kinderen volledig onterven, iets wat in de Belgische wetgeving niet mogelijk is. De voorbeelden variëren sterk per land, maar in veel gevallen is het nuttig om een testament op te stellen. Doe daarbij best een beroep op een notaris of gespecialiseerde advocaat.
Binnen Europa bestaat de Europese Erfrechtverordening die principes vastlegt over welk land bevoegd is voor de erfenis en welk recht zal toegepast worden, zoals hoger uitgelegd. De Europese verordening heeft ook de Europese Erfrechtverklaring ingevoerd. In België kan je dit document krijgen via je notaris, in andere landen kan het via een notaris of andere autoriteit, want niet alle landen hebben een notaris.

Eigen keuze

Hier is ook een bijzondere rol weggelegd voor het testament. In een testament kan je het recht van het land van jouw nationaliteit kiezen als recht dat toegepast zal worden op de erfenis. Let wel: je kan er enkel het erfrecht mee aanduiden, maar je kan er niet de fiscaliteit mee beïnvloeden!
Hoewel het opstellen van een intra-Europees testament niet altijd noodzakelijk is, althans financieel gezien, omdat er onderscheid moet worden gemaakt tussen burgerlijke zaken (verdeling van de nalatenschap) en fiscale zaken (belastingen op de nalatenschap), blijft de kwestie van internationale nalatenschap even complex als omvangrijk. Talrijke factoren spelen een rol: belastingen en vrijstellingen, gekozen huwelijksstelsel, rechten van de langstlevende partner, schenkingen aan niet-verwanten, enz.Daarnaast moet worden overwogen of dubbele belastingheffing (al dan niet) kan worden vermeden. België heeft maar twee verdragen ter voorkoming van dubbele belasting gesloten, met Frankrijk en Zweden.Om een vlotte en zorgeloze overdracht van jouw vermogen te garanderen, is het raadzaam om vooraf na te denken over de wetgeving die je op jouw nalatenschap wil toepassen en hier rekening mee te houden bij het opstellen van je testament. Schakel een notaris, advocaat of een gespecialiseerd kantoor in internationaal privaatrecht en erfrecht in om je bij dit proces te begeleiden.

Terugvinden

Hoe weet je of er een testament bestaat? Er bestaat een risico dat het testament niet wordt gevonden of pas laat wordt ontdekt bij de afwikkeling van de nalatenschap.
Veel landen hebben een testamentenregister dat vergelijkbaar is met het CRT in België. Het is ook mogelijk dat het CRT (betalend) een verzoek doet aan een of meer testamentenregisters van andere Europese leden.
Wil je weten hoe je zelf een mogelijk buitenlands testament kan opzoeken? Op de website van het Europees Netwerk van Testamentenregisters (ARERT) kan je voor 27 aangesloten Europese landen nagaan hoe je de testamentenregisters van die landen kunt raadplegen. Zo weet je of er in het buitenland een testament staat geregistreerd. ●