Hallux valgus: welke oplossingen bestaan er?

Naar schatting een op de vier loopt rond met een hallux valgus wat kan leiden tot pijn en complicaties. Welke hulpmiddelen lonen de moeite en wanneer is een ingreep nodig?

Met een hallux valgus stap je niet ineens uit je bed. De vergroeiing ontstaat en evolueert in een traag tempo waardoor het vaak pas wordt opgemerkt wanneer de eerste hinder zich laat voelen in je knellende schoenen. Bij een hallux valgus kantelt het voorvoetbeentje dat de grote teen met de middenvoet verbindt naar binnen wat de grote teen richting de kleinere tenen duwt. Het gewrichtje tussen grote teen en voet wordt zo in een hoekstand gewrongen en net ter hoogte van die aanhechting ontstaan de problemen. Door die onderhuidse vergroeiing ontwikkelt zich gradueel een bult of knobbel, die na verloop van tijd heel zichtbaar wordt.

Vrouwen zijn er veel gevoeliger voor dan mannen en dat komt niet louter doordat dames van hoge hakken houden. “De voorvoetbeentjes zijn bij vrouwen soepeler en beweeglijker en die hypermobiliteit maakt dat die makkelijker gaan schuiven”, legt orthopedisch voetspecialist dr. Tom Lootens (AZ Maria Middelares) uit.
“De hallux valgus zet meer processen in gang rondom en in het gewricht. Zo weten we uit nieuwe studies dat er ook kraakbeenschade ontstaat wanneer zo’n hallux valgus onbehandeld blijft. Het kraakbeen begint daardoor zelfs los te komen wat voor artroseklachten kan zorgen.”

Hakken en hielen

Schoenen met te hoge hakken of spitse neuzen worden doorgaans met de vinger gewezen als oorzaak van de misvorming van de grote teen maar dat is veel te kort door de bocht. “Bij hallux valgus speelt vooral familiale aanleg een erg sterke rol. Het is met andere woorden meestal iets dat in je genen zit en waar je mee geboren wordt. Ook platvoeten werken de afwijking in de hand. Bij de meesten duiken de problemen pas op met ouder worden maar we zien ook al heel jonge mensen met zeer uitgesproken en pijnlijke knobbels die last hebben om schoenen te dragen of waarbij de scheefstand hen belemmert te sporten.”

Familiale aanleg betekent ook niet dat iedereen in gelijke mate een hallux valgus ontwikkelt. Zo heeft een studie bij eeneiige tweelingen ontdekt dat een zus die frequent op naaldhakken rondtikte de hallux valgus veel sneller zag evolueren dan degene die comfortabeler schoeisel droeg. Fijn schoeisel en killer heels zijn dus niet de oorzaak maar kunnen het proces wel bevorderen en vlugger tot pijnklachten leiden. De hallux valgus maakt de voorvoet immers een stuk breder en als je die in smalle schoenen blijft wringen, kan dat leiden tot pijn en zelfs ontstekingen van de slijmbeurs van het gewricht.

Naast pijnklachten heeft de afwijking ook een grote invloed op je mobiliteit. “De grote teen speelt immers een cruciale rol bij het stappen en wanneer die door een hallux valgus in een verkeerde positie is gemanoeuvreerd, belemmert dat het vlot afrollen van je voorvoet. Om dat te compenseren zal je lichaam de druk verleggen richting de andere botjes en tenen. Dat kan tot leiden tot stressbreuken in de voorvoetbeentjes en op termijn kan je ook secundaire afwijkingen krijgen zoals hamertenen (zie verder) waarbij de grote teen zich permanent onder de tweede kan gaan positioneren. Zelfs ontwrichtingen zijn mogelijk. Tijdig behandelen is dus de boodschap.”

Corrigeren of opereren

De scheefstand van het voorvoetbeentje corrigeren via hulpmiddelen is niet mogelijk, al kunnen ze zeker in de eerste fasen erg zinvol zijn om het proces te vertragen of zelfs te stabiliseren. “Siliconen orthesen op maat gemaakt door een podoloog helpen bij beginnende hallux valgus om de tenen in de juiste stand te brengen en te houden. Ook zolen op maat zijn nuttig om overbelasting van zowel de tenen als de voetzool aan te pakken want vaak is er ook sprake van een platvoet. Sommige mensen kunnen op deze manier hun klachten en de evolutie lange tijd onder controle houden. Nachtelijke braces hebben dan weer veel minder effect.”

Een hallux valgus echt corrigeren kan alleen via een biomechanische ingreep maar wanneer weet je of zoiets aan de orde is? Dr. Tom Lootens: “Om puur esthetische redenen opereren we niet. De voornaamste leidraad zijn je klachten. Als er sprake is van functionele klachten zoals pijn bij het wandelen of bij het dragen van normale schoenen ga je best een stap verder. Wacht je te lang af, dan dreigen er secundaire afwijkingen op te treden en wordt de ingreep complexer en het herstel langer. De ernst van de klachten is niet altijd recht evenredig met de mate van scheefstand. Soms ondervinden mensen met een beginnende knobbel al heel veel problemen en kan een ingreep bij hen al vroeger nodig zijn. Tijdens de ingreep komt dan vaak aan het licht dat er al sprake is van kraakbeenschade. De drempel naar een operatie is de jongste jaren gelukkig lager geworden want vandaag is dit een succesvolle ingreep die bij een normaal genezingsproces een blijvend resultaat geeft.”

Onder het mes

Over een hallux valgus-ingreep circuleren echter nog steeds wat misverstanden die terug te voeren zijn tot oudere praktijken. “Vroeger werd dit probleem vaak misbegrepen en navenant verkeerd aangepakt door de knobbel zelf af te zagen terwijl er niets gebeurde aan het scheefgegroeide voorvoetbeentje. Met als gevolg dat het probleem zich nadien herhaalde of zelfs erger werd. De laatste jaren hanteren we heel andere chirurgische technieken die de voorvoet corrigeren en zo wel definitief komaf maken met de afwijking.” Er zijn verschillende technieken maar de meest toegepaste is de ‘Scarf methode’. Daarbij zaagt de chirurg het afwijkende voorvoetbeentje in een Z-vorm door om die onderdelen vervolgens over elkaar te schuiven zodat de teen opnieuw recht staat en de knobbel weggewerkt is. Via twee schroefjes wordt het bot weer vastgezet waarna het in de correcte stand aan elkaar groeit. Tegelijk wordt ook het gewrichtje opnieuw in de juiste stand gebracht.

Betere pijnbehandeling

“Een tweede grote reden waardoor heel wat mensen vroeger wantrouwig stonden tegenover een hallux valgusoperatie was de aanhoudende pijn nadien. Ook dat verhaal klopt al lang niet meer”, benadrukt dr. Lootens. “Bij deze ingrepen zetten anesthesisten nu een zogeheten locoregionale verdoving in waarbij de zenuw die vanaf de knie naar de voet loopt vóór de operatie verdoofd wordt. Dat zenuwblok geeft een langwerkende verdoving van 12 tot 24 uur, die vooral bedoeld is om de pijn na de ingreep te blokkeren, en dat werkt uitstekend.”
Daags na de operatie mag je al opnieuw voorzichtig rondlopen met een soort beschermende bot – denk aan een skilaars – rond je voet. De eerste twee weken leg je je voet best regelmatig wat omhoog tot de wonde genezen is en om de zwelling te verminderen. Omdat het om een ‘beenderige’ correctie gaat, duurt het herstel wat langer. Net als bij botfracturen, moet je rekenen op zo’n vijf à zes weken voor het weer aan elkaar groeit en bij rokers en mensen met diabetes kan de genezing langer duren. Dan kan de ‘skilaars’ eraf en kan je geleidelijk aan opnieuw alles doen en zelfs beter dan voordien: wandelen, lopen, fietsen … Het verdwijnen van de zwelling rond de teen kan wel tot zes maanden duren. Na de revalidatie ben je niet langer beperkt tot brede schoenen maar kan je zelfs weer hoge hakken dragen, al reserveer je dat best voor speciale gelegenheden.

Hamer-, klauw- en mallettenen

In de volksmond worden kromstaande tenen nogal eens op een hoopje onder de noemer hamertenen gegooid, maar er zijn wel degelijk drie verschillende afwijkingen. Bij een echte hamerteen staat het eerste gewricht van het teenkootje permanent gebogen, bij een klauwteen geldt dat zowel voor het eerste als het tweede en bij een malletvariant is alleen het laatste gewricht vlakbij de nagel gekromd. Bij deze afwijking is er een onevenwicht tussen de buig-en strekspieren, waarbij de eerste het overwicht hebben. Eeltvorming, likdoorns, wondjes en pijn zijn typische klachten bij dit soort rebelse tenen. Naast hallux valgus zijn de voornaamste oorzaken familiale aanleg, lange kleine tenen, een doorgezakte voorvoet, holvoeten of eerdere voetletsels.
Bij flexibele kromstaande tenen kunnen conservatieve behandelingen helpen zoals een podologische zool of siliconen orthesen. Zodra de afwijking rigide wordt en de pijnklachten toenemen, is een botcorrectie aan de orde. Dat gebeurt meestal in combinatie met een hallux valgusoperatie. “Dat kan door het gewricht vast te zetten of door een nieuw gewrichtje in de teen te creëren. Tijdelijk wordt daarbij een pin binnen in het bot aangebracht. Na enkele weken wordt die weggehaald. Nadeel bij deze ingrepen is dat de zwelling van de tenen erg lang kan aanhouden doordat heel veel kleine bloedvaatjes moeten herstellen en dat de tenen langer gevoelig kunnen blijven.” ●