Chronische aandoeningen: optimisme als medicijn

De diagnose krijgen dat je een chronische aandoening hebt, is een kantelpunt. Positief blijven is dan makkelijker gezegd dan gedaan. Toch blijkt optimisme de sleutel tot een gelukkig parcours. De realiteit kan je niet veranderen, hoe je ernaar kijkt wel.

Als je gezondheid een tegenslag te verwerken krijgt, sust je omgeving je vaak met woorden als ‘blijf optimistisch’. “Dat lijkt ongepast en te getuigen van weinig empathie. Maar eigenlijk hebben ze gelijk. We weten uit ervaring en onderzoek dat een positieve ingesteldheid ook in moeilijke omstandigheden een grote invloed heeft op je levenskwaliteit en hoe je na de diagnose een nieuwe start neemt”, vertelt reumatoloog prof. Dr. Filip De Keyser (UGent). Hij zag de voorbije jaren heel wat mensen die erin slaagden om succesvol om te gaan met hun pijn en beperkingen, en die nieuwe talenten lieten openbloeien. Uit de verhalen van deze rolmodellen, wetenschappelijk onderzoek en Oosterse inspiratie distilleerde hij vijf handvatten die de omslag helpen maken.

1 De pechstrook is waardevol

Na de diagnose is er vaak een shock, gevolgd door behandelingen en revalidatie, waardoor je tijdelijk op de pechstrook van het leven belandt. Dr. Filip De Keyser: “Die periode is wel degelijk belangrijk. Race er niet te snel doorheen om weer je werk te hervatten, want je hebt deze tijd nodig voor fysiek herstel, maar ook om jezelf heruit te vinden. Tijdens deze time-out moet je op zoek gaan naar je veerkracht, je vermogen om je aan te passen aan onverwachte veranderingen op je pad. Dat mentaal proces verschilt van mens tot mens. Blijf intussen doen wat je gelukkig maakt en focus op wat je kan. Sommigen mensen voelen zich schuldig omdat ze als zieke op restaurant of op uitstap gaan, maar dat is totaal niet nodig. Een aandoening is niet altijd zichtbaar, jij en je dokter weten wat er aan de hand is. Leven met een beperking is trouwens eerder regel dan uitzondering, als je weet dat een kwart van de bevolking een chronische aandoening heeft”, aldus prof. De Keyser.

2 Optimisme kan je leren

Sommige mensen zijn supertalenten als het op optimisme aankomt. Hun roze bril hebben ze altijd bij de hand. Zoals de Zweedse honderdjarige Dagny Carlsson, die na een zwaar en pijnlijk leven besliste om met een blog te beginnen, wat haar een nieuwe start en veel sociale contacten bezorgde. “Of de man die na zijn reumadiagnose meteen naar zijn werkgever trok om aanpassingen voor te stellen, zodat hij kon blijven werken. Die werden meteen doorgevoerd en de man kon snel weer aan de slag. Zo’n talent is een enorm voordeel. Maar naast aanleg, wordt je optimisme mee bepaald door je opvoeding en je omgeving. Zo’n 70 tot 80% is stuurbaar. Iedereen kan trainen in het aanleren van positief denken. Een toverformule bestaat niet en een diepgewortelde pessimist zal niet snel omslaan in een positivo, maar ook kleine stappen vooruit op de optimismeschaal zijn al zinvol”, zegt prof. Filip De Keyser.

Hoe raak je op het goede spoor? “Maak er een ritueel van om elke ochtend te focussen op wat wel goed loopt in je leven. Wat aandacht krijgt, groeit. Soms is het hard zoeken, maar de meeste situaties hebben een zilveren randje. Ook het lezen van verhalen van positieve rolmodellen kan inspireren, net als het opstellen van een portfolio met triggers die positieve emoties stimuleren, zoals krantenknipsels, foto’s, quotes... waar je dan op moeilijke momenten in kan bladeren. Omring je met mooie dingen en zoek elke dag het groen op. Ook een mental coach kan helpen om je over bepaalde obstakels te loodsen.”

3 Ren niet voor een rijdende trein

Auteur Nassim Nicolas Taleb beschrijft hoe hij samen met een vriend een metrostation in wandelt, de metro hoort en wil rennen. Tot die vriend hem tegenhoudt en zegt dat hij nooit zou hollen om een trein te halen. Een trein missen is enkel vervelend als je volhoudt dat dit de enige trein is die je wil nemen. Prof. Filip De Keyser: “Een doel dat je niet kan bereiken, zorgt enkel voor frustraties. Het houdt in dat er geen andere opties of mogelijkheden meer zouden zijn. Laat anderen niet beslissen wat voor jou telt in het leven, maar bepaal zelf je maatstaven. Zo krijg je weer meer grip op het leven. Het aanvaarden van je ziekte wijst niet op passieve gelatenheid, maar is eerder een mentale ingesteldheid. Het is een kronkelig proces, met ups en downs.”

Psycholoog Jan De Keyser (coördinator van het loopbaancentrum My Future Works): “Je ziekte kan je niet veranderen, maar wel hoe je ertegenaan kijkt. Dat vraagt een bewuste actie van je brein. Vaak hebben mensen de dominante overtuiging dat wat hen nu overkomt de grootste ramp is, maar er bestaan technieken om deze kijk op het leven te keren en zo je beleving te veranderen. Hoe je kijkt, is wat je krijgt. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat je ziekte beïnvloed wordt door je denkpatronen. Door positief te denken over je ziekte worden andere processen in je hersenen gestimuleerd die gunstig zijn voor onder meer het verloop en je (pijn)beleving.”

4 Ontdek je ikigai!

Ikigai komt uit het Japans en kan je vertalen als ‘je reden om te bestaan, je passies’. De positieve psychologie sluit daarbij aan. Dat is een vernieuwende stroming die emoties in kaart brengt die het mogelijk maken om met meer veerkracht te reageren op wat zich aandient. In plaats van te zoeken naar wat het gebrek is en hoe je dat kan oplossen, ga je op zoek naar wat je nodig hebt om te bloeien. Ook met beperkingen kan je levenslang leren en jezelf ontwikkelen. Een ziekte verandert je ikigai niet, maar vraagt meer creativiteit en flexibiliteit. Of misschien is dit het moment voor een grondige bezinning over je levensdromen en hoe daarnaar te leven. Jaren na de diagnose horen we vaak verhalen van mensen die getuigen dat hun ziekte achteraf bekeken voor een positieve ommezwaai heeft gezorgd. Zoals de verpleegkundige die na haar reumadiagnose opnieuw ging studeren en lerares werd, wat eigenlijk altijd al haar droom was.”

Jan De Keyser: “Dit is ook hoe wij te werk gaan tijdens loopbaancoaching bij mensen met een chronische ziekte. Daar zetten we de beperkingen opzij en vertrekken we vooral vanuit de mogelijkheden en verlangens. Wat wil jij en waar krijg je energie van, zijn de sleutelvragen die je de weg tonen naar je innerlijke kompas. Dan verschijnen vaak plots verlangens uit de kindertijd. Zo was er een man die ervan droomde om schrijver te worden. Door stappen te zetten in die richting en ermee bezig te zijn, kwam hij weer in beweging en kwam er energie vrij. Zo kan je ook bij een chronische ziekte je leven weer beginnen opbouwen.”

5 Zoek de juiste context

Jan De Keyser: “De positieve psychologie onderscheidt 24 bouwstenen voor persoonlijke groei en geluk. Dat zijn karaktereigenschappen waar we heel erg goed in zijn en waar we gelukkig van worden wanneer we ze kunnen inzetten, zoals bijvoorbeeld organiseren, anderen helpen, in team werken, leergierig zijn, ... Ieder van ons heeft een uniek patroon van dergelijke bouwstenen in zijn DNA. Eens je bouwstenen geïdentificeerd zijn, al dan niet met de hulp van een loopbaancoach, kan je op zoek gaan naar manieren om het aantal ervaringen hiermee te verhogen en zo je welbevinden te verhogen. Wil je iets betekenen voor anderen maar ben je in een rolstoel beland, dan kan je een context opzoeken die je toelaat om deze karaktereigenschap toch nog in te zetten, bijvoorbeeld als vrijwilliger bij Tele-Onthaal, of als vertrouwenspersoon op je werk. Die zoektocht is zeker niet altijd makkelijk, maar vaak zijn er meer oplossingen dan problemen.”