Chronische pijn : de kracht van je brein

Wanneer pijn zelf een ziekte wordt, bestaat er doorgaans niet één kant-en-klare oplossing. Die pijn bestrijden doe je best op verschillende fronten. En daarbij speelt de kracht van je brein een cruciale rol.

Pijn die langer dan drie maanden aanhoudt, krijgt de stempel chronisch mee. Achter die heldere definitie schuilt evenwel een bijzonder complex probleem. Anders dan bij acute pijn, die meestal kan worden verholpen door de oorzaak aan te pakken, is chronische pijn veel minder een symptoom van een onderliggende aandoening. “Chronische pijn ontstaat in de meeste gevallen door een combinatie van fysieke, genetische, milieugebonden, psychologische en sociale factoren. Die laatste twee spelen quasi altijd een rol, maar het is niet makkelijk om die boodschap correct over te brengen”, verduidelijkt pijnspecialist prof. Bart Morlion (Pijncentrum UZ Leuven).

Zo is aangetoond dat wie sociaal kwetsbaar is of eenzaam meer risico loopt op chronische pijn. Ook worden laagopgeleiden vaker getroffen dan hoogopgeleiden en die eerste groep raakt vaker werkonbekwaam. “Daarnaast weten we dat vrouwen meer vatbaar zijn voor chronisch leed dan mannen en dat ook trauma’s uit je jeugdjaren een invloed hebben op je latere pijngevoeligheid.”

Brandalarm

“Je pijnsysteem kan je vergelijken met een brandalarm. Dat werkt uitstekend bij acute pijn, maar soms wordt het systeem overgevoelig en blijft het alarmsignalen naar je brein sturen, terwijl er geen sprake is van een vuurhaard”, weet prof. Morlion. Pijnsignalen blijven dan circuleren, hoewel er al lang geen verband meer is met een lokaal letsel. “Op dat punt aangekomen, is een lokale behandeling zinloos. Er valt geen brand te blussen. Het probleem situeert zich immers bij je alarminstallatie of je pijnsysteem zelf.” De pijnpoort in het ruggenmerg van je wervelkolom, die de signalen naar je brein filtert, staat dan vaak wagenwijd open. Met als gevolg dat de minste aanraking al een reactie kan uitlokken.

Drie pijlers

Chronische pijn komt niet alleen en kan je leven en dat van je omgeving grondig door elkaar schudden. Bij Marthe (71) startte het met aanhoudende kniepijn waarvoor geen duidelijke oorzaak werd gevonden en behandelingen hun doel voorbijschoten. “Tot die pijnepisode was ik een actieve opgewekte vrouw, voor wie de dag niet lang genoeg kon duren. Nadien begon ik steeds vaker afspraken met mijn beste vrienden te annuleren. Zelfs op mijn kleinkinderen passen gaf ik uiteindelijk op. Mijn kinderen herkenden me niet meer. Ik sukkelde in een depressie en werd er compleet radeloos van. Met de hulp van een kinesitherapeut en psycholoog ben ik overeind gekrabbeld. De pijn is niet weg, maar ze sluit me niet langer op.”

Chronische pijn laat zich op verschillende manieren voelen en dat geldt ook voor de behandeling. “Die bestaat uit drie grote pijlers die onderling verweven zijn en parallel en evenwichtig worden ingezet. Deze holistische aanpak op maat van de individuele pijnpatiënt heeft aandacht voor zowel lichaam als psyche. Samenwerken staat centraal. Je staat er niet alleen voor, maar het is werken en vergt een inspanning van iedereen: hulpverleners én pijnpatiënt”, benadrukt prof. Morlion. De eerste twee pijlers omvatten beweging en oefentherapie. Fysieke activiteit werkt pijnstillend, al moet je in het begin vaak heel wat beweegangst overwinnen. Daarnaast zijn er ook medisch-technische interventies, zoals infiltraties, prikbehandelingen, infuustherapie enz. Ook medicatie en het gebruik van pijnstillers horen erbij, al reageert chronische pijn vaak niet goed op morfineproducten.

Emotionele ervaring

Onder de derde pijler valt de psychosociale aanpak. “Deze derde pijler is voor patiënten vaak het moeilijkst, maar levert wel veel op. Chronische pijn is immers een emotionele ervaring, die heel individueel wordt beleefd. Als je naar de breinprocessen van je emoties kijkt, zie je dat die voor 90% samenvallen met de breinprocessen die actief zijn bij pijn. Onafhankelijk van de oorzaak van die pijn. Daarom is er ook een enorme variatie in pijnbeleving bij mensen, en kan die perceptie van dag tot dag verschillen.”

Ook de context of je omgeving heeft een enorme invloed. Alles wat helpt om je emoties te sturen, heeft ook invloed op je pijnbeleving. Inzicht krijgen in je eigen breinprocessen is daarbij een must. Dat doe je aan de hand van pijneducatie. “Bij die sessies maken we duidelijk hoe de kracht van je brein inwerkt op fysieke processen.”

Een goede basis aan gezondheidskennis is bij chronische pijn erg belangrijk. “Zo krijg je meer inzicht in jezelf, kan je beter uitdrukken wat je ervaart en zelf verbanden ontdekken. Wanneer je zelf vaststelt dat je op kwade dagen, waarop alles tegenslaat, ook meer pijn ervaart, kunnen we duidelijk maken dat dit ook in omgekeerde richting kan werken, en je dat proces ook in je voordeel kan inzetten. Dat brengt ons bij het train-je-breinconcept. We leren je aanvaarden dat de pijn die je ervaart in de meeste gevallen nooit meer helemaal zal verdwijnen. Maar via de kracht van je brein kan je wel leren om beter en waardevoller te leven ondanks je pijn.”

Afleiding

Heel wat van de strategieën die worden ingezet om in te grijpen op je breinprocessen werken volgens het principe van de afleiding. Want datgene waar je je aandacht op focust, wordt je brein sterker gewaar. “Sta je op een barbecuefeestje te kletsen en tikt er toevallig iemand met een brandende sigaret tegen je hand, dan zal je die prikkel niet heel pijnlijk vinden. Maar stel dat je vastgebonden ligt, terwijl er een spot op je hand schijnt en iemand nadert met een sigaret, dan zal je die identieke prikkel net erg intens voelen. Dat kan zelfs leiden tot nachtmerries en stressstoornissen.”

Afleiding stimuleert in je brein de pijndempende systemen en helpt zo om de pijnpoorten te sluiten. “Je moet je dat als volgt voorstellen: je staat ’s morgens op met enkel pijn in je gezichtsveld. Door je af te leiden trachten we die pijn weg te duwen naar je ooghoeken. De pijn is dus nog aanwezig, maar niet meer allesoverheersend.”

Aanvaarding en toewijding – Acceptance and Commitment Therapy of ACT – is een van de internationaal aanvaarde standaardtherapieën om de impact van chronische pijn te counteren. “Die aanpak combineert cognitieve gedragstherapie en het aanpakken van de psychosociale aspecten, en wordt samen ingezet met revalidatie, kinesitherapie en beweging.”

Bij de behandeling van pijn is er de laatste jaren veel meer aandacht voor de verschillende mind-and-body-technieken die hun nut hebben bewezen. Methoden zoals mindfulness, waarbij mentale kracht wordt ingezet om pijnsignalen af te zwakken en terug meer fysieke controle te krijgen. Ook technieken zoals tai chi, hypnose en autohypnose, meditatie en visualisatie, ademhalingstechnieken, relaxatie en spierontspanning kunnen dat ondersteunen.

“Maar de sociale component mag je bij pijnbestrijding evenmin onderschatten. Ik ben ervan overtuigd dat het beoefenen in groep van yoga, tai chi, muziektherapie enz. een enorme meerwaarde heeft, door de gelijktijdige interactie met anderen. Pijnbestrijding is als een Griekse tempel die wordt gesteund door vele zuilen. Zijn niet alle zuilen gestut, dan wankelt het evenwicht”, aldus nog prof. Morlion.

Communicatie

Ook de manier waarop over chronische pijn wordt gecommuniceerd, kan een grote impact hebben. “In België gebeurt pijnbestrijding traditioneel vooral door anesthesisten. Wij artsen werden in onze opleiding vooral technisch en medisch geschoold en minder getraind om empathisch te communiceren. Intussen wordt veel meer aandacht besteed aan de communicatie over pijnbeleving. Als je erg hoge verwachtingen koestert voor een ingreep, trachten we dat realistisch te kaderen en misvattingen aan te pakken, bijvoorbeeld door eerst een kleine test te doen om het effect te meten. Ben je tevreden, dan voeren we de behandeling uit, anders niet. Dat doet je er al anders tegenaan kijken. De toestemming die de patiënt bij de behandeling moet geven, heeft soms ook een averechts effect. Doordat je op de hoogte wordt gesteld van mogelijke bijwerkingen, kan het gebeuren dat je die onterecht gaat signaleren, omdat je ze verwacht.”

Wat een pijnpatiënt ervaart als pijn, wordt nooit in twijfel getrokken. “De stelling dat pijn objectief meetbaar moet zijn, is complete onzin. Want dat is heel vaak niet het geval. Al druist dat wel eens in tegen wat arbeids- en verzekeringsartsen willen. Vandaag kijken en luisteren we met een open geest naar wat de patiënt beschrijft en geven we inzicht in die processen.”

Pijnstillende planten

Het gebruik van planten en kruiden met geneeskrachtige effecten is eeuwenoud en vandaag weer aan een opmars bezig. Vanuit persoonlijke interesse volgt prof. Morlion dat op de voet. “Heel wat geneesmiddelen zijn gebaseerd op werkzame stoffen uit planten, maar het wetenschappelijk onderzoek ernaar is beperkter omdat er bijvoorbeeld geen grote gember- of muntlobby bestaat. Voor chronische pijnpa- tiënten werken heel wat traditionele pijnstillers onvoldoende. Kruiden, zoals citroenverbena, pepermuntolie, gember of chilipepers, hebben eveneens een pijnstillend of ontstekingsremmend effect. Muntolie wordt bijvoorbeeld ingezet bij hoofdpijn omdat ze overgevoelige zenuwen ongevoeliger maakt. Maar het zijn evenmin wondermiddelen. Het is de gecombineerde aanpak van alle factoren die inwerken op pijn die het verschil maakt. Pas wanneer alle radartjes weer in elkaar schakelen, kan de klok opnieuw opstarten.”