Een toxische vriendschap: durf afstand te nemen!

Voel je je ellendig telkens je een bepaalde vriend of vriendin hebt gezien? Misschien ben je wel verzeild in een toxische vriendschap. Hoe herken je ze en wat doe je eraan?

Vrienden voor het leven. Mensen bij wie je jezelf kan zijn, op wie je kan rekenen, wiens gezelschap je energie geeft om er weer tegenaan te kunnen. Dat willen we allemaal. Maar soms hou je aan een ontmoeting met een vriend of vriendin een naar gevoel over, niet één keer, maar iedere keer. Mogelijk zit je vast in een giftige vriendschapsrelatie.

Er zijn allerlei soorten vriendschappen, zegt Selma Franssen, auteur van ‘Vriendschap in tijden van Eenzaamheid’. “Mensen verschillen en niet iedereen heeft dezelfde verwachtingen. Maar als er gepeild wordt naar wat we als een goede vriendschap ervaren, komen meestal volgende zaken naar voren: jezelf mogen zijn, op elkaar kunnen rekenen en geregeld contact hebben, waarbij het initiatief van beide kanten komt. Maar vooral: de andere moet je een goed gevoel geven.”

Toxisch is een zwaar woord om een vriendschap te benoemen, relativeert Franssen. “Ik hou het op een vriendschap die een negatieve impact heeft op je leven en welzijn, én waar je om een of andere reden niet van losraakt.” De vriendschap kan bijvoorbeeld slecht aanvoelen omdat ze eenzijdig is. Het moet te veel van één kant komen. De ander neemt meer dan hij/zij geeft. “Je vriend of vriendin praat bijvoorbeeld altijd over zichzelf, heeft geen aandacht voor wat jou bezighoudt. In een vriendschap mag je je allebei kwetsbaar opstellen, maar dat moet in balans zijn. Als de ene altijd zijn hart uitstort en de andere altijd luistert en zelf niets kan vertellen, dan zit het fout. Een ander signaal van een ongezonde vriendschap is dat je vriend of vriendin heel afhankelijk is van jou en veel eisen stelt aan je beschikbaarheid.” Ook een negatief ingesteld persoon, het type dat altijd zeurt en klaagt, kan een flinke impact hebben op je welbevinden.

Ongelukkig verstrengeld

Prof. dr Beate Völker doet als sociologe al jaren onderzoek naar vriendschappen. “Het zijn fascinerende relaties voor wetenschappers, ze zitten ergens tussen familie en een partnerschap in en kunnen heel intensief zijn. Anderzijds zijn ze vrijblijvender, je hebt minder verplichtingen. Gezien en aanvaard worden, de bevestiging dat je oké bent: dat is wat vrienden voor elkaar betekenen. Goeie vrienden brengen het beste in mekaar naar boven.”

Maar net als bij een partnerschap kunnen mensen op een ongelukkige manier verstrengeld raken, aldus Völker. “Toxisch wordt het als er dingen zijn scheefgegroeid, maar de relatie toch standhoudt omdat er iets is wat je allebei nodig hebt bij de ander, waardoor je mekaar op een giftige manier in balans houdt. Meestal is er een probleem bij het ego van allebei de vrienden. En je blijft er in hangen omdat je geen alternatief ziet, of omdat je toch iets van elkaar krijgt waar je nood aan hebt.” Er zijn verschillende patronen. Zo heb je de ster/fan-relatie, waarbij de ene op een voetstuk staat en de andere opkijkt en bewondert. Jaloezie is nog zo’n patroon. “Vriendschap voelt dan veeleer aan als rivaliteit. Deze klassieker wordt vaak geassocieerd met vrouwenvriendschap”, zegt Franssen. “Al heb ik het gevoel dat competitie onder vrouwen soms wordt aangewakkerd. Denk aan Meghan Markle. Bij haar intrede in de Britse koninlijke familie werd ze meteen vergeleken met schoonzus Kate. Van in het begin werd een soort rivaliteit gesuggereerd, terwijl daar geen enkel bewijs voor was. Zouden tabloids dat ook hebben gedaan met twee prinsen?”

Al is het natuurlijk niet uitzonderlijk dat mensen het er moeilijk mee hebben wanneer het hun vrienden voor de wind gaat, vervolgt Franssen. “Terwijl je ook gewoon blij voor hen kan zijn en denken: als het hen lukt, dan mij ook. Dat is meestal wel iets waar je beter in slaagt met ouder worden. Je kan makkelijker relativeren. Je weet dat fantastische dingen – een nieuwe relatie, promotie – zelden voor altijd fantastisch blijven. Dan word je vanzelf minder jaloers.”

“Ik denk effectief dat rivaliteit minder speelt naarmate je ouder wordt”, bevestigt Völker. “Maar soms zijn er mensen in je vriendenkring bij wie alles op rolletjes lijkt te lopen. Ze hebben een fijne baan, goeie relatie, mooi huis, leuke kinderen, krijgen alles geregeld en zien er altijd fantastisch uit... Dat is misschien niet zo goed voor je eigen ego. Door een gezonde vriendschap wil je je gesterkt voelen. Wanneer je met ogenschijnlijk perfecte mensen bevriend bent, kan je je inferieur voelen.”

“Besef dan dat het vaak om een projectie gaat. Je projecteert je eigen minderwaardigheidsgevoel op je vrienden. Want eigenlijk bestaat het ideale plaatje niet. Het kan vanop afstand zo lijken, maar als je dichter komt, zie je dat iedereen het wel eens moeilijk heeft. Misschien is die baan toch niet zo fantastisch, zit de relatie toch niet zo geweldig. Het kan natuurlijk dat je dat niet ziet omdat je vrienden de perfectie in scène zetten. Maar dan hebben ze toch zelf een probleem”, besluit Völker.

Sommige mensen trekken altijd de foute partner aan. Dat geldt ook voor vrienden. “Ik denk dat je toxische vrienden vooral krijgt wanneer je niet sterk in je schoenen staat”, zegt Franssen. “Als je onzeker bent of eenzaam accepteer je soms dingen die je niet hoeft te accepteren. Als je telkens weer vrienden hebt die niet goed zijn voor je welbevinden, moet je aan introspectie doen, want dan is er meestal iets onderliggends aan de hand. Heb je een laag zelfbeeld? Stel je moeilijk grenzen? Dat zijn dingen waar je aan kan werken.”

Professor Völker beaamt. “Als jij met iets zit in je leven, een verstoring in je ontwikkeling, ga je je gedrag herhalen tot je dat probleem hebt opgelost. Kan je bijvoorbeeld moeilijk zelfstandig zijn, dan zal je mensen rond je krijgen op wie je gaat leunen, die beslissen in jouw plaats. Als je je minderwaardig voelt, en je zit daar in vast, trek je wellicht iedere keer mensen aan die op een of andere manier bevestigen dat jij niet oké bent. Dat patroon kan zich herhalen tot je het voor jezelf oplost en in staat bent een ander soort relatie aan te gaan.”

Ontvrienden dan maar

Op Facebook iemand ontvrienden doe je in een muisklik. Maar wat in de echte wereld? Hoe kom je van die ongezonde vriendschap los? “Je moet om te beginnen erkennen dat er een probleem is. Die erkenning is cruciaal”, aldus Völker. “Want het gebeurt vaak dat je het niet ziet. Je voelt je slecht na het contact, maar je kan het niet benoemen. In plaats van dan te denken: ach, ik ben waardeloos, moet je inzien dat het met de interactie met die persoon te maken heeft.”

“Afstand nemen is dan belangrijk. Een stapje terugzetten en je afvragen: wie ben ik zonder deze vriendschap? Dat kan erg moeilijk zijn. Het is natuurlijk belangrijk dat je praat met die vriend(in), maar pas nadat je zelf alles op een rijtje hebt. Dingen uitpraten is goed, maar zorg eerst dat je zelf sterk genoeg staat. Ga aansterken en vat pas daarna het gesprek aan.” Je hoeft niet te zeggen dat de andere de schuldige is. Zeg liever: de relatie heeft een wending genomen die voor geen van beiden goed is.

Achter een liefdesrelatie kan je een duidelijk punt zetten. Bij een vriendschapsrelatie ligt dat moeilijker. Uit alle gegevens blijkt dat volwassenen een vriendschap niet uitmaken, aldus Völker. “We laten het een beetje verwateren. Als dat wederzijds is, is dat niet zo’n probleem. Anders zal je toch letterlijk moeten zeggen dat je afstand wil. Dat hoeft niet voor altijd te zijn. Je kan aangeven dat het voor een tijd is.” En dat is misschien ook zo, want je weet niet wat de toekomst brengt.

Als het echt niet anders kan, moet je effectief zeggen dat je de vriendschap liever beëindigt, bevestigt Franssen. Maar dat is niet altijd evident. “Als je daarnaast weinig vrienden hebt bijvoorbeeld. Of als je tot eenzelfde vriendenkring behoort.” Uit bevragingen blijkt dat mensen het uitdoven van een vriendschap haast even erg vinden als het einde van een liefdesrelatie.