Leren omgaan met vermoeidheid na een ziekte

Futloos, op je tandvlees, uitgeput: vermoeidheid is een veelvoorkomende klacht na een ernstige ziekte of bij een chronische aandoening. Er anders tegenaan kijken helpt je ermee te leven.

Het coronavirus heeft het nog maar eens aangetoond: op een acute infectie volgt vaak vermoeidheid, die dagen, weken, zelfs maanden kan aanhouden. “Die vermoeidheidsklachten zijn absoluut niet nieuw: veel patiënten blijven met vermoeidheid kampen na klierkoorts, een besmetting met het cytomegalovirus (een herpesvirus), de ziekte van Lyme na een tekenbeet, malaria...”, zegt professor dr. Michel Moutschen (internist en specialist infectieziekten, universitair ziekenhuis Luik).

Een aaneenschakeling van processen verklaart die vermoeidheid. De infectie lokt een ontstekingsreactie uit. Je lichaam gaat dan interferon, een soort kleine eiwitten, aanmaken. Die spelen een belangrijke boodschappersrol binnen je immuunsysteem, dat de verdediging van je lichaam gaat organiseren. Maar dat proces stimuleert wel een chemisch reactie die je voorraad serotonine, een neurotransmitter die je vermoeidheid en je stemming helpt te regelen, doet slinken. “Dat effect kan zich nog drie tot vier weken na je ziekte laten voelen, maar het vormt geen verklaring voor vermoeidheid die nóg langer aanhoudt”, verduidelijkt professor Michel Moutschen.

Sommige virussen, zoals Covid-19, zijn in staat om in je centrale zenuwstelsel te infiltreren. Dat kan mee verklaren waarom patiënten die een infectie met zo’n virus hebben doorgemaakt, vermoeid blijven. “Door een acute infectie met een dergelijk virus kan de verbinding tussen bepaalde zenuwcellen wijzigen. Er kunnen zich dan meer uitgesproken functiestoornissen voordoen, die bovendien langer aanhouden”, legt de specialist uit. Bij sommige ziekten, zoals bij hiv, gebeurt het ook dat het virus zich blijft repliceren. In dat geval veroorzaken de herhaalde ontstekingsreacties ernstige vermoeidheid.

Vermoeidheid en depressie

Ondanks deze mogelijke verklaringen, valt doorgaans moeilijk te achterhalen wat precies de oorzaak is van vermoeidheid, vooral als die blijft aanhouden. “Of iemand zich moe en ongelukkig voelt, is zeker ook een kwestie van chemie. We weten dat, omdat bepaalde geneesmiddelen vermoeidheid en depressie kunnen verhelpen. Maar een precies beeld van wat er bij neurotransmitters gebeurt ontbreekt, omdat we ze niet kunnen achterhalen met een bloedanalyse. Meestal blijft het dus bij veronderstellingen”, verduidelijkt professor Michel Moutschen, die erkent dat blijvende vermoeidheid niet alleen voor de patiënt maar ook voor de arts een bron van frustratie is.

Bij aanhoudende vermoeidheid zonder aanwijsbare oorzaak – zoals een ernstige ziekte, slaapapneu of een andere slaapstoornis – lijkt ook de psychologische of, beter gezegd, de existentiële component een grote rol te spelen. Historicus Georges Vigarello oppert in zijn recent verschenen boek over de geschiedenis van vermoeidheid, dat het wellicht een zekere uiting van onbehagen is van mensen die slecht in hun vel zitten.

“Vermoeidheid kan een symptoom zijn van depressie, maar kan ook een depressie uitlokken: in dat geval spreken we van een uitputtingsdepressie”, zegt Irène Salamun (psychologe, pijncentrum, universitair ziekenhuis Luik). “We zien zoiets vaak bij mensen die na een ongeval of ziekte niet kunnen aanvaarden dat ze minder kunnen dan vroeger. Ze komen dan in een rollercoaster terecht met periodes van afwisselend hyperactiviteit en lusteloosheid, wat tot frustratie en een negatief zelfbeeld leidt.”

Uit onderzoek is trouwens gebleken dat mensen met een bepaald psychologisch profiel, na een infectie vatbaarder zijn voor vermoeidheid die maar niet wil wijken. “Anders dan vaak gedacht, gaat het doorgaans om uiterst actieve, erg ambitieuze, perfectionistische en zeer sportieve mensen, die plots totaal anders moeten zien te functioneren, omdat de omstandigheden hen dwingen om gas terug te nemen”, licht professor Michel Moutschen toe.

Net als fysieke pijn lijkt vermoeidheid een maatschappelijk aanvaarde manier om uit te drukken dat het niet goed gaat. Klagen dat je moe bent, is een pak makkelijker dan toegeven dat je down bent, geen uitweg meer ziet of met onverwerkte problemen zit. “Net als buikpijn of rugpijn kan vermoeidheid een lichamelijk teken zijn van een psychische klacht. Eigenlijk een uiting van de druk en het gevoel van onmacht waar mensen mee worstelen omdat er zoveel op hen afkomt”, geeft professor Michel Moutschen mee.

Je grenzen aanvaarden

Of je nu een infectie hebt doorgemaakt, dan wel moet leren leven met een chronische ziekte, het is belangrijk om je gevoelens – ongerustheid, woede over de ziekte... – onder woorden te brengen, eventueel bij een psycholoog. Daarnaast moet je je levensstijl aanpassen. Indien nodig kan je je laten bijstaan door het team van een pijncentrum of een revalidatiecentum, bijvoorbeeld bij een hartaandoening of COPD (chronisch obstructieve longziekte). Erover praten en anders gaan leven zijn al twee grote stappen om beter met vermoeidheid te leren omgaan.

“Een chronische ziekte is maar op één ding uit: de spil worden van je leven”, waarschuwt Irène Salamun. “Een aandoening als COPD, dia- betes of fibromyalgie, kan je niet uit je leven bannen. Maar je kan wel beslissen hoeveel plaats ze mag innemen. Door zelf weer de teugels in handen te nemen, het bewust kal- mer aan te doen en voor jezelf nieuwe en realistische doelen te stellen, zullen de vermoeidheidsklachten vanzelf afnemen. Het is echt een kwestie van ingesteldheid!”

Je hoeft dus zeker niet met alles te stoppen, want dan bestaat het risico dat je helemaal uit vorm raakt, waardoor je aandoening nog verergert. Maar het is evenmin verstandig om absoluut te willen leven zoals vroeger. Je grenzen aanvaarden, dat is het geheim. “Leven met een onaangenaam symptoom vreet energie. Het vergt aanpassing. En jezelf aanpassen veroorzaakt stress, waarbij je voortdurend je reserves aanspreekt en je batterij nooit meer helemaal oplaadt. Je bent als een gsm die niet de tijd krijgt om op te laden en na een halfuur alweer platvalt.”

Zelfs patiënten met kanker – een van de ziekten die de meeste vermoeidheid veroorzaakt – krijgen momenteel het advies om het werk te hervatten zodra het kan, weliswaar met aanpassingen (bv. halftijds). “Een ziekte overvalt je en confronteert je met je eigen eindigheid”, aldus nog Irène Salamun. Ondanks de problemen waarmee ziekten gepaard gaan, hebben ze niet zelden het voordeel dat je terug focust op wat écht van tel is. “In veel gevallen merken we dat een ziekte voor je lichaam een manier is om stop te zeggen en je te dwingen de wijzigingen in je leven door te voeren die echt noodzakelijk zijn.”