Nieuwe stappen richting een vaccin tegen Multiple Sclerose (MS)

De strijd tegen MS staat dichtbij een volgende stap richting een nieuwe behandeling. Onderzoekster prof. Nathalie Cools (Universiteit Antwerpen, UZA) en haar team ontwikkelen sinds enkele jaren een vaccin op basis van lichaamseigen cellen om zo het afweersysteem doelgericht te kalmeren.

Bij MS is er sprake van een ontspoord afweersysteem. In plaats van ons te beschermen tegen ziekteverwekkers valt het afweersysteem bij MS de myeline in de hersenen en het ruggenmerg aan. Myeline vormt de buitenste laag rond de zenuwcellen die ervoor zorgt dat die cellen vlot met elkaar kunnen communiceren. Wanneer de myeline afbrokkelt, geeft dat onder meer symptomen zoals oogklachten, gevoelsstoornissen, coördinatieproblemen en vermoeidheid.

MS kan niet genezen worden maar er bestaan wel verschillende soorten behandelingen. De meeste onderdrukken daarbij het afweersysteem en pakken op die manier de symptomen aan. Maar dat gaat vaak gepaard met heel wat bijwerkingen. Bovendien is er nog niet voor alle vormen van MS ziekte-onderdrukkende medicatie voorhanden.

Voorlopercellen

De aanpak van prof. Cools en haar team werkt anders. Zij hadden ontdekt dat een bepaald type cel uit het afweersysteem bij mensen met MS anders functioneert dan bij gezonde mensen. “Deze zogeheten dendritische cellen zijn de generaals van ons immuunsysteem. Zij zijn een soort aan/ uit knop die bepalen of de andere afweercellen in actie moeten schieten. Bij mensen met MS zijn deze dendritische cellen hyperactief waardoor het afweersysteem continu op scherp staat.”

Om dat te verhelpen, ontwikkelde prof. Nathalie Cools een behandeling gebaseerd op lichaamseigen cellen van de patiënt met MS. “Uit het bloed van de patiënt halen we zogeheten voorlopercellen van de dendritische cellen. Die worden vervolgens in het labo bewerkt onder meer door toevoeging van hoge doses vitamine D. Later laden we ze ook op met kleine fragmenten van het myeline zodat het afweersysteem zich niet meer op deze stof zou richten. Die bewerkte cellen (tolerantie-inducerende dendritische cellen of tolDC) worden vervolgens opnieuw aan de patiënt toegediend. Daar zoeken deze tolDC contact met de afweercellen die de myeline aanvallen. Zij gaan deze cellen kalmeren zodat het myelinelaagje intact blijft. Het afweersysteem wordt doelgericht bijgestuurd. Dat is een groot verschil met andere behandelingen, die vaak het volledige afweersysteem onderdrukken.”

Vitamine

Vitamine D speelt bij MS een cruciale rol, al is lang nog niet alles over deze boeiende molecule bekend. Zo komt de ziekte beduidend minder voor rond de evenaar en meer in gebieden die verder van de evenaar af liggen. Vitamine D wordt immers aangemaakt in de huid door blootstelling aan de zon. “Mensen met MS hebben bijna allemaal een vitamine D tekort, maar het louter slikken van supplementen alleen volstaat niet. Door vitamine D toe te dienen aan de voorlopercellen ontwikkelen die zich niet meer tot stimulerende cellen van het afweersysteem maar net tot cellen die de afweer tot rust brengen. Of deze aanpak ook leidt tot nieuwe aanmaak van myeline is nog niet helemaal zeker. Dat zou fantastisch zijn maar die hypothese wordt nog volop onderzocht.”

Volgende stap

De eerste fase van het onderzoek, waarbij de veiligheid van de behandeling wordt nagegaan, is bijna afgerond. “We hebben onlangs de laatste MS-patiënt gerekruteerd. Deze fase heeft zeer lang geduurd omdat we bijzonder streng geselecteerd hebben. Dat is nodig omdat we hopen een behandeling te ontwikkelen die werkt bij een brede groep MS patiënten. In totaal hebben 9 mensen in Antwerpen en 9 mensen in het onderzoekscentrum in Barcelona, waarmee we samenwerken, deelgenomen aan deze Fase I. Momenteel bereiden we ons voor om deze aanpak in een tweede fase uit te testen op een grotere groep MS-patiënten.”