Steven Van Herreweghe: ‘We komen van ver’

In ‘De jaren 80 voor tieners’ scrollt Steven Van Herreweghe samen met enkele tieners door het rijke tv-archief van de eighties. En dat blijkt een reis door een tegelijk duister en kleurrijk decennium.

25 jaar geleden gaf Steven Van Herreweghe als Ketnet-wrapper de aftrap van de gloednieuwe jongerenzender. Later ontpopte hij zich tot gevatte quizmaster van o.a. ‘De Pappenheimers’ en tot hoeder van de Vlaamse televisiegeschiedenis met amusementsprogramma’s als ‘De jaren stillekes’ en ‘Van algemeen nut’. In ‘De jaren 80 voor tieners’ laat hij zijn showkostuum thuis. Met een stapel videocassettes onder de arm bezoekt hij tieners in hun natuurlijke habitat: de slaapkamer.

Wat was er toch zo magisch aan de eighties?

Ik denk de extremen. Het was een hele donkere tijd, met economische crisis, werkloosheid, veel terreur van de Bende van Nijvel en de CCC. Maar het was ook de hoogmis van de popcultuur. Er was een stortvloed aan tv-shows, videoclips, popsterren die supersterren werden. Alles leek ineens uit zijn voegen te barsten. Misschien dacht de Mens toen: we gaan straffer zijn dan de mensen zelf. Dat is niet gelukt. Maar er was dat vertrouwen: als je erin gelooft, dan kan je giga zijn.

In die periode ben jij naar tv beginnen kijken. Is het dat wat jij hebt meegekregen?

Ik heb als kind heel veel tv gekeken. De BRT bracht toen nog veel opvoedkundige programma’s. Maar wij keken graag naar de Nederlandse zenders. Daar was alles kleurrijk en vrolijk. Door shows zoals die van André van Duin en later Mark Uytterhoeven ben ik echt verliefd geworden op dat medium. Het is een geweldige trukendoos waarmee je mensen een uur lang hun eigen leven kunt doen vergeten.

Voor dit programma ben je ook gaan graven in nieuwsitems.

We hebben werkelijk alles bekeken. Ik wou een programma maken over het leven en dus niet enkel feiten brengen. Ik wou die tieners vertellen hoe het leven was om zo hopelijk iets te weten te komen over hun leven. We hebben het over aids en de Koude Oorlog, maar ook over normen en waarden en hoe we keken naar minderheden. Dat vond ik het meest opmerkelijke. We komen echt van ver. Er is vandaag nog steeds veel onverdraagzaamheid en haat. Maar als je de jaren 80 daarnaast legt, kan je wel concluderen: we zijn er nog niet, maar een hoop dingen zijn nu toch bespreekbaar. Mensen die gay zijn kunnen vandaag in principe gemakkelijker uit de kast komen – al wil ik dat niet veralgemenen. Mensen met een andere kleur werden in de jaren 80 niet als gelijkwaardig beschouwd. Het zou naïef zijn om te zeggen dat racisme vandaag niet meer bestaat, maar dat expliciete racisme wordt toch veel minder getolereerd. De tieners zijn in eerste instantie geschokt. Maar ze zien ook dat er sindsdien al een hele weg is afgelegd.

Waarom wou je dit zo graag uitleg-gen aan de tieners van vandaag?

Enerzijds omdat ik vaak het gevoel heb dat die generatie zich grote zorgen maakt. Staat de wereld in brand? Ik wou hen geruststellen. Neem nu het milieu. We hebben veel fragmenten waaruit blijkt dat er helemaal niets gedaan werd voor het milieu of dat er totaal geen bewustzijn was. Alle vuilnis werd samen in één zak gestopt. De uitlaat van een autobus zat, bij wijze van spreken, aan de binnenkant van de bus. Mensen die met ecologie bezig waren, werden beschouwd als freaks. Het woord veganisme had nog niemand uitgesproken in het Vlaanderen van de jaren 80. Terwijl jongeren vandaag al op heel jonge leeftijd beslissen geen vlees meer te eten. Dat engagement en bewustzijn is nu logisch.

Anderzijds laat ik ook zien dat het niet evident is om een bestaand wereldbeeld plots te doen kantelen. Jongeren verwijten ouderen soms dat ze niets doen of niet mee kunnen. Maar je kan niet verwachten dat iemand na x aantal decennia zegt: ik ga mijn leven helemaal omgooien. Dat vraagt tijd. Al vind ik wel dat iedereen moeite moet doen.

Je hoort nochtans vaker dat de generatiekloof niet meer bestaat. De tieners zijn ook opvallend mild voor hun ouders.

Dat is zo. De generatiekloof bestaat misschien nog enkel op technisch en praktisch vlak, maar niet in de manier van denken. Sinds de jaren 50-60 bestaat er een jongerencultuur, waardoor ouders en kinderen elkaar beter begrijpen. Zelfs al zijn ze niet helemaal mee met wat hun kinderen tof vinden – ik kijk soms ook raar op van wat mijn kinderen op YouTube bekijken -, er is wel meer empathie.

Kunnen de oudere generaties ook iets leren van de jongeren?

Sowieso. Ik ben in mijn hoofd altijd zestien gebleven, tot ik met een zestienjarige babbel. Ze staan aan de vooravond van hun eigen leven. Hun idealen zijn nog heel puur. Eens je aan je volwassen leven begint, komen daar een heleboel verantwoordelijkheden en praktische beslommeringen bij, die je doen en laten beïnvloeden. De heldere kijk die je als tiener had, wordt vertroebeld door de waan van de dag. Soms reed ik na de opnames naar huis en dacht ik: verdorie, ik ben mezelf af en toe toch wat verloren. Dat vind ik heel inspirerend. Anderzijds ben ik blij dat ik 44 ben. Tieners kunnen zo vastberaden zijn over bepaalde principes. Terwijl alles relatief is en iemand vergeven soms helpt om zelf weer vooruit te kunnen. Dat zijn dan dingen die je onderweg leert.

Het is ontroerend om te zien dat er eigenlijk niets veranderd is. Tieners zijn nog altijd koppig en halsstarrig. Zo hoort het ook. Ze zijn wel opvallend nostalgisch naar de jaren 80. Dat komt vooral door het internet, dat ze toch ervaren als een soort latente druk die hun leven regeert. Vroeger had je minder opties, waardoor er minder keuzestress was. Je werd verliefd op iemand uit je dorp, of een dorp verder. Nu is de wereld je deel. Tieners vinden hun vriendschappen en liefdes online. Maar wanneer beslis je dan wat de beste keuze is?

Verlang je zelf ook terug naar dat minder snelle leven?

Ik ben analoog opgegroeid en digitaal volwassen geworden. Keuzestress heb ik nooit ervaren als jongere. In mijn volwassen leven wel. Wil ik eens uit eten gaan, dan zit ik eerst een half uur te scrollen door de restaurantbeoordelingen. Of als ik een nieuwe serie wil kijken op Netflix, dan verlies ik een half uur voor ik een keuze maak. Soms zou ik willen dat Netflix maar twee programma’s aanbiedt. Ik merk dat wel meer mensen daar nood aan hebben.

Onze manier van tv-kijken is nochtans fel veranderd. Iedereen kan op zijn eigen schermpje kijken naar wat hij wil.

Toch geloof ik niet dat televisie als verbindend medium snel zal verdwijnen. Ik merk dat bij mijn kinderen: ze kijken naar zaken die ik niet ken, maar we kijken ook nog veel samen televisie. Ook op de speelplaats praten zij over dezelfde youtubers, dezelfde games. Het aanbod aan schermen is veel groter, maar die zoektocht naar connectie, naar samen hetzelfde beleven, die gaat nooit verdwijnen.

In je programma’s confronteer je mensen graag met oude beelden van zichzelf. Kijk jij graag naar vroegere beelden van jezelf?

Sinds ik kinderen heb, gebeurt het wel vaker dat ik programma’s terug zie. Ik probeer altijd iets te maken dat ik relevant en goed vind, waardoor de gênante beelden beperkt blijven. Een collega verwoordde het zo: je moet je werk voorstellen als kadertjes aan de muur. Je moet kunnen thuiskomen en van elk kadertje kunnen zeggen, dat is een goed kadertje. En ik kijk graag naar mijn kadertjes. Het ene heeft beter gescoord dan het andere, maar voor mij zijn ze allemaal als kinderen die ik graag zie.

Tegenwoordig wordt vaak heel kritisch gekeken naar zaken uit het verleden, bijvoorbeeld in het kader van #MeToo.

We hebben daar fel over gedebatteerd voor deze reeks. Veel zaken die in de eighties verschenen, zouden nu niet meer kunnen op tv. Maar we hebben het over Michael Jackson en Bill Cosby omdat het in die tijd topentertainers waren. Ik keek graag naar ‘The Cosby Show’. Dat Bill Cosby een roofdier van de ergste soort blijkt te zijn, daar heb ik het moeilijk mee. Hoe kan dat dezelfde mens zijn als de man die ons zo verblijd heeft en ons zo’n veilig gevoel gaf met zijn shows?

Heb jij zelf je humor aangepast?

Ik ben daar nooit bewust mee bezig geweest. Maar ik zag onlangs een fragment uit ‘De jaren stillekes’ en het soort moppen dat ik daar maak, zou niemand vandaag nog maken. Op dat moment waren ze heel logisch. Ik vreesde wel dat het niet evident zou worden met die tieners, wat betreft humor. Maar dat liep ongelooflijk los. Ik heb hen in het begin uitgelegd hoe ik het zag en dat ze het me moesten zeggen als ze iets niet grappig vonden of als ik een grens overschreed. Als er wederzijds respect is, kan je eigenlijk best ver gaan in humor.