Timmeren aan een zinvol pensioen

Als je met pensioen gaat, moet je je leven zowat heruitvinden. Alleen: hoe doe je dat, als zo goed als alle banden met je vroegere werkwereld wegvallen?

Bijna elk pensioen begint met een euforische fase – een soort van wittebroodsweken, als het ware. Plotseling lijkt je leven één grote vakantie, in een soort van zorgeloos paradijs. Eindelijk moet je niet meer opstaan om vijf dagen per week naar het werk te trekken. Eindelijk heb je tijd voor jezelf, je vrienden, je familie. Voor leuke activiteiten en spannende hobby’s. Eindelijk...

Zoals alle wittebroodsweken blijft ook deze euforische fase helaas niet duren. “Al kan ze soms wel tot bijna twee jaar aanhouden”, zegt psycholoog Liliane Charenzowski. “Het is de periode waarin je de fotoalbums maakt waarvoor je vroeger nooit tijd had. En waarin je het hele huis of appartement herschildert. Je geniet best wel, alles lijkt oké en je agenda is nog min of meer gevuld. Maar vroeg of laat duikt toch die ene vraag op: wat wil ik nog doen met mijn leven? Je belandt in een stroom van emoties. Het is een noodzakelijk proces waarin de zinvragen zich opstapelen en dat maakt je toch wat bang.”

Dat gevoel van leegte is helemaal niet uitzonderlijk: vraag het aan mensen in je omgeving en je zal merken dat alle nieuw gepensioneerden er op een of ander moment mee te maken krijgen. “De generatie die vandaag met pensioen gaat, heeft werken vaak als het hoogste goed beschouwd”, legt de psycholoog uit. “Werk vormde de belangrijkste structuur in je bestaan. En die structuur verdwijnt nu, soms van de ene dag op de andere. Stoppen met werken zorgt voor een volledige desorganisatie van tijd en ruimte. En dat is nog sterker het geval als je je heel hard in je beroep gesmeten hebt.”

“Het actieve leven kan je vergelijken met een parelsnoer”, meent Alice Doornaert, die seminaries coördineert die je voorbereiden op je pensioen. “Het snoer, dat is het werk. De parels, dat zijn de vrije tijd, de familie, de vrienden, kortom al de rest. Het snoer is letterlijk de draad die alles samenhoudt. Wanneer dat verdwijnt, vallen de parels alle kanten op. Je kan ze niet meer mooi ordenen, je voelt je verloren. De enige oplossing: een nieuwe draad vinden.” Met andere woorden: aan je leven een nieuwe structuur en zin geven.

Stel de vraag: wat is zinvol voor mij?

Heel vaak maak je je in de aanloop naar je pensioen over andere zaken zorgen: je financiën en je gezondheid. Daarbij zie je de psychisch-sociale impact van het overhoop gooien van je leven over het hoofd. “Je koestert dan soms veel te positieve vooruitzichten en pakt de verandering te lichtzinnig aan”, waarschuwt Alice Doornaert. “Zelfs al heb je massa’s ideeën om je bezig te houden, dan nog is het niet zeker dat ze het werk en alle aspecten ervan kunnen vervangen. Met pensioen gaan is meer dan het opstellen van een lijstje met leuke, tijdvullende activiteiten. Je moet die tijd ook kunnen aankleden met zaken die voor jou zinvol zijn en aansluiten bij je waarden.” Bovendien ligt het niet altijd voor de hand wat voor jou zinvolle activiteiten zijn.

“Het is een complexe vraag waarop weinig mensen voorbereid zijn”, zeggen Gaëlle Ryelandt en Vincent De Waele, die als ontwikkelingscoach voor 45-plussers werken bij Sense+ (senseplus.eu). “Je beroep en je gezinsleven hebben je diepe verzuchtingen vaak ondergesneeuwd. Geld verdienen voor je levensonderhoud kwam voor alles. Met het pensioen vallen die financiële kwesties weg (althans in theorie) en daarom moet je dat pensioen echt als een volledig nieuwe levensfase zien. Alles in vraag durven stellen kan zeer gezond en opbouwend zijn. Maar voor sommigen voelt dat als op de rand van een afgrond belanden.”

Drie basisregels

Alleen, hoe vind je activiteiten die voor jou zinvol zijn? Iedereen is anders en dus bestaat er geen kant-en-klaar recept. “We kunnen hooguit een methode en een paar basisregels suggereren om ze te vinden. Maar wacht niet tot je pensioen om erover na te denken”, adviseert Vincent De Waele. “Zorg voor een geleidelijke overgang om een te bruuske breuk bij het begin van je pensioen te vermijden. Denk bijvoorbeeld aan een uitloopbaan, zodat je al tijd krijgt om andere activiteiten uit te proberen. Zo kan er langzaam en meer natuurlijk een nieuw evenwicht ontstaan.”

1. BEPAAL WAT JOUW WAARDEN ZIJN

Stap 1: maak uit wat je diepliggende behoeften zijn en wat als het ware je levensmotor is. Je kan jezelf hierbij enkele vragen stellen, suggereren de coaches, maar neem vooral de tijd om ze te beantwoorden. Zet je antwoorden liefst ook op papier. Wat geeft jou energie wanneer je geen verplichtingen hebt? Wat motiveert je wanneer je niet noodzakelijk een resultaat moet halen?

“Sla je dicht bij deze vragen? Denk dan aan je werk”, geeft Alice Doornaert de raad. “Wat bracht je werk je bij, dat je op pensioen wil behouden?” Om antwoorden te vinden kan je ook verder teruggaan in de tijd. “Je familieleven en je beroep hebben je verplicht tot heel wat toegevingen waar je soms helemaal niet achterstond”, benadrukt Liliane Charenzowski nog eens. “Allemaal compromissen die de rebel die je als 16-jarige was, nooit geaccepteerd zou hebben. Probeer terug te grijpen naar de waarden die je in de periode waarin je aan je eigen identiteit aan het bouwen was, essentieel vond. Wat waren je dromen als opgroeiende puber? Schrijver worden? Zorgen voor anderen? Als je erin slaagt die jeugddromen goed te verwoorden, heb je iets heel sterks in de hand.” Het kan ook heel leerrijk zijn om aan je omgeving te vragen wat jouw talenten zijn.

2. BEPAAL WAT JOUW REMMEN ZIJN

Eens je die levensmotor gevonden hebt, krijg je de keuze uit een waslijst aan activiteiten. Die zullen je vanaf nu helpen om een nieuwe structuur in je leven te brengen. Zij worden de nieuwe draad in het parelsnoer. Let echter op wanneer je activiteiten kiest. Je loopt al snel het risico jezelf te beperken, sommige activiteiten wat te vlug af te wijzen of andere te kiezen die niet helemaal bij jou passen. “We hebben allemaal onbewust remmen ingebouwd die ons ertoe aanzetten niet naar onszelf te luisteren, bepaalde zaken die we leuk vinden niet aan te durven of juist zaken te doen we niet echt leuk vinden”, waarschuwt Vincent De Waele. Wanneer je je daarvan bewust bent, kan je bepaalde remmen lossen.

Vaak krijg je altruïstische inzet, sociale relaties en overdracht van ervaring als waarden voorgeschoteld, maar weet dat je beslist het recht hebt te kiezen voor andere interesses en diepe verlangens. Het komt er alleen op aan dat voor jezelf te bekennen. Wees vooral niet beschaamd als je liever complexe wiskundeproblemen oplost, de stress wilt voelen van een amateur-toneelspeler bij het opkomen, in je eentje rustig iets in elkaar wilt knutselen in je werkhoek. Of liever erkenning zoekt in je specialisatiedomein of graag in je eentje mediteert en aan bezinningsyoga doet. “Als je ja zegt op de vraag om penningmeester van een vzw te worden, vraag je je toch best eerst af of je dit doet voor je eigen plezier. Zo ja, prima! Maar als je vooral ja zegt om anderen plezier te doen vanuit je beroepservaring ter zake, dan denk je toch best twee keer na. Idem voor je kleinkinderen: natuurlijk kan je voor opvang zorgen, maar vraag jezelf ook dan af of je dit echt leuk vindt. Je hebt het recht geen zin te hebben om elke woensdag voor taxi te spelen.”

Als autoracen je passie is, zal je je jeugddroom om piloot te worden op het circuit van Spa-Francorchamps niet meer kunnen waarmaken. Jammer, maar moet je daarom die jeugddroom vaarwel zeggen? Als je goed zoekt, kan je bijna altijd activiteiten vinden die een of andere band hebben met je passie en je waarden, mits je bereid bent tot enkele aanpassingen. Zo zou je je bijvoorbeeld kunnen inzetten voor een fanclub van een autorenner of vrijwilligerswerk doen als koerscommissaris. “Stap resoluut af van alle vooroordelen die je over jezelf hebt en zoek zelfvertrouwen”, voegt Liliane Charenzowski er nog aan toe. “Je wil graag tekenen maar je denkt dat je daar geen talent voor hebt? So what, is dit echt een probleem? Begin er gewoon mee!”

3. ZOEK HULP EN INSPIRATIE

Vind je geen activiteit die nauw aansluit bij je waarden en diepe verlangens? Of durf je er niet aan te beginnen? Spreek er dan over met anderen, zoek naar inspirerende voorbeelden en lees erover. De mensen die we in Plus Magazine in de rubriek ‘Zo ben ik’ aan het woord laten, zijn één voor één zulke voorbeelden.

“Durf hun voorbeeld te volgen”, benadrukt de psycholoog. “Neem contact op met de mensen die je inspireren, vraag hoe zij het hebben aangepakt.” In de meeste gevallen zijn dat gepassioneerde mensen die er hun neus niet zullen voor ophalen om je te begeleiden of zelfs om je in hun project op te nemen. Daarmee heb je de lastigste stap gezet. Vanaf nu staat niets je nog in de weg om volop in dat nieuwe hoofdstuk van je leven te duiken.