Het gebruik van opioïden, zware pijnstillers afgeleid van morfine, zit in de lift. Het aantal CM-leden dat minstens één verpakking opioïden afhaalde bij zijn apotheker, groeide tussen 2010 en 2017 van 304.000 naar 402.000, of een stijging met 32 procent. De CM maakt zich vooral zorgen over het langdurig gebruik door niet-kankerpatiënten.
Acht procent van de gebruikers bij de CM zijn kankerpatiënten. Tweeënnegentig procent gebruikt opioïden echter voor de behandeling van pijn die niet het gevolg is van kanker. Voorbeelden zijn gewrichtspijn, zenuwpijn of lage rugpijn.
“Voor de behandeling van pijn bij kankerpatiënten adviseerde de Wereldgezondheidsorganisatie in 1987 al om te werken met een trappensysteem”, zegt CM-voorzitter Luc Van Gorp. “Het startpunt is steeds klassieke pijnmedicatie zoals paracetamol. Indien nodig stappen artsen geleidelijk aan over naar zwaardere medicatie, waarbij opioïden de hoogste en laatste trap zijn. Opioïden in langzaam toenemende dosissen zorgen bij veel kankerpatiënten voor adequate behandeling van pijn en meer comfort.”
Het gebruik van opioïden voor de behandeling van chronische pijn bij niet-kankerpatiënten, is wetenschappelijk veel minder onderbouwd. Toch is er ook bij die patiënten een serieuze toename. Uit de cijfers van het christelijk ziekenfonds blijkt dat die zich zowel manifesteert bij het zwak werkende opioïde tramadol (+36 procent tussen 2010 en 2017) als bij krachtig werkende opioïden als oxycodone (+274 procent) en fentanyl (+20 procent). Nog verontrustender is dat meer dan één op de zeven patiënten zonder kanker de geneesmiddelen ook gedurende een langere periode gebruikt.
Niet zonder risico’s
“Langdurig gebruik is niet zonder risico’s”, aldus Van Gorp. “Bij het gebruik van opioïden treedt vrij snel tolerantie op voor het pijnstillend effect. Langdurig gebruik, de dosis verhogen of een nog sterkere variant voorschrijven, verhogen het risico op bijwerkingen, verslaving en misbruik. Bijwerkingen zijn onder meer sufheid – met risico op verkeers- en arbeidsongevallen – en verwardheid. Daarnaast kan de medicatie de werking van andere geneesmiddelen negatief beïnvloeden.”
Begin december plant het Riziv een consensusvergadering rond het rationeel gebruik van opioïden bij chronische pijn. Bedoeling is de zorgverleners te informeren over de gevaren van langdurig gebruik en richtlijnen op te stellen voor het voorschrijven van en behandelen met opioïden. “Onze cijfers tonen dat dit meer dan ooit nodig is”, stelt Van Gorp . “Opioïden kunnen soms helpen bij de behandeling van chronische pijn die niet het gevolg is van kanker, maar met grote voorzichtigheid. Ze worden het best zo kort mogelijk gebruikt en enkel bij falen van alle andere opties.”
