Alles wat u wilt weten over osteoporose

Naarmate onze leeftijd vordert, worden onze botten zwakker en verhoogt de kans op botbreuken. Toch is osteoporose geen fataliteit! Veel leed is te voorkomen en er bestaan doeltreffende behandelingen die zinvol zijn op elke leeftijd.

Naarmate onze leeftijd vordert, worden onze botten zwakker. Dat is een realiteit waar niemand aan ontsnapt, noch vrouwen, noch mannen. Het gevolg daarvan is een duidelijke toename van de kans op botbreuken. Vooral de heupen, de polsen en de ruggenwervels zijn kwetsbaar.

Continue opbouw en afbraak

Ons bot is een levend weefsel dat zich voortdurend vernieuwt. Dit betekent dat onze beenderen continu worden afgebroken en opgebouwd. Deze botvernieuwing laat onder meer toe dat botbreuken genezen. Vooral tijdens onze kinderjaren en onze adolescentie neemt ons lichaam meer en beter calcium op en wordt er meer bot opgebouwd dan er wordt afgebroken.

De maximale hoeveelheid botmassa (de piekbotmassa) wordt bereikt rond de leeftijd van 30 jaar. Daarna keert het proces om en wordt er stilaan meer bot afgebroken dan er wordt opgebouwd. De botmassa neemt af en als we niet opletten wordt ons skelet uiteindelijk zo broos dat het bij de minste schok kan breken. Zover mogen we het niet laten komen. En dat hoeft ook helemaal niet: botontkalking kan op doeltreffende wijze worden afgeremd, op voorwaarde dat de diagnose tijdig gesteld wordt.

Sterke botten opbouwen

Hoewel erfelijkheid zeker een belangrijke rol speelt bij het ontstaan van botontkalking, bestaat de meest doeltreffende manier om osteoporose te voorkomen erin tijdens de jeugd zo sterk mogelijke botten op te bouwen. Een toename van de piekbotmassa met 10% vermindert het risico op botbreuken op volwassen leeftijd met 50%.

Een calciumrijke voeding is een eerste vereiste om sterke botten te vormen. Zuivelproducten vormen de voornaamste voedingsbron maar helaas drinkt de jeugd minder en minder melk en meer en meer frisdrank wat een negatieve invloed heeft op hun botopbouw. Bovendien volstaat calcium alleen niet. Om het calcium uit de voeding te kunnen opnemen en vastleggen in de beenderen is vitamine D noodzakelijk. Om daarover in voldoende mate te beschikken, moeten we dagelijks minstens een kwartiertje zonlicht zien opdat onze huid voldoende vitamine D kan aanmaken.

Ook eiwitten spelen een essentiële rol bij de opbouw van botmassa. Kinderen die te weinig eiwitten eten tijdens de groei, zullen een veel minder stevig skelet ontwikkelen omdat het eiwittekort zowel de productie als de werking van een groeifactor in het gedrang brengt die een rol speelt bij de opname van calcium en fosfaat (ook belangrijk bij de botopbouw).

Naast de voeding speelt lichaamsbeweging een belangrijke rol. Kinderen die regelmatig bewegen, hebben een beduidend hogere piekbotmassa.

En dan zijn er natuurlijk ook de elementen die een negatieve invloed hebben op de opbouw van stevige botten: roken, te veel alcohol en te veel frisdranken met fosforzuur (E338, dit wijzigt het evenwicht tussen calcium en fosfor en belemmert de calciumopname).

Afname van de botmassa

Een belangrijk probleem bij het verlies van botmassa is dat dit proces ongemerkt verloopt: 43% van de respondenten was zeer verbaasd toen de diagnose werd gesteld. Bij mannen gebeurt dit verlies gelijkmatig, bij vrouwen neemt het snel toe wanneer op het ogenblik van de menopauze, de beschermende invloed van de oestrogenen op de botten wegvalt. Na de menopauze verliezen vrouwen de eerste tien jaar zo’n 0,3 tot 2% van hun botmassa per jaar! Tot voor enkele jaren werd dit in belangrijke mate opgevangen door het gebruik van hormonale substitutiebehandelingen. Sedert studies uitwezen dat deze behandelingen bij langdurig gebruik gepaard gaan met een lichte toename van het risico op borstkanker, mogen ze nog wel voorgeschreven worden ter behandeling van menopauzeklachten zoals warmteopwellingen, maar niet meer ter preventie van osteoporose (waarvoor langdurig gebruik noodzakelijk is).

Met de spectaculaire toename van de levensverwachting gedurende de laatste decennia en de gewijzigde levensstijl, waarbij we veel minder bewegen, is osteoporose zeer sterk toegenomen. Het risico dat een vrouw in haar leven een heupfractuur oploopt, bedraagt tegenwoordig 1 op 6 (ter vergelijking: de kans dat borstkanker zal vastgesteld worden is 1 op 9!). Zo’n breuk vergt haast altijd een heelkundige ingreep. En als je weet dat gemiddeld 30% binnen het jaar sterft aan de verwikkelingen van deze heupfractuur en 1 op de 3 invalide wordt en haar zelfredzaamheid verliest, dan besef je pas hoe groot de impact van osteoporose is.

De risicofactoren voor osteoporose

• Leeftijd
• Gebrek aan lichaamsbeweging
• Voorgeschiedenis van osteoporose bij een nabij familielid
• Eerdere breuk, vooral van pols, heup of wervels
• Voeding met weinig calcium
• Gebrek aan blootstelling aan zonlicht
• Roken
• Lage body mass index (< 19)
• Langdurig gebruik van corticoïden
• Regelmatig of overdreven alcoholgebruik
• Langdurige immobilisatie
• Oestrogeentekort door vroegtijdige menopauze (< 45 jaar) of afwezigheid van maandstonden sedert meer dan 1 jaar (zoals bij anorexia nervosa of zeer intensief sporten).
• Chronische aandoeningen (anorexia nervosa, chronische ontstekingsziekte van de darmen, hyperthyroïdie, chronische lever- of nierziekte,...).

Het belang van een snelle diagnose

Hoewel het merendeel van de mensen die aan osteoporose lijden dit niet eens weet zolang ze geen breuk hebben opgelopen, kan de diagnose met een eenvoudig en pijnloos onderzoek gesteld worden.

Een botdensitometrie (botdichtheidsmeting) gebeurt met een DXA-toestel, waarbij een geringe dosis röntgenstralen wordt gebruikt. Het onderzoek duurt in zijn geheel slechts een tiental minuten, gebeurt in rugligging, is volkomen pijnloos en u hoeft er zich zelfs niet voor uit te kleden.

Bij een botdensitometrie wordt uw botdichtheid vergeleken met de gemiddelde botmassa van een gezonde vrouw of man op 35-jarige leeftijd (piekbotmassa). De afwijking wordt weergegeven in standaarddeviaties (SD).

Actieve preventie

De preventie van osteoporose berust op elke leeftijd op dezelfde pijlers als in de jeugd: een voeding die rijk is aan calcium, voldoende blootstelling aan zonlicht en de nodige lichaamsbeweging.

Welke sport voor wie het meest geschikt is, hangt natuurlijk af van de fysieke conditie en het eventuele bestaan van eerdere botbreuken. Voor wie bijvoorbeeld reeds wervelinzakkingen heeft, is springen af te raden. Voor mensen met een zwak evenwichtsgevoel zijn andere sporten dan weer minder raadzaam omdat vallen ten allen prijzen moet voorkomen worden. Daarom is het belangrijk eens rond te kijken of u thuis niet enkele aanpassingen kunt doen die valpartijen helpen vermijden: losliggende tapijtjes naast het bed, elektriciteitsdraden waarover u kunt struikelen,...

Behandeling

Voor wie met osteoporose kampt, is een behandeling absoluut noodzakelijk.

– Omdat heel weinig mensen, en zeker osteoporosepatiënten de aanbevolen hoeveelheid calcium van 1300 mg/dag via de voeding halen, wordt in de meeste gevallen een calciumsupplement van 500 tot 1000 mg elementair calcium voorgeschreven.

– Onderzoek heeft uitgewezen dat meer dan de helft van de oudere bevolking te kampen heeft met een gebrek aan vitamine D, waardoor het ook belangrijk is dit tekort via een supplement (800 IE/dag) aan te vullen. Er bestaan trouwens producten die beide supplementen combineren. De hoge kostprijs van deze supplementen kan een invloed hebben op de therapietrouw.

– In de meeste gevallen wordt een bifosfonaat voorgeschreven om de botafbraak af te remmen.