Neen zeggen zonder schuldgevoel

Neen leren zeggen is niet evident. Het betekent hard werken aan jezelf en nadenken over je relatie met anderen. En eenmaal je neen hebt gezegd, is het zaak je niet schuldig te voelen.

Zolang ik mij kan herinneren, heb ik altijd al op alles ja gezegd. Verdragen, plezieren, wachten, aanvaarden, inspringen, niet reageren, ondergaan... alles om maar niet het risico te lopen iets of iemand kwijt te raken, zo omschrijft Amélie haar leven. “Toen mijn vader ziek werd in het buitenland en naar België werd gerepatrieerd, nam ik – net als mijn broer en mijn zus trouwens – de zorg voor hem op zonder mij daar vragen bij te stellen. Mijn vader werd opgenomen in een rusthuis, dat vond hij niet fijn. En eenmaal terug op krachten, bleek hij daar ook niet thuis te horen. Bovendien is een rusthuis duur. Dus stelde ik hem voor bij mij in te trekken. Ik dacht daarbij totaal niet aan de toekomst. Ik functioneerde enkel in het nu, als een soldaat. Ik handelde, zonder rekening te houden met de reacties, commentaren en ernstige waarschuwingen dat dit een forse impact zou hebben op mijn leven.

Tot de telefoon ging. Ik voelde de bui al hangen. Mijn brein had meteen door wat er op me afkwam en stuurde instant negatieve vibes naar mijn lichaam. Aan de telefoon maakte mijn moeder me duidelijk dat, als ik mijn vader in huis nam, ze mij niet meer wilde zien. Het kwam aan als een blikseminslag, een vulkaanuitbarsting. Emotionele chantage in volle storm. Die hechte band met mijn moeder, samen gieren van het lachen, onverwachts bij haar aanschuiven voor het avondeten, zou dat allemaal voorbij zijn? Maar ik zei ‘jammer’ tegen mijn moeder, in plaats van ‘neen’ tegen mijn vader. Mijn moeder en ik zouden elkaar niet meer zien, maar ik kwam niet op mijn beslissing terug. Ik stond te beven. Er brak iets in mij. Ik was plots een baken kwijt. Ik weigerde mij te laten chanteren. Mijn moeder klaagde over haar eenzaamheid, over mijn gebrek aan erkentelijkheid.

Ik voelde mij geweldig schuldig. En verontwaardigd omdat ze mij vroeg partij te kiezen. Ik zei ‘neen’ tegen mijn moeder en voelde mij schuldig om wat dat met haar deed. Maar tegen mijn vader zei ik geen ‘neen’. Ik handelde als een soldaat om toch maar erkentelijkheid te krijgen. Vandaag weet ik dat het een vergissing was. Ik had moeten weigeren. Ik heb niets bij mijn beslissing gewonnen. Ik heb geen fut meer en verwaarloos mezelf.”

Luister naar jezelf

Het overkomt elk van ons wel eens: neen moeten zeggen tegen een situatie waar we ons niet tegen opgewassen voelen. Neen moeten zeggen tegen iemand die we graag zien, neen moeten zeggen wanneer iemand om een dienst vraagt en dat ons niet schikt, weigeren om tegemoet te komen aan een bepaalde verwachting. Velen hebben daar moeite mee en kampen met zowel schuldgevoelens als angst. Amélie is er niet in geslaagd grenzen te stellen. Haar lichaam gaf wél signalen, maar door de manier waarop ze in het leven staat en door haar opvoeding bleek ze niet in staat om haar intuïtie te volgen. Ook al heeft ze enorm onder deze ervaring geleden, ze bleek ook constructief, want Amélie ging beseffen dat ze vooruit moet en dat ze, uit zelfrespect, voortaan anders moet handelen en reageren.

Als je altijd doet wat anderen van je vragen, ga je voorbij aan je eigen gevoelens en verlangens. Wie altijd ja zegt, raakt uitgeput, krijgt de indruk dat hij/zij niet meer bestaat, voelt zich niet geliefd of begrepen. Altijd voor iedereen klaarstaan, jezelf constant wegcijferen om anderen ter wille te zijn, kan leiden tot een professionele of familiale burn-out, en in acute gevallen tot een breuk of depressie.

Want als je alles hebt gegeven, wat blijft er dan nog voor jou over? Wat is dan de essentie van je leven? Diep in je binnenste borrelt ontevredenheid op: moet ik zorgen voor mezelf of voor anderen? Waar heb ik nood aan? Aan vrijheid, veiligheid, het gevoel ergens bij te horen, aan integriteit? Tijd om het gesprek aan te gaan met jezelf en na te gaan welk pad voorrang moet hebben.

Wie nooit voor zichzelf opkomt, raakt niet zelden verstrikt in toxische, manipulatieve, abusieve en destructieve relaties. Als je alles doet voor een ander, zonder ooit grenzen te stellen, zet je de deur open voor misbruik. Een situatie waar je zelf mee schuld aan hebt, want je had ze kunnen voorkomen door neen te zeggen. Wie rechtvaardig is voor zichzelf, is ook rechtvaardig voor anderen. En dat komt de relatie met anderen ten goede. Bewust kiezen voor een bepaald pad en je aan die keuze houden, bespaart je ontgoocheling over wat je doet. Je hebt respect voor jezelf, je stelt grenzen en je bouwt veiligheden in. Wat anderen van jou denken, is hun zaak.

Maar wat met dat schuldgevoel?

Het vervelendste aan neen zeggen, is zonder enige twijfel dat je er een schuldgevoel aan overhoudt. Dat werkt destabiliserend en is nefast voor een objectieve kijk op de dingen. Een schuldgevoel zet je gevangen in de actie: je hebt het gevoel dat je niets aan de loop der dingen kan veranderen, je voelt je waardeloos en onbeduidend. Het belet je jezelf in vraag te stellen en resulteert in een pessimistische kijk op jezelf en op de toekomst. Om die helse spiraal te doorbreken, kan je beter focussen op het begrip verantwoordelijkheid: elke moeilijke situatie leert je heel wat over jezelf en over het leven en geeft je bovendien de kans om te kiezen voor verandering, mits je een andere houding durft aannemen. Raadpleeg eventueel een coach of therapeut: die kan je helpen grenzen te stellen en komaf te maken met schuldgevoelens. Vergeet ook niet dat je je maar kan bevrijden van je schuldgevoelens als je bereid bent risico’s te nemen en te falen. Vandaar dat het zo belangrijk is om te timmeren aan meer zelfrespect en aan vertrouwen in jezelf en in je vermogen om na een mislukking de rug te rechten!

Helpen neen zeggen

We kennen allemaal wel iemand die nooit iemand iets durft te weigeren. Geef daarom zelf duidelijk te kennen dat hij/zij dat recht wel degelijk heeft.

• Vraag om goed na te denken, zichzelf rustig de tijd te gunnen alvorens te antwoorden.
• Vraag wat hij/zij van je verzoek vindt en hoe hij/zij zich hierbij voelt. Maak duidelijk dat weigeren geen probleem is, dat de verantwoordelijkheid voor de situatie bij jou ligt en je wel een andere oplossing vindt.
• Zeg dat een weigering niets verandert aan jullie relatie. Zo vermijd je dat hij/zij zich schuldig voelt, bang is je teleur te stellen of je affectie te verliezen.

Neen durven zeggen om ja te zeggen tegen jezelf, is prima voor je eigenliefde en je innerlijke veiligheid. Je staat jezelf iets toe, je eist je bestaansrecht op, terwijl de andere misschien niet eens beseft dat hij/zij te ver gaat en een andere oplossing moet vinden. Dat is ook niet erg en misschien zelfs een heel goede leerschool voor de persoon in kwestie! Als je dat allemaal beseft en je gedrag aanpast, zullen niet alleen je relaties er baat bij hebben, maar sta je zelf ook sterker, vrijer en trotser in het leven.