Ketonen in de strijd tegen lymfoedeem

Toediening van ketonen, een alternatieve energiebron, stimuleert de groei van lymfevaten en heeft positieve effecten op aandoeningen van het lymfesysteem. Deze spectaculaire effecten werden gevonden door het team van prof. Peter Carmeliet (VIB-KU Leuven Centrum voor Kankerbiologie).

Het team ontwikkelde een strategie, via aanpassing van de voeding, om lymfoedeem te bestrijden, een ziekte waarvoor momenteel geen geneesmiddel bestaat. Deze strategie zal snel getest worden in een klinische fase II studie. De eerste patiënten zijn al ingeschreven voor deze studie, onder supervisie van dr. Sarah Thomis, vaatchirurg en verantwoordelijke arts in het centrum voor lymfoedeem van UZ Leuven, en in samenwerking met de klinische voeding unit van UZ Leuven.

Een netwerk van lymfevaten

Het lymfesysteem bestaat uit een netwerk van lymfevaten dat vloeistof (lymfe) in lichaamsweefsels afvoert naar de bloedvaten. Problemen in het lymfesysteem zijn gelinkt aan verschillende ziekten, waaronder lymfoedeem, wat leidt tot het zwellen van lichaamsdelen doordat de vloeistof niet correct afgevoerd kan worden. De groep van prof. Peter Carmeliet (VIB-KU Leuven) ontdekte eerder al dat de molecule acetyl-CoA essentieel is voor de regeling en groei van lymfevaten. De aanmaak van acetyl-CoA hangt normaal gezien af van de aanwezigheid van stoffen zoals glucose, vetzuren en acetaat. Acetyl-CoA kan echter ook aangemaakt worden van ketonen.

In deze studie ontdekte de wetenschappers dat de beschikbaarheid van acetyl-CoA toenam als er ketonen werden voorzien. Dit leidde tot een betere groei van lymfevaten en een verbeterde functie van het lymfesysteem in lymfe-gerelateerde ziekten. Het onderzoek heeft dan ook een volledig vernieuwende voeding-gebaseerde behandelingsstrategie blootgelegd die de vorming van nieuwe lymfevaten en de afvoer van overtollig vocht in lymfoedeem stimuleert.

Een ketodieet voor muizen en menselijke cellen

De onderzoekers bestudeerden de effecten van ketonen op het lymfesysteem in zowel muizen als menselijke cellen. Eerst blokkeerden ze de omzetting van ketonen in acetyl-CoA in menselijke lymfecellen. Wat bleek? De lymfecellen groeiden trager en verspreidden zich minder. Daarna voegden de wetenschappers ketonen toe aan de cellen, en het omgekeerde gebeurde: groeiende cellen die zich vlot verspreidden.

Maar hoe zouden lymfecellen in levende wezens reageren? Om dit uit te zoeken, zetten de onderzoekers muizen op een ‘ketodieet’.

Dr. Melissa García-Caballero, postdoctoraal onderzoeker (VIB-KU Leuven), geeft enkele details: “We gaven volwassen muizen een dieet met veel vet en weinig koolhydraten of ketonsupplementen, wat ertoe leidde dat het aantal ketonen in het lymfesysteem toenam. Dit resulteerde in muizen, die leden aan lymfoedeem, in een toegenomen groei en herstel van het lymfesysteem. Het ketogeen dieet verbeterde de werking van het lymfesysteem en verminderde de opstapeling van vloeistof in de staart van de muizen.”

Potentiële strategie om lymfoedeem te behandelen

Lymfoedeem kan op zichzelf voorkomen, maar kan ook vaak optreden als complicatie na een kankerbehandeling. Ongeveer een zesde van de patiënten die chirurgisch behandeld zijn voor borstkanker, melanoom of andere kankers in combinatie met de verwijdering van lymfeknopen of stralingstherapie, ontwikkelen zogeheten ‘secundair’ lymfoedeem.

Prof. Peter Carmeliet (VIB-KU Leuven) legt uit hoe de nieuwe bevindingen patiënten kunnen helpen: “Deze fascinerende resultaten suggereren dat een ketodieet een nieuwe behandelingsmogelijkheid kan vormen om de vorming van lymfevaten te stimuleren, in bijvoorbeeld lymfoedeem. Lymfoedeem is momenteel niet te genezen en er is geen medicatie beschikbaar, men kan de symptomen enkel controleren door fysische therapie. Onze vernieuwende en belangrijke ontdekking wekte reeds interesse op bij artsen. Dit stond ons toe om meteen een klinische fase II-studie op te starten om een ketodieet te testen bij patiënten met lymfoedeem. Dit is de eerste test met ‘dieettherapie’ om lymfoedeem te behandelen en het kan dan ook een mijlpaal zijn als nieuwe therapie voor deze aandoening.”

Dr. Sarah Thomis (UZ Leuven) coördineert de klinische studie: “Samen met onze diëtiste hebben we een voedingspatroon ontwikkeld dat leidt tot een hoge aanmaak van ketonen maar ook makkelijk vol te houden is. Het dieet bestaat uit meer dan 90% vet, met zeer lage hoeveelheden aan koolhydraten en eiwitten, wat de metabole effecten van een vastenperiode nabootst. Omdat er bijwerkingen kunnen optreden, is het niet aangewezen om dit ketogeen dieet uit te proberen zonder hulp van een ervaren diëtist(e) of dokter.”

Het klinische team is nog steeds op zoek naar deelnemers. “We rekruteren momenteel patiënten die secundair lymfoedeem in de armen hebben ontwikkeld na een behandeling voor borstkanker. Ze zullen het ketodieet gedurende 24 weken volgen en daarna overschakelen op een aangepast dieet. Tijdens de behandeling zullen we veranderingen in het volume van het oedeem en het transport van de lymfevloeistof meten. Na de veelbelovende resultaten van Prof. Carmeliet’s muizenexperimenten zijn we hoopvol om ook positieve effecten te observeren in onze patiënten,” concludeert dr. Thomis.

Meer informatie over lymfoedeem: https://www.uzleuven.be/lymfoedeemcentrum