Zona: van zeurende pijn tot felle pijnscheuten

Ongeveer één persoon op de vijf zal in zijn leven minstens éénmaal een zona doormaken. Het virus dat daarvoor verantwoordelijk is, herpes zoster, dragen we meestal mee van in onze kinderjaren. Het is hetzelfde als dat van waterpokken. Maar de kans om de aandoening echt te krijgen, stijgt met de leeftijd.

Op een mooie ochtend wordt u wakker met een zeurende pijn in de lenden...Af en toe worden het echte, brandende pijnscheuten. Dit is duidelijk niet de rugpijn die u wel eens vaker heeft. Maar verder voelt u zich gezond dus wacht u maar af. Na een nachtje rust komt de pijn echter nog feller door en nu verschijnen er op die pijnlijke plek ook nog puistjes. Nog een dag later gaat het van kwaad naar erger. De pijn wordt haast ondraaglijk. Zelfs het contact met uw kleding is al te veel. Er zijn nog meer puistjes bijgekomen en sommige zijn opengebarsten. Zona (gordelroos), zo luidt het verdict. U bent geveld door het herpes zoster-virus.De aanval kan bestreden worden met pillen die op het ogenblik zelf geen mirakels doen, maar ze verkleinen wel de kans dat u voor de komende jaren met pijn blijft zitten, de zogenaamde postzonale zenuwpijn.
Pillen of niet, intussen verzacht u de pijn met courante pijnstillers en zorgt ervoor dat de opengebarsten puistjes niet besmet raken. Dat kan bijvoorbeeld door de huid te ontsmetten met chloorhexidine in een waterige oplossing. Na een goede week is de zona onder controle. Er zijn geen nieuwe puistjes meer bijgekomen en de pijn deemstert stilaan weg. Langzamerhand verdwijnen de puistjes maar echt genezen van de zona zélf doet u nooit.
Van de virussen die deze ziekte veroorzaken, raakt u niet meer af. U kunt alleen maar hopen dat uw afweersysteem ze de baas blijft. Zoniet krijgt u opnieuw een zona, om het even waar op uw lichaam.

Behandelen of niet?

Zona wordt veroorzaakt door een virus dat de gevoelszenuwen aantast. Dat verklaart waarom het zo’n pijnlijke kwaal is.
Ze kan zonder behandeling genezen, in een viertal weken. Ons afweersysteem is er namelijk op getraind om virussen onschadelijk te maken. Helaas lukt dat niet altijd even goed en in bepaalde gevallen zien de virussen hun kans schoon om de gevoelszenuwen blijvende schade toe te brengen, met als gevolg dat de pijn blijft, ook nadat de puistjes al lang verdwenen zijn. Die zogenaamde postzonale pijn kan soms jaren duren en reageert zeer zwak op pijnstillers.
Daarom wordt vaak een antiviraal middel voorgeschreven (aciclovir, valaciclovir,...), al dan niet in combinatie met wat cortisone. Deze behandeling is niet bij machte de virussen volledig uit te roeien, maar het risico dat de gevoelszenuwen blijvend beschadigd worden (en dat de pijn nog jaren blijft bestaan nadat de letsels genezen zijn) wordt wel beduidend kleiner indien met deze behandeling gestart wordt binnen de 72 uur na het uitbreken van de eerste tekens van zona.

Risico op post-zonale pijn

Om de kans op het optreden van postzonale zenuwpijn in te schatten,geldt maar één belangrijke risicofactor: de leeftijd. Gemiddeld ontwikkelt ze zich in 18% van de gevallen, bij personen boven de 50 loopt dit op tot 40% en eens de 75 voorbij bedraagt de kans 75%.
Helaas valt het niet op voorhand te voorspellen wie de zona op eigen houtje de baas zal worden en wie niet. Daarom nemen artsen vaak het zekere voor het onzekere en schrijven zij een antiviraal middel voor. In één geval wordt er altijd en zonder discussie een antivirale behandeling voorgeschreven: als het gebied rond het oog wordt getroffen. Want als de ziekte het oog besmet, dreigen er verwikkelingen, tot blindheid toe.

Overblijfsel uit de kinderjaren

Hoerwel zona veroorzaakt wordt door een virus, kunnen de meeste patiënten zich niet herinneren dat ze met een andere zonapatiënt in contact zijn gekomen. Dat is niet verwonderlijk, want de meeste van ons zijn al van in de kinderjaren met het zonavirus besmet. Dit is namelijk identiek hetzelfde als het waterpokkenvirus.
Wie nooit met dit virus in contact kwam, heeft er weinig of geen antilichamen tegen. Bij een eerste besmetting ondervindt het virus dan ook weinig of geen tegenstand, met als gevolg dat in enkele dagen het hele lichaam onder de waterpokken zit.
Bij een besmetting met het waterpokkenvirus blijft ons afweersysteem uiteraard niet bij de pakken zitten. Er worden massaal antilichamen gevormd en na een week tot tien dagen krijgen zij de indringer klein.
De virussen geven zich echter niet zomaar gewonnen: de antilichamen zijn namelijk niet in staat om het zenuwstelsel binnen te dringen en daarvan maakt een klein aantal virussen gebruik om zich diep in de gevoelszenuwen te verschuilen. Daar kunnen zij jarenlang sluimerend voortbestaan tot ze op een dag de kans schoon zien om uit te breken.
Eerst beginnen ze zich binnen de zenuw zelf te vermenigvuldigen. Dit heeft tot gevolg dat een onverklaarbare pijn het eerste teken van zona is. Daarna zoeken de virussen hun weg naar dat deel van de huid dat door de aangetaste zenuwen wordt bediend. Dit verklaart waarom de zichtbare letsels beperkt blijven tot welomschreven huidgebieden. Hieraan dankt zona trouwens zijn populaire naam, gordelroos. De zenuwterritoria lopen immers als een soort gordel, rond onze romp.

Uit de buurt van kleine kinderen

De puistjes die bij zona op de huid ontstaan, zitten barstensvol virussen. In principe kan daarmee iemand anders besmet worden, voor zover die andere nog niet eerder met het virus in contact is gekomen en bijgevolg over onvoldoende antilichamen beschikt om de binnendringende virussen onschadelijk te maken. In de praktijk betekent dit dat volwassenen weinig tot geen risico lopen. Het overgrote deel van de volwassen bevolking heeft in zijn jeugd immers waterpokken doorgemaakt en beschikt dus over antilichamen.
Maar een kind kan wel besmet raken. Wie zona heeft, blijft dus beter uit de buurt van kleine kinderen.

Vaccinatie

Er bestaat een vaccin tegen waterpokken.Toegediend aan mensen die nog niet in contact zijn geweest met het herpes zoster-virus (en die dus nog geen waterpokken hebben gehad), biedt dit bescherming tegen het virus. Dit vaccin wordt toegediend aan kinderen indien de ouders dat wensen, maar is niet opgenomen in het klassieke vaccinatieschema.
Specifiek tegen zona bestaat er nu ook een vaccin, maar dat is nog niet beschikbaar in ons land. Meer hierover leest u hier.

Juist of fout?

? Een zona die een volledig ring vormt rond de romp, is levensgevaarlijk. Neen, hij is niet gevaarlijker dan een andere vorm. Zona komt meestal maar aan één zijde van het lichaam voor maar zelfs als hij in beide lichaamshelften tegelijk optreedt, is dat niet gevaarlijker. De patiënt heeft dan wel meer pijn.
? Zona is besmettelijk. Ja, de virussen van zona zijn inderdaad besmettelijk, maar alleen voor wie nog geen waterpokken heeft doorgemaakt. Wie met het virus besmet wordt, krijgt altijd eerst waterpokken. De zona zelf kan pas vele jaren later uitbreken.
? Zona geneest vanzelf. Normaal gesproken zullen de huidletsels altijd binnen de vier weken genezen maar bij sommige mensen zal de pijn blijven bestaan. Om dat te voorkomen, kan een behandeling raadzaam zijn. Een zona die het oog treft, wordt altijd meteen behandeld wegens het risico op blijvende oogletsels.
? Zona geeft steeds huidletsels. Neen, er bestaan – weliswaar zeldzame – vormen van zona waarbij geen zichtbare letsels optreden. Dit kan erg misleidend zijn en de diagnose bemoeilijken. In het vakjargon heeft men het dan over zoster sine herpeticum.

De aanpak van postzonale zenuwpijn

Bij een groot aantal mensen boven de zestig blijft de pijn na een aanval van zona maandenlang aanhouden. Deze pijn kan bijzonder hevig zijn, de levenskwaliteit van de persoon ernstig in het gedrang brengen en leiden tot slapeloosheid, vermoeidheid, angst en depressie.
? Als behandeling van postzonale zenuwpijn (ook postherpetische neuralgie genoemd) geven pijnstillers vaak een ontgoochelend resultaat. Omdat de klassieke pijnstillers zoals acetylsalicylzuur of paracetamol onvoldoende pijnstilling geven, is men makkelijk geneigd over te stappen op sterkere pijnstillers (oxycodone, morfine, methadon), maar ook deze geven vaak geen afdoende resultaat. Bovendien is het risico op verslaving reëel. Een pijnstillend product dat volgens onderzoek bij een behoorlijk aantal patiënten wel een zekere pijnverlichting geeft, is lidocaïne in patches met een concentratie van 5%.
? Op dit ogenblik bestaat de standaardbehandeling van postzonale zenuwpijn uit tricyclische antidepressiva. Deze geven bij ongeveer de helft van de patiënten een degelijke pijnverlichting en een aanzienlijke verbetering van de levenskwaliteit. Nevenwerkingen zoals een droge mond, constipatie, gezichtsstoornissen en gewichtstoename zijn echter mogelijk.
? Haast even doeltreffend als de tricyclische antidepressiva zou gabapentine zijn, een geneesmiddel tegen epilepsie.