Opgelicht via uw computer: de hoax

Berichten over gevaarlijke virussen die niet bestaan, e-mails die ongeluk brengen en geld dat makkelijk verdiend kan worden maar nooit aankomt. Hoaxes worden ze genoemd en ook u kunt er het slachtoffer van worden.

Hoax is de Engelse term voor bedrog. In de computerwereld staat het voor valse berichten die vaak al jarenlang in omloop zijn en de ontvangers proberen angst aan te jagen of geld uit de zak te kloppen. In de wereld van voor internet waren deze hoaxberichten er ook al: toen werden ze kettingbrieven genoemd.

Pyramidespel

Die papieren kettingbrieven waren meestal gericht op het deelnemen aan een pyramidespel. De ontvanger werd gevraagd een bepaald bedrag over te maken aan een afzender een paar brieven terug in de keten, waarvan naam en adres in de brief stonden. Vervolgens moest de ontvanger de brief kopiëren, zijn eigen naam en adres toevoegen en daarna doorsturen naar familie, vrienden en bekenden. De belofte was dat wanneer iedereen zich strikt aan de instructies hield, iedere deelnemer consequent een boel geld van de volgende deelnemers zou ontvangen en slapend rijk zou worden. In de praktijk werkten deze pyramidespelen alleen goed voor degenen die ze ooit hadden opgezet. Iedereen die daarna geld opstuurde was dat simpelweg kwijt.

Internetvarianten

De internetvarianten van deze papieren kettingbrieven gaan vandaag de dag nog steeds rond. Compleet met ‘waargebeurde’ verhalen van deelnemers die konden stoppen met werken en de ontvangers oproepend om vooral toch maar mee te doen en het geld en de mails door te laten stromen. E-mails zijn een populair vervoersmiddel voor deze blijde boodschap. Maar ook berichten op sociale media als Facebook en in allerlei fora, onder andere die van nieuwssites, worden gebruikt om nieuwe deelnemers te ronselen.

Slechte eigenschappen

Geldkettingmails en -berichten hebben een aantal eigenschappen die terug te vinden zijn bij de meeste typen hoaxberichten. In de eerste plaats zeggen de berichten een belangrijke boodschap te brengen. Dat kan dus zijn hoe u zogenaamd snel geld verdient, maar ook een verzoek om hulp bij opsporing, een actie om handtekeningen te verzamelen of een waarschuwing voor een gevaar. Het tweede terugkerende thema is dat de teksten in de berichten vaak dramatisch zijn. Er wordt enthousiast een beroep gedaan op sterke emoties, zoals: hebzucht, angst, boosheid en medeleven.

Hoax vraagt doorgestuurd te worden

Het belangrijkste onderdeel van de hoax is dat het bericht er altijd dringend om vraagt doorgestuurd te worden. Soms naar een beperkt aantal mensen, maar meestal naar alle mensen die u kent. Dat is dan ook meteen de methode waarmee de hoax zichzelf in stand weet te houden: zichzelf verspreidend als een soort virus, maar dan met de goedbedoelde medewerking van de afzender.

Anders dan virusmails
De hoaxberichten op zichzelf richten geen schade aan. In tegenstelling tot bijvoorbeeld virusmails, die een gevaarlijke bijlage bij zich hebben. Maar hoaxes kunnen wel problemen veroorzaken door wat de ontvanger er verder mee doet. Naast de schade door nutteloos gebruikte bandbreedte en belbundelinhoud door doorgestuurde hoaxberichten, ook soms geld dat u niet meer terugziet, zonder reden zorgen maken en verspilde energie.

Virushoax

Naast de geldhoax is de virushoax het meest voorkomende type kettingbericht op internet. Niet zo vreemd, omdat virussen zo specifiek zijn voor computers en het makkelijk is er angst mee aan te jagen. Een virushoax richt zich op het verspreiden van valse verhalen over gevaarlijke virussen die niet bestaan. Alsof echte virussen al niet dreigend genoeg zijn, waarschuwt een virushoaxbericht graag voor supervirussen die hele harde schijven wissen en zelfs computers laten ontploffen. De computergebruiker wordt dringend gevraagd te letten op mails of berichten met een bepaalde titel en die onmiddellijk te verwijderen na ontvangst. Ook moet natuurlijk direct iedereen in uw adresboek worden gewaarschuwd door het hoaxbericht zo snel mogelijk door te sturen.

Klinkt behulpzaam
Echt vervelende virushoaxberichten beweren dat een bepaald bestand op uw computer een virus is en direct verwijderd moet worden. Dat klinkt behulpzaam, ware het niet dat het gaat om volledige legitieme bestanden die bijvoorbeeld door Windows gebruikt worden.

Het is niet gek dat mensen er toch intrappen
Het is natuurlijk onmogelijk om zicht te houden op alle virussen die rondwaren op internet. En sommige waarschuwingen, ondanks de overdrijvingen, klinken toch soms redelijk. Dus is het niet gek dat een aantal mensen er toch intrapt en meewerkt het doel van de hoax na te streven: verdere verspreiding van mail en angst.

Geluk of ongeluk

Net als de virushoax is er nog een categorie hoaxberichten die het moet hebben van het aanjagen van angst: de (on)gelukskettingbrief. Dit zijn hoaxes die de ontvanger aansporen het bericht door te sturen naar zoveel mogelijk mensen om geluk te vinden en ongeluk te ontlopen. Er wordt hierbij ingespeeld op het bijgeloof van degene die het bericht ontvangt.

De tekst gaat gewoonlijk over zogenaamd waargebeurde verhalen van mensen die het bericht wel of juist niet doorstuurden. Bij degenen die de instructies keurig opvolgden, kwam het geluk in allerlei vormen op hun pad. Men vond de ware liefde, kreeg promotie, een mooi huis, werd rijk, en ga zo maar door. Maar wee degenen die het bericht niet doorstuurden: die kregen te maken met ongeluk, ziekte en zelfs de dood.

Vanzelfsprekend kan er weinig kloppen van de beweringen in zo’n (on)gelukshoax, aangezien degene die hem ooit als eerste verstuurde nooit iets kan weten van de gebeurtenissen daarna. Die zijn dan ook van begin tot eind uit de duim gezogen. Desondanks worden dit soort berichten toch vaak weer doorgestuurd omdat ‘je maar nooit kan weten.’ Het gevolg is natuurlijk dat nog meer mensen mee worden lastiggevallen.

Goedbedoeld

Naast deze vervelende hoaxberichten zijn er nog wat andere populaire varianten. Deze zijn soms meer goedbedoeld, maar schieten uiteindelijk ook helemaal hun doel voorbij.

Een versie is het opsporing verzocht-bericht, met als onderwerp meestal een vermist kind. Hoewel het hierbij vaak om niet bestaande kinderen gaat, met bijbehorend verzonnen zielig verhaal, zijn er ook echte vermissingszaken die op deze manier worden benaderd. Het probleem is dat de zaak vaak allang is opgelost en de persoon terecht, terwijl het bericht nog jarenlang rondgaat over internet.

Ook worden regelmatig kettingberichten gebruikt om handtekeningen te verzamelen voor ideologische doeleinden, al dan niet echt bestaand. Helaas voor degenen die de keten ooit goedbedoeld hebben gestart, is het resultaat alleen een eindeloze reeks e-mails en berichten met handtekeningen en ondersteuningen die nooit aankomen waar ze moeten aankomen.

Een andere categorie hoaxes valt onder de roddels. Deze berichten proberen in te spelen op boosheid over schandalen, die bijna altijd verzonnen zijn. Een bekend voorbeeld uit het verleden zijn de zogenaamde Bonsai kittens. Ooit begonnen als een hoax op een website, waarbij mensen werd wijsgemaakt dat kleine poesjes in flessen werden gestopt en in leven gehouden als een soort levende scheepjes in fles. Zelfs vervalste foto’s waren op de site te zien. Veel mensen trapten erin en de boze roep om acties was groot, onder andere nadat een hoaxmail de aandacht op de ‘misstand’ vestigde. De website is inmiddels gesloten, maar de mail gaat nog steeds rond.

Doorbreek de keten

U kunt zelf eenvoudig bijdragen aan het stoppen van hoaxberichten. De eerste stap is het herkennen van een hoax. Hoaxberichten, zowel in het Engels als Nederlands, zullen altijd proberen te waarschuwen voor een bepaald gevaar of probleem en dat in opvallend dringende bewoordingen doen. En zonder uitzondering willen ze dat u het bericht aan zoveel mogelijk mensen doorstuurt. Het spoor van een kettingmail is vaak terug te vinden in de mail zelf: aan de hand van de lange lijst van berichten en adressen die erin staan en die de doorzenders niet hebben gewist. Die mailadressen worden overigens soms weer geoogst door spammers om ongewenste reclamemail naar te sturen.

Willig het verzoek om een hoaxbericht door te sturen in ieder geval nooit in. U heeft daarmee dan tenminste een klein ketentje doorbroken.

Het is vrij eenvoudig om meer informatie over hoaxes op internet te vinden. Door in Google te zoeken op de titel van het bericht of een opvallende zin uit de tekst, ziet u meestal al snel of het gaat om een hoaxbericht. Zo’n beetje alle hoaxes zijn namelijk inmiddels al wel bekend op internet. Er zijn ook handige websites en Facebookpagina’s met meer informatie over hoaxberichten, zoals de hoaxwijzer.

Het is verder een goed idee om degene die u het bericht heeft gestuurd, een berichtje terug te sturen dat hij te maken heeft gehad met een hoax: met eventueel een korte beschrijving van wat dat is en een verwijzing naar bovenstaande pagina.