Als alles tolt wanneer je je hoofd beweegt

Recht komen en merken dat de wereld om je heen tolt, is een angstaanjagende ervaring. De meest voorkomende oorzaak van dit soort draaiduizeligheid of vertigo zijn rondzwevende oorkristallen. Vervelend maar meestal goed te behandelen.

Je hoofd plots van stand veranderen, zoals wanneer je je omdraait onder de lakens, rechtkomt uit bed, omhoog kijkt om de was op te hangen... zijn typische bewegingen die heftige draaiduizeligheid kunnen uitlokken.

“De exacte oorzaak van deze BPPD of Benigne Paroxismale Positie Duizeligheid is nog steeds niet gekend. Opvallend is wel dat de klacht vaker voorkomt met het ouder worden. Andere mogelijke triggers zijn langdurige bedlegerigheid, een operatie aan het hoofd of de oren, of een hoofdtrauma, bijvoorbeeld na een valpartij. Maar soms kan draaiduizeligheid ook spontaan optreden”, beschrijft neus-keel-oorarts prof. Marc Lammers (Centrum voor evenwichtsstoornissen UZ Antwerpen) het probleem.

Kristallen op wandel

Deze fenomenen kunnen ervoor zorgen dat je oorkristallen of otolieten – een soort gruis dat zich in een gelatinelaagje in het evenwichtsorgaan in je binnenoor bevindt – losraken en gaan rondzwerven. Zij belanden ergens in de halfcirkelvormige kanaaltjes van je binnenoor, waar ze kunnen samenklonteren en de vloeistofstromen beïnvloeden. Daardoor wordt aan je hersenen een beweging doorgegeven die in werkelijkheid al gestopt is. Vandaar de typische duizeligheidsklachten bij het bewegen van je hoofd. Meestal houden die na een minuutje stilzitten alweer op, maar herbeginnen ze zodra je je hoofd weer verroert.

Je evenwichtsorgaan bestaat uit drie kanaaltjes, maar in 95% van de gevallen verzeilen de kristallen in het achterste deel. Daar verstoren ze vooral de bewegingen van voor naar achteren, zoals gaan liggen of rechtop komen. Eindigen ze in de eerste kanaaltjes, dan word je vooral duizelig bij het opzij draaien.”

Testen

Dé test om te achterhalen of het om positieduizeligheid gaat, gebeurt via het Dix Hallpike-manoeuvre. Dat checkt vooral het achterste kanaal. Hierbij zit je rechtop op bed, waarna de zorgverlener je hoofd 45 graden naar rechts of links draait en je vervolgens snel neerdrukt op het bed. Je hoofd leunt daarbij een tikje achterover.

“Na enkele seconden checken we of dit duizeligheid uitlokt en onderzoeken we via een speciale bril of je ogen draaibewegingen maken. Op die manier achterhalen we ook aan welke zijde het probleem zich situeert. Nadien volgt nog een reeks gelijkaardige tests om ook de overige kanalen te onderzoeken.”

Behandelen door te draaien

Deze vorm van draaiduizeligheid wordt behandeld door, jawel, je te draaien via een specifiek manoeuvre. Dit Epley-manoeuvre is een combinatie van opeenvolgende rotatiebewegingen met je hoofd en je lichaam, met af en toe tussenpauzen. Op die manier worden de verdwaalde oorkristallen langzaam opnieuw naar hun oorspronkelijke plek gemanipuleerd.

Omdat het om erg specifieke bewegingen gaat, laat je die best uitvoeren door een arts of een kinesitherapeut. De 48 uur die volgen op de behandeling moet je je oorkristallen de tijd geven om zich opnieuw te nestelen en plan je dus best geen sportactiviteiten.

Soms volstaat het één keer het manoeuvre toe te passen, maar soms moet de actie worden herhaald. “Omdat geen enkele scan inzage geeft in wat er zich op deze plek in je binnenoor afspeelt, weten we niet zeker waarom zo’n manoeuvre soms faalt. Mogelijk is er een verschil naargelang het gaat om één klonter of verschillende losse rondzwervende stukjes die therapieresistenter zijn. Medicatie is bij dit type duizeligheid niet aangewezen. Die middelen onderdrukken vooral het zenuwstelsel, wat bij heel erge aanvallen tijdelijk verlichting biedt, maar hoegenaamd niets doet aan de oorkristallen”, aldus nog prof. Marc Lammers.

Tijdig ingrijpen

Na een behandeling is de kous niet altijd af. Vanaf 60-65 jaar is dit niet altijd de enige reden waarom je duizelt. Daarom moet ook worden gecheckt of er geen bloeddrukval in het spel is bij het overeind komen. “BPPD die niet tijdig herkend en behandeld wordt, kan ook uitmonden in chronische duizeligheid wanneer je bv. al instabieler bent door een verminderd gehoor en evenwicht. Op termijn kan je evenwichtssysteem ook ontwricht raken doordat je hersenen langdurig verkeerde signalen hebben ontvangen uit je binnenoor. Zelfs wanneer je oorkristallen weer op hun plaats zitten, kan je draaierig blijven bij het bewegen.”

Balansoefeningen

Manoeuvres zoals Epley zijn de belangrijkste behandeling, maar aanvullend kunnen ook balans-oefeningen erg waardevol zijn om je evenwicht aan te sterken. Na een episode van draaiduizeligheid blijf je vaak angst hebben om je hoofd te bewegen. “Dat kan ertoe leiden dat je een krampachtige houding gaat aannemen, wat natuurlijk weer andere klachten geeft. Om dat te voorkomen, kan je balansoefeningen aanleren bij een kiné, waarmee je nadien zelfstandig aan de slag kan en waarbij je veilig wordt blootgesteld aan uitdagende balanssituaties”, weet kinesitherapeut Lien Van Laer.

Balansoefeningen bestaan uit een combinatie van statische en dynamische bewegingen die je evenwichtssysteem uitdagen. Onder die eerste groep vallen oefeningen waarbij je stilstaat met de voeten tegen elkaar, of waarbij je je voeten op één lijn zet terwijl je gelijktijdig je hoofd naar links en rechts, en boven en onder draait. Je voert de hoofdbewegingen eerst rustig uit, nadien kan je de snelheid van de bewegingen stapsgewijs opvoeren. Mogelijk word je hier in het begin wat duizelig van, maar door herhaling wennen je hersenen steeds beter en nemen de klachten af. Lukt dat, dan kan je verder opbouwen en met gesloten ogen oefenen. Want soms is de visuele component van je evenwichtssysteem erg dominant. Oefen je thuis alleen, stel je dan op in een hoek van de kamer en blokkeer die plek met een stoel tegen het vallen.

Bij dynamische oefeningen oefen je al stappend, terwijl je intussen hoofdbewegingen maakt. Ook functionele oefeningen die aansluiten bij je dagelijkse activiteiten komen aan bod, zoals wandelen, je bukken, iets oprapen en weer rechtop komen, of iets uit een hoge kast halen. “Daardoor verbetert zowel je positiegevoel, je evenwicht als je spierkracht. Dit kan geen BPPD voorkomen, maar met een sterker evenwicht kan je wel meer opvangen”, verduidelijkt prof. Lammers.

Waarom wandelen?

Dat wandelen zo essentieel is om je totale stabiliteit te trainen heeft alles te maken met het verwerken van verschillende prikkels door je hersenen. Lien Van Laer: “Wanneer je buiten wandelt zijn er heel wat onvoorspelbare factoren – zoals de ondergrond, de omgeving, het verkeer – die maken dat je continu moeten schakelen om rechtop te blijven. Dat versterkt je hele evenwichtssysteem. Wandelen in de natuur of in je tuin is daarom een prima optie. Of als dat niet mogelijk is, kan je in je woonkamer over schuimkussens of kartons stappen.”