Wanneer kruip je beter niet achter het stuur?

Van bepaalde medicatie slikken, je voet verstuiken, tot een kleine beroerte of een epilepsieaanval… Soms kan je beter je auto aan de kant laten staan. Vooral nu justitie almaar strenger optreedt tegen mensen die niet rijgeschikt zijn.

“Onlangs had ik een ontsteking van het inwendige oog”, vertelt Plus Magazine-lezer Daisy. “Het begon met een vlammende pijn. Ik kon nog moeilijk licht verdragen en had ook moeite om mijn ogen open te houden. Ondanks mijn wazig zicht ben ik toch met de auto naar mijn huisarts gereden. Hij was heel verbaasd dat niemand me had weggebracht. Ik had een ongeval kunnen veroorzaken en mezelf en anderen in gevaar kunnen brengen. Ik vraag me af wat mijn aansprakelijkheid in dat geval zou zijn geweest.”

Overtreding

“De wegcode is wat dat betreft heel duidelijk”, schetst een advocaat gespecialiseerd in verkeersrecht. “Artikel 8.3 zegt dat elke bestuurder in staat moet zijn om te rijden en aan de vereiste lichamelijke voorwaarden moet voldoen en over de noodzakelijke kennis en vaardigheden moet beschikken. Je moet op ieder moment in staat zijn alle rijhandelingen uit te voeren en je moet voortdurend de controle over het voertuig kunnen houden of over de dieren die je ment.”

Wanneer je je rijbewijs afhaalt bij de gemeente, onderteken je een rijgeschiktheidsverklaring. In het geval van Daisy beging ze dus een inbreuk door haar fysieke beperking veroorzaakt door haar oogonsteking. Ze riskeerde in theorie een boete met onmiddelijke inning van 116 euro. Dat is bijvoorbeeld ook het geval wanneer je rijdt met open sandalen aan je voeten of met een hond die je vrij in de auto laat rondbanjeren.

Het is aan de politie om op grond van de feiten al dan niet een proces-verbaal op te stellen. In geval van betwisting beslist de politierechter autonoom. Bij ernstige feiten kan de politie zelfs overgaan tot een onmiddellijke intrekking van je rijbewijs, evenwel na overleg met de bevoegde magistraat. Die laatste kan eventueel een deskundige aanstellen om je rij(on)geschiktheid te beoordelen.

Problemen met je verzekering

“Een politieagent kan en mag inderdaad vaststellen dat je een oogprobleem hebt, een verband rond je pols of een been in het gips”, zegt Benoît Godart van verkeersinstituut VIAS. “Bij een ongeval zal de agent een vaststellingsformulier invullen. Dit attest gaat naar de verzekering, die vervolgens onderzoekt of het ongeval is veroorzaakt door je gezondheidsprobleem. Is dit het geval, dan kan de verzekeringsmaatschappij zich, na het vergoeden van de derde partij, tegen jou keren wanneer blijkt dat je niet geschikt was om te rijden.”

De verzekeraar heeft inderdaad dat recht wanneer hij kan bewijzen dat je voertuig bij het ongeval bestuurd werd door een persoon die een inbreuk maakte op de rijbeperkingen.

“In de algemene voorwaarden van je verzekeringscontract staat in welke gevallen de verzekeraar recht heeft op verhaal”, zegt onze advocaat verkeersrecht nog. “Het niet aangeven van een aandoening die tot rijongeschiktheid leidt, komt neer op het afleggen van een valse verklaring. Dat kan leiden tot strafvervolging, omdat je toestand vergelijkbaar is met rijden zonder rijbewijs.”

Hij had al drie hartaanvallen

En wat in geval van overmacht? Volgens de jurist “kan iemand die achter het stuur flauwvalt, duizelig wordt, een hartaanval of een andere ernstige aandoening krijgt, niet aansprakelijk worden gesteld voor een schending van artikel 8.3 van de wegcode en evenmin voor de mogelijke gevolgen van een ongeval dat door die aandoening wordt veroorzaakt”.

Let wel: de rechtspraak kent tal van uitzonderingen op deze regel. Zo was er bijvoorbeeld een bestuurder die geen overmacht kon inroepen omdat “hij enkele dagen voor het ongeval een hypoglycemie had doorgemaakt zonder zijn arts te hebben geraadpleegd. Die bloedsuikerval had zijn slaapritme en eetgewoonten verstoord, en bovendien kende hij de risico’s verbonden aan zijn gezondheidstoestand”.

Een ander voorbeeld: “Een bestuurder werd onwel achter het stuur en kreeg een hartaanval. In het verleden had hij al drie hartaanvallen gehad. Hoewel hij strikt zijn behandeling volgde, had hij moeten beseffen dat rijden in zijn toestand niet aangewezen was. Met zijn voorgeschiedenis kon zijn hartaanval niet worden beschouwd als een onvoorziene omstandigheid of een geval van overmacht”.

Wat riskeer je als je medicijnen slikt?

Anne vertelt: “Ik was gestoken door een insect en kreeg een hevige allergische reactie. Dus nam ik een antihistaminicum. Ik had daarna nooit achter het stuur mogen kruipen, ik was daartoe gewoon niet in staat”.

“Schijnbaar kleine gezondheidsproblemen, zoals hooikoorts, kunnen een belangrijke impact hebben op je rijgedrag”, benadrukt Lorenzo Stefani, woordvoerder van Touring. “Antihistaminica bijvoorbeeld verminderen je gezichtsvermogen en je reflexen. Vergelijk het met een bestuurder die ten onrechte denkt dat hij zonder gevaar nog kan rijden nadat hij twee glazen bier heeft gedronken. Je beseft niet dat je reflexen verminderd zijn.”

Het gebruik van sommige medicijnen zoals Pantomed (maagzuurremmer) kan ook een invloed hebben bij een alcoholcontrole. In dat geval is het van cruciaal belang dat je een medisch attest bij je hebt dat duidelijk je rijgeschiktheid onder invloed van dat medicijn vermeldt. Zo kan je bij een wegcontrole je goede trouw en je preventiebesef bewijzen. “Wat Pantomed betreft, hebben we het geval gehad van een bestuurster van wie het rijbewijs werd ingetrokken en een proces aan haar been had omdat ze bij een controle positief testte… voor drugs! Terwijl ze niets met drugs had en niet wist hoe ze eraan zou moeten geraken.”

Zelfde staat als dronkenschap

Meer dan 6% van de Belgen geeft toe dat ze tenminste één keer per maand autorijden onder invloed van een kalmeer- of slaapmiddel. Dat kan ervoor zorgen dat je gaat indutten achter het stuur of dat je reflexen ernstig worden verstoord. Wanneer medicijnen je gedrag veranderen, kom je terecht in wat de wet omschrijft als ‘eenzelfde staat als de staat van dronkenschap door het gebruik van medicijnen’.

Dit kan worden bestraft met een boete van 1.600 tot 16.000 euro en met een rijverbod van één maand tot vijf jaar, ja zelfs een definitief rijverbod. Bij een controle, bijvoorbeeld na een ongeval, kan de politie je verplichten een speekseltest te ondergaan op het recent gebruik van drugs of van een geneesmiddel met benzodiazepines (de werkzame stof tegen angst, stress en slapeloosheid).

Er bestaan helaas geen pasklare oplossingen wanneer je medicijnen moet nemen. In elk geval doe je er goed aan de bijsluiter aandachtig te lezen, vooral dan de mogelijke contra-indicaties voor het autorijden, en er tijdig over te praten met je arts of apotheker. En vooral: indien nodig niet achter het stuur te kruipen!

Wat is de rol van de huisarts?

Elke arts is ook verplicht zijn patiënt te informeren over de verplichtingen inzake het rijbewijs. In die mate zelfs dat – echt gebeurd! – de familie van een bestuurder die was omgekomen in een ongeval, zijn behandelende arts voor de rechter heeft gesleept, omdat hij had moeten weten dat zijn patiënt rijongeschikt was en hij hem daarover had moeten informeren. In de praktijk blijft het echter heel moeilijk om een medische fout te bewijzen. Volgens de huidige rechtspraak is het, behalve in uitzonderlijke omstandigheden, nog altijd de patiënt of zijn familie die moet bewijzen dat de arts een fout heeft gemaakt. Vandaar het belang van een volledig en geüpdatet medisch dossier.

In de rechtsliteratuur over dit onderwerp is sprake van de rol van de arts met betrekking tot de wet en tot de deontologische verplichtingen van het medische beroep. In geval van rijongeschiktheid moet de arts een specifiek attest invullen en zijn patiënt erop wijzen dat hij dit attest moet indienen bij zijn gemeentebestuur en vervolgens zijn rijbewijs moet inleveren. De arts kan dit attest zelf niet indienen, want dan zou hij het medisch geheim schenden waartoe hij gehouden is. Enkel bij een ernstige gevaarsituatie voor de patiënt of voor derden kan de dokter de rijongeschiktheid melden aan de procureur des konings. Het medisch geheim vervalt dan omwille van een noodgeval.

Van slaapapneu tot epilepsie

Belangrijk: voor sommige aandoeningen legt de wet zelf een tijdelijke periode van rijongeschiktheid op. Dit vergemakkelijkt de taak van de zorgverstrekkers. We kunnen hier niet alle aandoeningen opsommen, maar het gaat vooral om zenuwaandoeningen, psychische problemen, epilepsie, abnormale slaperigheid, bewegingsstoornissen, aandoeningen van het cardiovasculair systeem, gehoor- en evenwichtsstoornissen en diabetes. Ook na een beroerte bijvoorbeeld mag je zes maanden niet rijden. Daarna moet je arts je rijgeschiktheid opnieuw beoordelen en je al dan niet weer toestaan om te rijden.

Nog twee voorbeelden. Heb je slaapapneu, dan heb je veel last van abnormale slaperigheid. Al een maand na het begin van een doeltreffende behandeling kan je weer rijgeschikt worden verklaard, al blijft de opvolging door de arts hier altijd nog nodig. Moet je insuline spuiten, dan zal je rijgeschiktheid moeten worden vastgesteld door een endocrinoloog-diabetoloog. Zijn attest is dan maximaal vijf jaar geldig.

Niet meer van plan om ’s nachts uit te gaan

Krijg je de raad om niet meer met de auto te rijden, dan kan je een beroep doen op familieleden en vrienden om je overaal naartoe te brengen. Er bestaat ook zo iets als taxicheques en Mobitwin (Minder Mobielen Centrale). Maar vaak worden die ervaren als een verlies van autonomie. Gelukkig kan je huisarts je doorverwijzen naar het rijgeschiktheidscentrum CARA (in Vlaanderen en Brussel, DAC in Wallonië). Deze dienst is gratis wanneer je kampt met een vermindering van je vaardigheden door een beperking, een medische aandoening of de gevolgen van je leeftijd.

Om je rijgeschiktheid te beoordelen moet er eerst een medische vragenlijst worden ingevuld. Vervolgens gaat een team van artsen, neuropsychologen en deskundigen hiermee aan de slag om je auto aan te passen en te beslissen welke tests je moet ondergaan.

Dan volgt een praktische rijtest op de weg. Die is niet bedoeld als een tweede rijexamen, maar om je in echte rijsituaties te plaatsen die moeten aantonen waar er problemen zijn en welke de geschikte oplossingen zijn.

Er bestaan tal van technische oplossingen voor het besturen van een auto: automatisch schakelen, een knop aan het stuur, een gaspedaal en rem aan het stuur, een gaspedaal aan de linkerkant... Elke aanpassing kan worden gekoppeld aan bepaalde restricties: niet meer ’s nachts rijden, het rijden beperken tot een straal van 10 km rond de woning, niet meer op de snelweg rijden enz. “Er wordt maar heel zelden beslist tot een volledige rijongeschiktheid”, zegt Benoît Godart van VIAS nog. “In meer dan 90% van de gevallen wordt er een bevredigende oplossing gevonden. De beslissing vormt nooit een probleem voor de betrokkenen, want die was sowieso niet meer van plan ’s nachts door heel België van discotheek naar discotheek te trekken. Hij wil zijn auto wel nog kunnen gebruiken om een vriend te bezoeken, naar de huisarts te gaan of boodschappen te doen.”

Vordering in beroep

“De opgelegde restricties worden als codes vermeld op je rijbewijs”, horen we nog van verkeersveiligheidsambtenaar Belinda Demattia. “De codes zeggen bijvoorbeeld dat je verplicht een bril of prothese moet dragen. Dat je niet mag rijden op bepaalde uren van de dag of op bepaalde trajecten, of enkel tegen een bepaalde snelheid. Ook de aanpassingen van je auto aan je beperking worden in de codes vermeld. Weet dus dat als je rijbewijs zulke codes omvat en je die niet respecteert, je een zogenaamde vordering in beroep kan ontvangen. Dat betekent concreet dat je verzekeringsmaatschappij actie tegen je onderneemt.”