De Azoren, Europa’s buitenbeentje

Negen eilanden, als kleurrijke confetti uitgestrooid in de Atlantische oceaan, zowat halfweg tussen Europa en Amerika. Kleine stippen omringd door onmetelijk blauw. Een archipel die je best verkent met een cruiseschip.

We deden vijf eilanden op vier dagen aan, van het drukste tot het meest rustige. Dat bleek telkens een ontmoeting met een wereld die door de eeuwen heen nauwelijks lijkt veranderd.

Ponta Delgada en Angra Do Heroismo

Wil je historisch erfgoed ontdekken, dan zijn de eilanden met de drie belangrijkste steden een must. Op São Miguel, het grootste eiland, ligt Ponta Delgada, de hoofdstad van de gehele archipel. De stad is gebouwd rond een natuurlijke baai, met langs de kust wat moderne gebouwen die het plaatje ontsieren, maar daarachter een raster van steegjes met prachtige witte gevels en raamomlijstingen van basaltsteen. Het meest majestueuze plein – Gonçalo Velho Cabral – is genoemd naar de man die het eiland ontdekte. Zijn standbeeld staat tegenover drie bogen, de 18de eeuwse stadspoorten die de zee lijken in te kaderen. Aan de overkant prijkt de hoge gevel van de São Sebastiãokerk met elegant kalkstenen portaal in typische manuelinostijl. De straten zijn geplaveid met zwart-witte kiezelmozaïeken die doen denken aan de boulevards van Lissabon. Ponta Delgada is een dynamische plek, waar zowel de regionale regering van de Azoren als de universiteit is gevestigd en waar studenten gretig hun weg vinden naar de tuinen en parken. Zoals de botanische tuin António Borges met tal van exotische bomen, waaronder een rubberboom uit India, met waanzinnige wortels die als enorme tentakels alle kanten uitgaan.

Wandelen langs de historisch gebouwen van Angra do Heroismo, de hoofdstad van het eiland Terceira, is als een reis doorheen de verschillende tijdperken en stijlen die de havenstad hebben gekenmerkt. Ze werd in de 15de eeuw gebouwd volgens een rigoureus stedenbouwkundig plan dat beschermen moest tegen de sterke wind, want dit was de eerste Europese stad te midden van de Atlantische Oceaan. Door haar ligging werd de haven een verplichte tussenstop, een oase op de scheepvaartroute tussen Europa en het Amerikaanse continent. Met de geplaveide steegjes die omhoogklimmen naar pleinen en de barokke kerken, is het Portugese erfgoed hier nog sterk aanwezig. Op 1 januari 1980 werd de stad getroffen door een aardbeving, maar de monumenten en huizen werden zodanig gerestaureerd dat de Unesco Angra do Heroismo in 1983 uitriep tot Werelderfgoed.

Weerkundige hoofdstad Horta

De toppen van het eiland Faial zijn in dikke mist gehuld en de kleine hoofdstad Horta verwelkomt ons met een stevige regenbui. Eeuwenlang kende de stad gouden tijden door de uitzonderlijk beschermde ligging van haar haven, waardoor ze uiterst geschikt was als aanleg- en schuilplaats voor de vele schepen die over de Atlantische Oceaan voeren. Ook vandaag geldt de marina als de kleurrijkste van de Azoren, met een mythische golfbreker die als openlucht kunstgalerie fungeert. Ze hangt vol herinneringen die bemanningen van schepen en zeilboten doorheen de jaren achterlieten.

Dankzij zijn ligging is het eiland ook uitgegroeid tot een centrum voor telecommunicatie. In 1893 werd in Horta het eerste netwerk van onderzeese telegraafkabels aangelegd en in gebruik genomen. En op initiatief van prins Albert I van Monaco werd hier in 1915 het Meteorologisch Observatorium gebouwd, een van de vier referentiestations in het wereldwijde klimatologische netwerk.

Ondanks de regen oogt het stadje pittoresk, met drie hoge, imposante kerken die boven de huizen uittorenen. Hun gevels van lavasteen kijken uit op de zee. Nog hogerop staat de trotse Torre do Relogio, de klokkentoren van een kerk die door een brand werd verwoest en vandaag omringd is door een mooi park met prachtig uitzicht op de stad en de zee, maar ook op de heuvels bezaaid met lage basaltmuurtjes. Bij ons bezoek gaat ze gebukt onder een loodzware zon. Er rest ons dus niets anders dan toevlucht te zoeken tot het beroemde Peter Café Sport, een oude zeemansbistro met heerlijk decor, bekleed met vlaggen geschonken door zeilers van over de hele wereld.

Het witte Graciosa en het zwarte Pico

Graciosa – 12 km lang en 8 km breed – is het op een na kleinste eiland van de archipel. Het is een ware hof van Eden, met slechts 4.000 inwoners, verdeeld over vier dorpen. We leggen aan in Praia – Portugees voor strand -, een naam die het plaatsje zeker niet gestolen heeft. Het eerste wat charmeert is de rij lage witte huizen die de kustlijn accentueert, met daarachter de ronde groene heuvels met loofbossen, weilanden en graanvelden. Hier kabbelt het leven langzaam voort en worden de schaarse files veroorzaakt door koeien die de weg oversteken richting hun stallen.

Tijdens de zomermaanden is het toerisme hier wel in opmars, mede door de zogenaamde Vlaamse molens – in het verleden geïmporteerd door Vlaamse migranten die ook hun melkkoeien meebrachten. Die molens worden geleidelijk omgebouwd tot overnachtingsplaatsen voor wandelaars die het eiland verkennen. Met hun rode koepel en witte toren op een stenen sokkel staan ze te blinken in de zon.

Op amper 7 km van Faial ligt Pico, het meest bergachtige en ook jongste eiland van de archipel, dat zo’n 300.000 jaar geleden werd gevormd. De minerale rijkdom van de lavagrond trok eerst telers aan van wede, een plant waaruit een blauwe vloeistof wordt gewonnen. Geleidelijk aan groeide Pico uit tot de boomgaard van landeigenaars die zich op Faial vestigden. Maar vooral de wijnbouw bleek succesvol, dankzij de eilanders die de alomverspreide lavastenen verzamelden en er lange rijen zwarte basaltmuren mee optrokken om kleine wijngaarden aan te leggen. De muurtjes beschermen de wijnstokken tegen de wind en de zee en geven ’s nachts de warmte af die de zwarte stenen overdag hebben opgeslagen.

Dit door de mens gesculpteerde landschap is van een uitzonderlijke schoonheid en de manier om aan wijnbouw te doen wordt vandaag nog steeds toegepast. In 2004 erkende Unesco het gebied als uitzonderlijk wijnbouwlandschap. Aan het uitgestrekte netwerk van percelen grenzen wijnkelders en kleine huizen met zwarte gevels, alweer van vulkaansteen. Het verhaal wil dat als je alle stenen van dit mozaïeklandschap achter elkaar zou leggen, je twee keer rond de aarde kan.