Vlot herstellen na een heup- of knieprothese

Dankzij minimaal invasieve chirurgie kunnen patiënten nu sneller naar huis en herstellen ze vlotter. Het geheim achter een geslaagde revalidatie? Wandelen, zwemmen, fietsen en actief werken aan je hernieuwde mobiliteit.

In België worden elk jaar 25.000 knieprotheses en meer dan 30.000 heupprotheses geplaatst. Heupen en knieën zijn dan ook de meest belaste gewrichten in ons lichaam. Zowel je heup als je knie is een goed geolied mechanisme dat, naarmate de jaren vorderen en het kraakbeen wegslijt (artrose), helaas al eens kan vastlopen. Chronische pijn, stijfheid, verminderd gewrichtsbereik waardoor bepaalde bewegingen (bukken, traplopen ...) moeilijk worden, letsels door een val of overbelasting ...: wanneer de klassieke behandelingen geen soelaas meer bieden, kan het een optie zijn om je gewricht te vervangen door een prothese. “Vandaag hopen we allemaal om gezond en fit ouder te mogen worden. Omdat we belang hechten aan levenskwaliteit, gaan we vroeger naar de dokter”, zegt Jérôme Hendrickx, die als kinesist verbonden is aan het universitaire ziekenhuis Saint-Luc. De ingrepen gebeuren dus in een eerder stadium dan vroeger, gemiddeld rond de 70 jaar. Het gaat om 60% vrouwen en 40% mannen. “We hebben nu veel minder patiënten die al in een rolstoel zitten en totaal niet meer kunnen stappen wanneer ze voor het eerst langskomen.”

Als de spieren rond de toekomstige prothese sterk zijn, verloopt de revalidatie sneller.

Actief tot aan de ingreep

Het merendeel van de patiënten met een pijnlijke knie of heup kiest ervoor om zich te laten opereren “met kennis van zaken, zonder urgentie”, verduidelijkt Etienne Pendeville, diensthoofd kinesitherapie en ergotherapie in Saint-Luc. Op die manier kan de ingreep beter worden voorbereid. “Vóór de operatie ga je op consultatie bij een coördinerend verpleegkundige”, legt Jérôme Hendrickx uit. “Die geeft advies, licht de chirurgische ingreep grondig toe en moedigt je aan om actief te blijven. Een paar jaar terug waren er nog heel wat patiënten die chirurgie als een verlossing zagen en in afwachting vrij passief bleven. Terwijl zo’n ingreep net voorbereiding vergt.”

Daarbij is blijven bewegen het belangrijkste. Want als de spieren rond de toekomstige prothese sterk zijn, verloopt de revalidatie sneller en zijn de resultaten beter. Ook wordt er vóór de ingreep gecheckt of er zich geen infectiehaard bevindt in je lichaam (tanden, sinussen ...), zodat het risico op complicaties beperkt kan worden. Kamp je met overgewicht dan zal de revalidatie vlotter verlopen als je erin slaagt om vóór de ingreep een paar kilo’s kwijt te raken. “Als je soepelheid en spierpotentieel intact zijn, dan zal het gewrichtsbereik na het plaatsen van de prothese sneller toenemen en zal je minder snel vermoeid raken”, licht Jérôme Hendrickx toe. Blijven bewegen is ook in psychologisch opzicht heilzaam. “Wie zich in aanloop naar de operatie positieve gewoontes eigen maakt, speelt een actieve rol in zijn of haar behandeling en heeft het welslagen ervan in eigen handen.”

Minder zware ingrepen

Tegenwoordig wordt een heup- of knieprothese geplaatst via een minimaal invasieve techniek, hetzij onder volledige, hetzij onder plaatselijke verdoving. “Bij dit soort operatie raken spieren en pezen niet of nauwelijks beschadigd”, verduidelijkt Etienne Pendeville. De operatie is dus veel minder zwaar. “Vaak zijn patiënten bang voor de ingreep, omdat ze herinneringen hebben aan een oma of tante die zich ooit liet opereren. Maar op het gebied van knie- en heupchirurgie heeft zich een ware revolutie voltrokken”, klinkt het nog. Het herstel verloopt dus veel sneller en je hoeft hooguit een dag of twee, drie in het ziekenhuis te blijven. “Sommige patiënten komen de dag zelf of daags na de operatie hun bed al uit”, aldus nog het diensthoofd kinesitherapie en ergotherapie in het universitaire ziekenhuis Saint-Luc. Sinds covid kan een aantal operaties zelfs ambulant gebeuren (zonder ziekenhuisopname). “In België gaat het momenteel om slechts 0,2% van de ingrepen. Maar uit studies is gebleken dat er bij patiënten die in goede gezondheid verkeren, niet méér complicaties optreden wanneer de ingreep ambulant gebeurt dan bij een operatie mét een opname.”

Volgens studies is 90% van de patiënten die een heupprothese kreeg tevreden over het resultaat.

Na de ingreep mogen de meeste patiënten naar huis. Je moet enkel in een revalidatiecentrum verblijven als je woning niet aangepast is, als je niemand hebt thuis om je een paar dagen te helpen en/of als je een verhoogd valrisico hebt. Op een heupoperatie volgen zelfs niet langer stelselmatig sessies kinesitherapie. Heb je een goed spierstelsel dan krijg je oefeningen voorgeschreven die je thuis moet doen. Je kan je in tweede instantie wel laten opvolgen door een kinesist, als de chirurg dat nodig acht. Bij een knieprothese moet je echter rekenen op 60 sessies kinesitherapie gespreid over circa 2,5 maanden. “Daarbij maken we een onderscheid tussen totale protheses en unicompartimentele of partiële protheses. Bij die laatste blijft de biomechanica van de knie, met name de ligamenten en de kruisbanden, beter intact, waardoor het herstelproces sneller verloopt”, zegt Etienne Pendeville.

Het RIZIV bestudeert momenteel trouwens de voordelen van revalidatie op afstand. Dit zijn oefeningen die de patiënt, begeleid door een speciale app of een slimme armband, thuis kan doen. De kinesist kan de oefeningen dan aanpassen aan de noden van de patiënt en de resultaten die hij of zij al heeft bereikt. Een interessant alternatief voor patiënten die goed overweg kunnen met digitale tools.

Zelfrevalidatie

“De beste revalidatie is zelfrevalidatie”, beklemtoont Etienne Pendeville. “Je mag fietsen op een hometrainer en, zodra het gewricht beweeglijker wordt, de weerstand proberen op te drijven. Ook zwemmen, stappen en wandelen zijn activiteiten die je zo snel mogelijk moet hervatten, met dien verstande dat je moet luisteren naar je lichaam.” Alle voordelen van de ingreep worden bij een heupprothese doorgaans ongeveer een jaar na datum merkbaar; bij een knieprothese kan dat tot twee jaar duren. Volgens studies is 90% van de patiënten die een heupprothese kreeg tevreden over het resultaat. Bij knieprotheses is dat 80%. Want zelfs met een prothese kan je pijn blijven hebben ter hoogte van het beschadigde gewricht. Al moeten we dit volgens Etienne Pendeville relativeren: “Mensen vergeten dikwijls hoeveel pijn ze hadden vóór de ingreep ... En de patiënten die pijn blijven hebben, zijn vaak al wat oudere mensen met andere aandoeningen, met artrose van de wervelkolom ... Vaak is de pijn eerder daaraan te wijten dan aan de prothese.”

Om teleurstellingen en frustraties te vermijden, is het belangrijk om vóór de ingreep duidelijk zicht te krijgen op je verwachtingen. “Doorgaans is pijnvrij zijn de voornaamste betrachting. Maar sommigen hopen opnieuw dubbelspel tennis te kunnen spelen, terwijl anderen al blij zijn als ze opnieuw hun boodschappen kunnen doen”, vertelt Etienne Pendeville. “Het is zaak om op basis van het individuele profiel van elke patiënt doelen te stellen die zowel motiverend als haalbaar zijn. Heb je voor de operatie nooit geskied, dan moet je dat daarna ook niet doen”, aldus nog Jérôme Hendrickx.

Een heupprothese gaat 20 tot 30 jaar mee, een knieprothese 15, 20, soms 25 jaar. Weinig protheses moeten dus worden vervangen. “Alleen bij unicompartimentele knieprotheses is soms na 10 of 15 jaar een nieuwe operatie nodig, niet omdat de prothese beschadigd is, wel omdat er problemen opduiken in het andere compartiment van de knie.” De algemene regel luidt dat wie sterke spieren en gezonde botten heeft en geregeld aan lichaamsbeweging doet, lange tijd comfortabel kan leven met een prothese.