Aangezichtsverlamming: als je gezicht plots verstart

Een ooglid dat niet meer sluit, een afhangende mondhoek. Gelaatsverlamming bezorgt je gezichtsverlies. Maar nieuwe behandelingen brengen hoop.

Mensen met een aangezichtsverlamming krijgen nog vaak af te rekenen met vooroordelen en onbegrip. “Zo wordt hun asymmetrisch gelaat vaak gelinkt aan een beroerte. Maar dit is slechts één van de vele mogelijke oorzaken. Aangezichtsverlamming ont- staat doordat er iets misloopt in de bezenuwing van je gelaat”, verduidelijkt Liesbet Desmet, mimetherapeut en docent aan de Arteveldehogeschool.

“Je bewegingen vertrekken vanuit je hersenen, die daarvoor een bevel geven aan kernen in je hersenstam. Dat commando loopt vervolgens door naar je aangezichtszenuw (nervus facialis), die verbonden is met je verschillende aangezichtsspieren. Wanneer ergens in dat traject een soort kortsluiting ontstaat, loopt het mis. Afhankelijk van waar het fout loopt, is er sprake van een centrale of een perifere aangezichtsverlamming. Bij een beschadiging in het laatste deel van het traject, van je hersenstam tot je aangezicht, ontstaat perifere verlamming.”

Meest opvallende gevolg daarvan is het wegvallen van je motorische functie, waardoor je gelaatsspieren courante bewegingen, zoals je lippen tuiten, je ogen sluiten, lachen enzovoort, asymmetrisch of onvolledig uitvoeren. Daarnaast vervult de aangezichtszenuw ook een sensorische functie, waardoor je smaakwaarneming kan worden aangetast. Ook het aanmaken van speeksel of tranen komt vaak in het gedrang, met prikkende ogen of een droge mond tot gevolg. En sommigen worden overgevoelig voor harde geluiden.

Juiste diagnose

Elk jaar worden in ons land ruim 4.000 mensen door een perifere verlamming getroffen. De oorzaken zijn erg divers, maar een snelle diagnose is cruciaal voor een adequate behandeling. Virale infecties zoals de ziekte van Lyme of herpes zoster (zona of gordelroos) kunnen aan de basis liggen, maar ook middenoorontsteking, een trauma, een tumor of chirurgie waarbij de aangezichtszenuw beschadigd raakt. In heel wat gevallen kunnen artsen niet de vinger op de oorzaak leggen en valt – na uitsluiting – de diagnose idiopathische aangezichtsverlamming of Bell-verlamming. Dat is de meest onschuldige variant.

Liesbet Desmet: “Men vermoedt dat deze verlamming ontstaat door het opnieuw actief worden van een herpes-simplexinfectie. Deze vorm evolueert meestal snel. In slechts enkele uren ontstaat een open oog of een hangende mondhoek, wat voor paniek zorgt omdat dit doet denken aan een beroerte. Het is belangrijk om je dan snel te laten onderzoeken. Bij een idiopathische verlamming is de prognose meestal vrij gunstig: 70% herstelt na enkele maanden volledig en ook bij de anderen is er verbetering mogelijk.”

Behandeling

De behandeling varieert naargelang de oorzaak. Zo is het bij een idiopathische verlamming aangewezen om zo snel mogelijk – liefst binnen 72 uur – een corticosteroïde behandeling op te starten, aangevuld met tips over goede oogzorg en aangepast gebruik van je aangezichtsspieren. “De aangezichtszenuw die vanuit je hersenstam naar je gelaat loopt, passeert door een benig kanaal. Wanneer er door een infectie zwelling in deze zone ontstaat, raakt je aangezichtszenuw ingeklemd en blokkeren de signalen naar je spieren. Corticosteroïden werken ontzwellend en kunnen dat effect ongedaan maken. Hoe vlot en volledig je herstel verloopt, hangt af van de mate waarin je zenuw zelf beschadigd is geraakt. Hoe sneller er opnieuw beweging komt in je gelaatsspieren, hoe beter de prognose. Maar ook als het langer duurt, blijft het mogelijk om winst te boeken”, benadrukt Liesbet Desmet.

Een frequent restverschijnsel zijn de ongewenste bijbewegingen (synkinesen). “Door een foute zenuwaansturing ga je bijvoorbeeld ongewild je oog sluiten telkens als ze lacht of je lippen tuit. Dat komt doordat het commando naar je mond ongewild ook naar je oog vertrekt. Die synkinesen veroorzaken extra spierspanning en kunnen gewenste bewegingen zoals lachen ook belemmeren. Ze helemaal opheffen is vaak lastig, maar via gerichte mimetherapie kan je veel afremmen. Soms wordt ook een botulinetoxine-injectie (botox) ingeschakeld om de verhoogde spieractiviteit te onderdrukken.”

Bij andere oorzaken zoals een tumor kan chirurgie aangewezen zijn. Ook hier is vaak geheel of gedeeltelijk herstel mogelijk. “Soms herstelt de zenuw niet en is de verlamming blijvend. Dan kunnen nieuwe chirurgische technieken voor een oplossing zorgen.”

Mimetherapie

Een prima aanpak om je getroffen aangezicht weer in de plooi te krijgen is mimetherapie. Daarvoor kan je terecht bij speciaal opgeleide logopedisten en kinesitherapeuten. Liesbet Desmet: “Mimetherapie omvat o.a. verschillen- de massagetechnieken, educatie en gerichte oefeningen voor de verschillende spiertjes. Doel is om je gelaatsspieren weer symmetrisch te leren gebruiken, ongewenste bijbewegingen en spanning onder controle te houden en dit toe te passen wanneer je spreekt, eet, drinkt en emoties uitdrukt.”

De juiste timing is essentieel. “Start je al vroeg met grimassen, dan doe je vaak meer kwaad. Je riskeert hierdoor de asymmetrie te versterken en synkinesen te stimuleren. In eerste instantie moet je het natuurlijke herstel wat tijd geven. Daarnaast zijn educatie, tips en massage zinvol in deze beginfase. Pas wanneer de therapeut weer beweging in je zenuw kan waarnemen, is het zinvol om de therapie verder op te bouwen. Zelfs als je al jaren met restsymptomen kampt, is er nog vooruitgang mogelijk. Wanneer je dan voor het eerst weer mooi kan glimlachen geeft dat een enorme mentale boost.”

Want ook de psychologische impact valt niet te onderschatten. “Je kan zoiets amper camoufleren waardoor velen noodgedwongen kiezen voor sociale isolatie. Vandaar het grote belang van psychologische ondersteuning en lotgenotencontact”, benadrukt Liesbet Desmet.