Als pijn een ziekte wordt

Kan je je ziek voelen van de pijn? Of pijn hebben zonder ziek te zijn? Jazeker! Want soms wordt pijn een aandoening op zich.

Je hebt per ongeluk je hand gestoten aan de hete barbecue en dat doet pijn? Een signaal dat je leert om voortaan maar beter meer afstand te houden. Je enkel doet pijn na een val? Een teken dat je er goed aan doet die een tijdje te ontzien. Hevige kiespijn? Tijd om naar de tandarts te gaan. Acute pijn is een beschermingsmechanisme: de pijn wijst erop dat je gezondheid wordt bedreigd. Het is een alarmsysteem dat je beschermt en je de kans geeft om te reageren en werk te maken van een strategie die erger moet voorkomen.

“Soms blijft de pijn evenwel aanhouden, zelfs zonder dat er sprake is van een merkbaar biologisch mechanisme”, zegt professor Marie-Elizabeth Faymonville (hoofd van het pijncentrum, CHU Luik). Een veelvoorkomend fenomeen zo blijkt: in ons land lijdt naar schatting 23% van de bevolking aan chronische pijn – dat is pijn die langer dan drie tot zes maanden aanhoudt -, zonder dat artsen de vinger kunnen leggen op een biologische oorzaak.

De vier elementen van pijn

Om dit fenomeen te begrijpen, moet je weten dat pijn verschillende zenuwbanen activeert, die informatie van je lichaam – je spieren, pezen, maag, darmen, hoofd... – doorgeven aan je ruggenmerg. Dat seint die informatie vervolgens door naar je hersenen, waar de pijn verdeeld wordt over vier regio’s: je pijnnetwerk.

De eerste regio registreert lichamelijke gewaarwordingen en laat je toe te zeggen welk soort pijn je ervaart: branderig, prikkend, als van een bankschroef... De tweede regio registreert je emoties: pijn kan je droevig, prikkelbaar of kwaad maken, voor een gevoel van onrecht of ontmoediging zorgen. De derde regio bepaalt je gedrag: pijn kan een huilbui veroorzaken, ervoor zorgen dat je niet meer durft te bewegen of dat je stilletjes wegkruipt in een hoekje. Tot slot stimuleert pijn ook de cognitieve hersenregio, waar pijn voor onbegrip kan zorgen over wat je overkomt of je het idee kan geven dat behandelen toch niets uithaalt. “Je denkt dan dat het geen zin meer heeft om een arts te raadplegen, dat het toch nooit beter zal gaan, dat we mensen naar de maan sturen maar niemand erin slaagt je van je pijn af te helpen”, licht professor Faymonville toe.

Als de pijn je leven gaat beheersen

“Als de pijn blijft aanhouden, worden de repercussies van al die elementen op je leven almaar feller. Tot de pijn je leven gaat beheersen: je gaat niet langer werken, je gaat niet meer op stap met vrienden onder het voorwendsel dat als je niet kan werken, je je moeilijk kan gaan amuseren. Je voelt je onbegrepen omdat niets aan je uiterlijk verraadt dat je pijn hebt, en dus raak je stilaan geïsoleerd. Wanneer de pijn alle levenskwaliteit wegneemt, is er echt sprake van een ziekte.”

Waarna je in een vicieuze cirkel kan terechtkomen, zoals Gérard (52): “Het begon met rugpijn, omdat mijn werk me veel stress bezorgde. Uiteindelijk kreeg ik een hernia en bleek een operatie nodig. Daardoor kon ik een tijdje niet gaan werken. Het probleem was dat ik ook niet meer buitenkwam, bang dat ik bij de geringste beweging opnieuw pijn zou krijgen. En dus stak ik ook thuis geen vinger meer uit. Dat begon mijn vrouw danig op de zenuwen te werken, dat er ruzie van kwam en ik nog meer rugpijn kreeg. Mijn kinesitherapeut hamerde erop dat ik moest bewegen als ik wilde dat mijn rug zou genezen. Maar ik wilde maar één ding: in bed blijven.”

Als de rem het begeeft

Als acute pijn chronisch wordt en je in die negatieve spiraal terechtkomt, is dat vaak omdat onvrede of angst over je beroeps- of je gezinsleven aan de basis ligt. Chronische pijn heeft dus niet enkel biologische, maar ook psychosociale oorzaken. “Een verstuikte enkel kan uitmonden in chronische pijn, zelfs wanneer alles perfect genezen lijkt”, geeft professor Faymonville mee. Het volstaat dat je je enkel verstuikt op het verkeerde moment, wanneer je je erg kwetsbaar voelt. Bij een ziekte zoals fibromyalgie – die tot drie procent van de bevolking treft, vooral vrouwen (80%) – heb je zelfs op verschillende plaatsen diffuse spier- en gewrichtspijn, die zich ook verplaatst en varieert qua intensiteit. Dat gaat ook gepaard met spijsverterings- en urinewegproblemen, hoofdpijn, angst en overgevoeligheid voor licht en lawaai.

“Normaal gezien beschikken je hersenen over een ingebouwde rem die ervoor zorgt dat de pijn wordt gemoduleerd. Maar in bepaalde omstandigheden – zoals chronische stress – raakt dat remsysteem uitgeput, werkt het niet langer.” Waardoor iets wat normaal geen pijn mag doen, een bron kan worden van intens lijden. “Dan kan je al pijn ervaren als je partner zijn/haar hoofd op je schouder legt, terwijl je lichaam daardoor volstrekt niet wordt bedreigd! Je remsysteem laat het afweten: je lichaam gaat pijninformatie doorgeven, hoewel daar fysiek helemaal geen reden voor is.”

Innerlijke kracht

Als er iets misloopt in de hersenregio die je lichamelijke gewaarwordingen reguleert, dan moet er worden ingewerkt op de drie andere regio’s van je pijnnetwerk: emotie, gedrag en gedachten. “Geneesmiddelen zijn maar beperkt efficiënt en kunnen verslavend werken. We moeten dus inzetten op de innerlijke kracht van de patiënt en hem/haar helpen die spiraal van chronische pijn te doorbreken.” Zelfhypnose, meditatie, lichaamsbeweging of gewoonweg plezier maken, kunnen dan soelaas bieden, verduidelijkt professor Faymonville. De pijnspecialist maakt zich sterk dat dergelijke aanpak – die momenteel door pijnklinieken wordt toegepast – de pijn spectaculair kan verlichten en zelfs helemaal kan doen verdwijnen.