Beter leven met diabetes

De diagnose diabetes krijgen blijft een opdoffer, al is ermee leven vandaag heel anders dankzij betere behandelingen en hoopgevend onderzoek, weet internationaal diabetesexpert, professor Chantal Mathieu.

Zo’n 500.000 tot 1 miljoen Belgen lijden vandaag vermoedelijk aan diabetes. Een erg ruwe schatting bij gebrek aan degelijke data. Type 2 is veruit de meest voorkomende vorm, maar jammer genoeg is een op de twee volwassenen met deze vorm van diabetes (nog) niet gediagnosticeerd en dus onbehandeld. Internationale studies voorspellen dat we evolueren naar een situatie waarbij ruim een op de tien volwassenen suikerziek wordt, overwegend door type 2. Een trend die nauw samenhangt met de toename van obesitas en een sedentaire levensstijl.

Diabetes type 2, waarover dit artikel gaat, ontstaat doordat je lichaamscellen minder gevoelig worden voor het hormoon insuline. Die stof fungeert als een soort sleutel die je lichaamscellen nodig hebben om glucose (suiker) uit je bloed op te nemen. Wanneer dat onvoldoende gebeurt, ontstaat een te hoog glucosegehalte in het bloed. Maar die ziekte ontwikkel je niet zomaar. Verschillende risicofactoren hebben er de hand in.

Leeftijd en erfelijkheid

“Leeftijd is cruciaal, want met ouder worden neemt bij iedereen de insulineresistentie toe. Maar op jongere leeftijd versnellen overgewicht, te veel zitten en een gebrek aan beweging die insulineresistentie. In principe kan iedereen diabetes type 2 krijgen, maar tegelijk heb je via je levensstijl ook mogelijkheden om dat te voorkomen. Wat ook een belangrijke rol speelt, is erfelijkheid. Heb je één ouder met diabetes, dan loop je zelf ook 50% kans op de ziekte”, schetst prof. Chantal Mathieu de situatie.

Bij type 2 diabetes is er naast de insulineresistentie ook een falen van de bètacellen in de pancreas, die instaan voor de insulineproductie. Er voltrekken zich dus gelijktijdig twee processen, waarvan je aanvankelijk niets merkt. Naast de falende bètacellen, waar je zelf weinig tegen kan ondernemen, is er ook sprake van vetopstapeling in de buikstreek en in je spieren. Die overmatige vetopslag in de buik wakkert insulineresistentie verder aan, doordat dit ontstekingsbevorderende hormonen vrijzet.

De ziekte treft mannen en vrouwen even hard, met dit verschil: “Vrouwen die ooit zwangerschapsdiabetes hadden, lopen een sterk verhoogd risico op een herhaling later. Zij laten best jaarlijks preventief een nuchtere glykemietest uitvoeren bij de huisarts zodat er tijdig kan worden ingegrepen.”

Vroege opsporing

Want zo’n vroegtijdige opsporing is geen overbodige luxe. “Je zou denken dat het niet zo erg lijkt omdat mensen jaren rondlopen zonder problemen. Niets is minder waar. Diabetes is een ziekte die in een langzaam tempo belangrijke organen aanvalt zoals je ogen, bloedvaten, nieren, voeten, hart en hersenen. Zonder waarschuwing! Een op de vijf mensen heeft, wanneer ze de diagnose diabetes krijgen, al ernstige verwikkelingen. Door vroeg te behandelen en mensen te motiveren tot gewichtsverlies en beweging kunnen die voorkomen of beperkt worden.”

Levensstijl werkt

Dat gewicht verliezen een grote impact heeft als je al diabetes type 2 hebt, is bekend. Het wordt wel eens de beste, maar tegelijk de moeilijkste pil tegen diabetes genoemd. Sommige onderzoeken suggereren dat drastisch gewichtsverlies (na een dieet of een obesitasingreep) het grootste effect heeft en diabetes zelfs zou kunnen genezen. Prof. Chantal Mathieu nuanceert die boodschap: “Bij mensen met overgewicht kan een agressief dieet, waarbij je op korte termijn 10% of meer van je lichaamsgewicht kwijtspeelt, diabetes en dan vooral hyperglykemie (zeer hoge bloedsuikerspiegel), inderdaad doen verdwijnen. Maar we weten dat het falen van de bètacellen een progressief proces is, dat zich op de achtergrond voortzet. Sommigen slagen erin om de ziekte jarenlang terug te dringen, maar het effect is jammer genoeg niet definitief. Toch loont deze aanpak de moeite want je kan hiermee, in combinatie met medicatie en meer bewegen, je bloedsuikerwaarden weer normaliseren en verdere schade voorkomen.”

Kracht en cardio

“Door te bewegen kan je het vet dat opgeslagen zit in je spieren weer doen verdwijnen. Bovendien verbruiken actieve spieren ook veel meer suiker uit het bloed. En door af te vallen en vooral dat buikvet weg te werken, wordt je lichaam weer insulinegevoeliger. Dat effect is er niet alleen bij wie recent diabetes kreeg, maar net zo goed bij wie er al lang mee worstelt.”

Elke beweging is gunstig. Heb je geen enkele sportervaring, dan begin je natuurlijk best langzaam of vraag je eventueel hulp aan een personal coach. “Zowel uithouding als krachtoefeningen hebben een positief effect. Opvallend genoeg beschikken mensen met overgewicht meestal over spiervezels die gericht zijn op meer explosieve sporten, zoals krachttraining. Dus als je liever met gewichten aan de slag gaat, is dat prima. Heb je obesitas dan ben je fysiek wat minder goed uitgerust om te lopen of te wandelen. Daar kan je rekening mee houden bij je keuze.”

Fruit?

Wat en hoeveel je eet, kan in grote mate mee bepalen hoe goed je je bloedglucose onder controle kan houden. “Het voedingsadvies werd aangepast en promoot nu een koolhydraatarm dieet met een shift naar meer gezonde vetten en eiwitten, maar bevat ook waarschuwingen voor sommige gezonde voeding die nefast is voor diabetici. Fruit dat veel koolhydraten bevat, moet je beperken tot één stuk per dag. En ook met olijfolie moet je niet te gul omspringen.” Kleine aanpassingen, zoals de hoeveelheid pasta, aardappelen of rijst halveren en die van groenten verdubbelen, kunnen al een heel verschil maken.

Medicatie

Levensstijl vermag heel wat, maar meestal is medicatie eveneens nodig. Op dat vlak zijn reuzensprongen gemaakt met geneesmiddelen zoals incretines en SGLT2-remmers, die niet alleen je bloedsuikerspiegel regelen maar tegelijk ook je andere organen, zoals je hart en je nieren, beschermen. “Dat effect bereik je niet met levensstijlaanpassingen alleen.” De zogeheten SGLT2-remmers controleren je suikerhuishouding via je nieren. Ze voorkomen dat suiker uit je bloed wordt heropgenomen. Daardoor verlies je meer suiker via je urine en daalt je bloedsuikerspiegel. En dit helpt ook in de strijd tegen overtollige kilo’s.

De andere groep, de incretines, bevordert de insulineaanmaak en onderdrukt tegelijk die van zijn tegenhanger, het hormoon glucagon. Insuline en glucagon samen regelen je bloedsuikerwaarden en moeten dus in evenwicht zijn. Daarnaast remmen incretines het hongergevoel af, wat resulteert in extra gewichtsverlies. “Op korte termijn zijn er nog indrukwekkende geneesmiddelen uit deze familie op komst, die zorgen voor zeer spectaculair gewichtsverlies bij obesitas. Deze ontwikkelingen sterken me in de overtuiging dat we heel wat type 2 diabetes in de toekomst gaan kunnen voorkomen en genezen.”

Motiverende technologie

Ook technologische hulpmiddelen raken steeds meer geïntegreerd, met slimme sensoren die onderhuids de glucose meten en de vingerprik (grotendeels) overbodig maken. “Het dragen van zo’n sensor, die eruit ziet als een wit schijfje op je arm, kan je vergelijken met een sporthorloge. Voor mensen met diabetes geeft dat niet enkel actuele informatie, het werkt tegelijk motiverend. Drinken ze een glas fruitsap of eten ze een sneetje wit brood, dan kunnen ze meteen checken welke richting hun glucose uitgaat. Het leert je enorm veel over hoe je lichaam reageert. En spuit je insuline, dan helpt de sensor natuurlijk om preciezer te doseren. Voorlopig is de terugbetaling bij diabetes type 2 beperkt, maar we hopen dat dit wordt uitgebreid.”