Cultuur op voorschrift

Doen we er beter aan naar het museum te gaan dan naar het ziekenhuis? In Montreal schrijven artsen in het raam van een proefproject voortaan cultuur voor aan patiënten met een depressie, de ziekte van Alzheimer of diabetes. Heeft kunst echt zo’n heilzame invloed op je gezondheid?

Een keer per week Picasso en Matisse naar believen. In Canada bestaat sinds november vorig jaar zoiets als een museumbezoek op voorschrift. Als aanvulling op een klassieke behandeling, kunnen artsen er ook een bezoek aan het museum voorschrijven, helemaal terugbetaald. Wetenschappelijke studies wijzen al langer op het deugddoende effect van kunst op de gezondheid – of het nu gaat om schilderkunst, literatuur, dans of muziek.

Jean-Pierre Changeux, neurobioloog aan het Collège de France, legde in zijn boek ‘Du vrai, du beau, du bien’ (2008) al uit dat je lichaam, als je iets moois waarneemt, het beloningshormoon dopamine aanmaakt. Een kunstwerk bekijken zet vooral je frontale cortex aan het werk, het hersengebied dat de leiding neemt wanneer je redeneert. Maar als het kunstwerk je ook nog bevalt, scherpt je brein de helderheid, het contrast en de kleuren aan om er nog intenser van te genieten. Er is dan sprake van een esthetische ervaring. Vervolgens gaan je spie-gelneuronen aan de slag, die je in staat stellen om empathie te voelen en je met iemand anders te identificeren, ook al heb je je nooit in dezelfde situatie bevonden als die persoon. Kortom, wanneer je iets moois bekijkt, voel je je niet alleen beter, je toont je ook van je beste kant!

Uit recent onderzoek dat in de British Journal of Psychiatry verscheen, blijkt trouwens dat cultuuruitstapjes – bioscoop, theater, museum – het risico op een depressie met 32% doen dalen. Dat cijfer klimt tot 48% wanneer die activiteiten meermaals per maand op het programma staan! Cultuur vermindert niet enkel stress en angst, ze kan ook helpen bij het bestrijden van diabetes, obesitas, hart- en vaatziekten, autoimmuunziekten, enz.

Pijler van integratie

Als een museumbezoek al goed is voor de gezondheid, welk effect heeft dan zelf kunst maken wel niet? Kunstenares Emmanuelle Williot geeft workshops art therapy in het Brusselse Brugmann-ziekenhuis. “Tussen de kunstenaarswereld en de psychiatrie is er veel affiniteit. Een kunstenaar zoekt vaak de marge op en in de psychiatrie bevind je je in die marge”, verduidelijkt ze. Als je iets schept, kan je daar complexe emoties in kwijt. Je kan je jouw eigen belevenissen opnieuw eigen maken en die met anderen delen. Maar dat is niet het enige: als je kunst maakt, eis je – door workshops te volgen, je werk tentoon te stellen en te tonen aan anderen – ook een nieuwe plek op in de samenleving. “Door met kunst bezig te zijn, vinden patiënten opnieuw aansluiting bij de maatschappij. Want het gaat om erkende disciplines die naar waarde worden geschat. Art therapy is zuiver artistiek. Heeft die aanpak een therapeutisch effect, dan is dat mooi meegenomen.”

Daarin schuilt trouwens het grote verschil met het Canadese initiatief, dat lijkt aan te geven dat een museumbezoek evenveel effect kan hebben als een geneesmiddel. En dat terwijl kunst er niet enkel is om je een goed gevoel te geven: soms moet kunst ook aanklagen, choqueren, onthutsen. “Het Canadese initiatief is geweldig, maar tegelijk is het belangrijk om voor omkadering te zorgen”, meent Williot. Stuur je iemand die totaal niets afweet van kunst naar een museum, dan kan die zich slecht, onwennig en minderwaardig voelen, omdat die persoon niet begrijpt wat hij ziet of er niet door geraakt wordt”, vindt de kunstenares. Het is dus een kwestie van begeleiding, maar ook van zelfvertrouwen. “Net zoals bij art therapy, is het belangrijk dat je je niet verschanst in een overtuiging van wat je wel en wat je niet kan doen.”

“Het spreekt voor zich dat culturele expressie een hoeksteen is van de gezondheid. Ik heb het dan niet uitsluitend over de toegang tot cultuur, maar ook over het zelf scheppen van cultuur, omdat je daarin kan uitdrukken hoe je de wereld ervaart”, luidt het bij Dennis Mannaerts, directeur van de vzw ‘Cultures et Santé’. Want hoewel je je door een bezoek aan een museum beter kan voelen, gaat het in zekere zin slechts om een vorm van consumeren. “Vandaar dat ik toch wat sta te kijken van het Canadese initiatief”, aldus Mannaerts.

“Aan de andere kant vind ik het ook wel positief, omdat het bewijst dat de medische wereld beseft dat een goede gezondheid meer inhoudt dan een goed functionerend lichaam.” Lange tijd werden voeding en lichaamsbeweging namelijk beschouwd als dé twee pijlers van preventie. Vandaag beseffen we dat sociale contacten en kunst net zo bepalend zijn voor onze gezondheid. Dus, waarom wachten op een doktersvoorschrift om met volle teugen van schoonheid te genieten?