De zorgrobot, een niet alledaags hulpje

Het is geen fictie meer. Menselijke robots maken hun opwachting in ons dagelijkse leven. In het ziekenhuis, in het rusthuis en zelfs thuis. Maar wat mogen we echt van hen verwachten?

Ze zijn 58 cm groot, dragen een blauw-wit uniform en zijn altijd goedgemutst. Sirius, Pollux en Vega lijken als drie druppels water op elkaar en zijn al sinds 2015 aan de slag op de diensten revalidatie, pediatrie en geriatrie van het Luikse CHR de la Citadelle-ziekenhuis. Binnenkort heeft ook hun grote broer Pepper (op de foto) daar een baantje: hij zal in de inkomhal bezoekers de weg wijzen en hen door het doolhof van gangen loodsen. Intussen worden de drie kleine humanoïde zorgrobots vooral ingezet in de kinesitherapie. Ze worden geprogrammeerd om oefeningen voor te doen en de groepsdynamiek te verbeteren, zodat de kinesitherapeuten intussen de handen vrij hebben om de patiënten bij te sturen waar nodig. Uiteraard kijken sommige patiënten nog altijd raar op van deze merkwaardige speeltjes die elk zo’n slordige € 15.000 kosten. En in de gangen wordt gefluisterd dat deze robots programmeren bepaald geen sinecure is.

Volgens Bernard Ars, professor en specialist bio-ethiek aan de universiteit van Namen, kunnen we maar beter aan zorgrobots wennen. “Momenteel zijn deze robots hulpmiddelen in de medische praktijk. Ze worden vooral ingezet bij kinderen en bejaarden, wellicht omdat dit de meest kwetsbare doelgroepen zijn. Uiteraard kan je nooit uitsluiten dat er iets misgaat. Maar robots zijn de toekomst, daar kan je niet meer omheen! Wie beweert van wel, leeft op een andere planeet. In Azië zijn ze al sterk ingeburgerd, ook bij ons zullen ze volop ingang vinden en almaar beter worden. Precies daarom moeten we nu nadenken over de ethische vragen die robots oproepen”, vindt Bernard Ars.

Robots in het rusthuis

Het Luikse CHR de la Citadelle-ziekenhuis is niet de eerste instelling die voor de charmes van deze leuke assistenten is gezwicht. De standaard zorgrobot Zora – letterwoord voor Zorg Ouderen Revalidatie en (Aan)valdetectie – is al in tal van landen actief. Deze robot ontsproot een paar jaar geleden aan het brein van onze landgenoten Fabrice Goffin en Tommy Deblieck. “Aanvankelijk werkte ik als consultant in de hotelsector”, doet Fabrice Goffin zijn verhaal. “Op zakenreis in Qatar met mijn vennoot en beste vriend, dronken we ’s avonds nog een glas en begonnen we – je weet hoe dat gaat – te filosoferen over hoe we de wereld konden verbeteren. We hadden het over onze passie voor Star Wars en voor de kleine robot R2-D2.”

“We maakten ons sterk dat ook wij robots konden ontwerpen! We meenden dat er voor robots een interessante rol was weggelegd in het hotelwezen en stopten al ons spaargeld in het project. Bleek dat hotels helemaal niet geïnteresseerd waren. Niemand reageerde”, legt Goffin uit.

Toen de twee mannen de wanhoop nabij waren, werden ze opgebeld door het UZ Gent. “Ze hadden daar van ons project gehoord en wilden Zora inzetten op de revalidatiedienst voor kinderen. Het was nooit bij ons opgekomen om de medische wereld te benaderen, maar kijk, die kwam zelf naar ons toe”, aldus Fabrice Goffin. Kort daarna begonnen ook de rusthuizen belangstelling te tonen.

In Frankrijk liet woon-zorgcentrum Lasserre in Issy-les-Moulineaux (Hauts-de-Seine) zijn bewoners als eerste kennismaken met dit aardige schepseltje. Vandaag zijn er honderden Zora’s actief in ziekenhuizen en rusthuizen overal in Europa, maar ook in Australië, de Verenigde Staten en Japan. Een nieuwe manier om de eenzaamheid te verdrijven? “Woon-zorgcentra kampen met een schrijnend personeelstekort. En het klopt dat veel bewoners eenzaam zijn. Sommigen krijgen maar één keer per jaar bezoek. Zora geeft dan wel geen menselijke warmte, het gelaat van veel rusthuisbewoners klaart toch op als deze robot binnenwandelt. Dat is op zich al heel wat. En de robot neemt een aantal repetitieve taken over van het personeel, dat zo meer tijd overhoudt voor menselijk contact”, argumenteert Fabrice Goffin.

Interactie, maar geen affectie!

De krant voorlezen, vertellen wat er op het menu staat, spelletjes spelen om het geheugen te trainen, oefeningen voordoen tijdens de gymsessie: er zijn in een rusthuis veel taken die de robot op zich kan nemen. Op voorwaarde dat hij daarvoor geprogrammeerd is. “Het is belangrijk dat de robot vooraf niet tot in het kleinste detail wordt voorgeprogrammeerd, zodat de gebruiker hem kan afstemmen op zijn behoeften. Je moet er ook over waken dat de robot geen persoonlijke raadgever wordt. Het is immers niet ondenkbaar dat zo’n robot dusdanig wordt geprogrammeerd dat hij iemand in een kwetsbare situatie kan manipuleren, bijvoorbeeld op financieel vlak. We moeten ook voor ogen houden dat een robot nooit van een mens kan houden, zelfs als wij mensen aan hem gehecht raken!”, analyseert Bernard Ars.

Want met hun ronde vormen en sympathieke snoet hebben Zora en consorten alles om te behagen. In die mate dat we vergeten dat ze slechts een computer in een pseudomenselijk omhulsel zijn? “Deze emotional robots beschikken over een enorme geheugencapaciteit. Ze passen zich constant aan onze reacties en ons gedrag aan. En dus bestaat het risico dat we afhankelijk van hen worden. We zouden immers in de verleiding kunnen komen om de robot als een ersatzmens te zien, als de partner die we in het echte leven missen. We moeten steeds voor ogen houden dat elke interactie die we met een robot hebben vooraf geprogrammeerd is”, aldus nog de specialist bio-ethiek. Dat beaamt ook Fabrice Goffin: “Het verschil met een mens moet duidelijk blijven. Om ondubbelzinnig de grens te trekken, geven we de robot daarom bewust een robotstem.”

Wellicht zal de robot binnenkort ook ons huis veroveren. We kunnen dus maar beter voorbereid zijn op deze nieuwe relatievorm. Iedereen is het er namelijk over eens dat de robot een oplossing kan zijn voor wie niet meer zelfredzaam is: hij kan valpartijen en ongevallen in huis helpen voorkomen, ons zeggen wanneer we onze medicatie moeten innemen, ons ‘gezelschap houden’. Daarom sleutelen de ontwerpers van Zora aan James, een futuristische butler die via wifi verbinding kan maken met de toestellen die we in huis hebben (computers, tablets, elektrische huishoudapparaten...).

Voor enkele honderden euro’s haal je dan 100% gehoorzaamheid in huis. “Een robot die het altijd met je eens is en je nooit van schaamte doet blozen, iets wat ons wel overkomt in het bijzijn van mensen. Dat zou een grote impact kunnen hebben op ons gedrag. Zo zouden we van andere mensen kunnen gaan eisen dat ze zich als robots gedragen en ons nooit tegenspreken”, waarschuwt Bernard Ars nog. Intussen kan je rekenen op James. At your service!

Autisme, Alzheimer, een beperkte mobiliteit: voor elk probleem een robot?

NAO, een hulp bij autisme

Nao is speciaal geprogrammeerd om autistische kinderen bij te staan. Hij treedt op als bemiddelaar tussen het kind en het zorgteam, zodat het kind zijn intermenselijke en communicatievaardigheden leert ontwikkelen. De belangrijkste kracht van deze robot is dat hij autistische kinderen verlost van hun angst voor sociale interacties, die ze vaak als complex en onvoorspelbaar ervaren. Via deze zorgrobot kunnen deze kinderen zich vrij leren uiten en meer empathie aan de dag leren leggen.

ROBEAR, een hulp bij verminderde mobiliteit

Een grote witte beer van 140 kg, zo kan je Robear het best omschrijven. Deze zorgrobot ontwikkeld door vorsers van het Japanse robotresearchcentrum Riken kan patiënten optillen en hen van hun bed naar de zetel brengen. De robot is zo geprogrammeerd dat hij fysiek zware taken van het zorgpersoneel kan overnemen. Robear is uitgerust met tal van sensoren en heel erg nauwkeurig in zijn bewegingen. Maar is hij ook onfeilbaar? “We mogen niet vergeten dat bij problemen met de robot de ontwikkelaar en de gebruiker juridisch en ethisch aansprakelijk blijven”, benadrukt Bernard Ars.

PARO, een hulp bij Alzheimer

Paro is een kleine zeehond die zijn kopje opricht en met de ogen knippert als je hem streelt. Hij wordt onder meer ingezet bij alzheimerpatiënten. Uit onderzoek is namelijk gebleken dat contact met gezelschapsdieren de enige niet-medicamenteuze interventie is die bij dit ziektebeeld meetbare resultaten oplevert. Uiteraard is Paro geen echt dier. Maar een studie in Nieuw-Zeeland heeft de impact van een echte hond vergeleken met die van de zeehondrobot en beiden bleken een even gunstig effect te hebben op patiënten. Die bleken zelfs sneller geneigd om tegen de robot te praten dan tegen de hond. “Paro kan de stress helpen verminderen, en zo de consumptie van antidepressiva en angstremmers helpen terugdringen. Toch moeten we altijd voor ogen houden dat, hoe schattig deze robot ook uit de hoek komt, hij altijd doet alsof!”, vindt Bernard Ars.