Een fobie overwinnen met virtual reality

Vliegangst, hoogtevrees, angst voor slangen: een fobie kan je leven behoorlijk vergallen. Maar vandaag is er virtual reality om die irrationele angst te bekampen.

Angst voor de menigte, voor kleine of gesloten ruimtes, voor spinnen, slangen, honden of voor onweer: de lijst met fobieën is ellenlang. Ze vallen onder de angststoornissen en zo’n 10% van de volwassenen kampt ermee. Nu en dan kaderen ze in een gegeneraliseerde angststoornis, maar niet altijd. Sommige fobieën staan op zichzelf. Ze kunnen in de loop van je leven opduiken en weer verdwijnen. En soms is het een raadsel waar ze vandaan komen.

“Fobieën zijn niet altijd het gevolg van een trauma”, verduidelijkt dokter Damiano Antonini (psychiater, UVC Brugmann, Brussel). “En als er al een link is met een trauma, weten we niet waarom het brein net dat ene element en niet alle andere onthoudt. Neem nu iemand die een overval heeft meegemaakt. Die kan als gevolg daarvan bijvoorbeeld een angst ontwikkelen voor mensen met een bivakmuts, maar niet voor andere elementen waarmee hij werd geconfronteerd.”

Daar waar sommige angsten geworteld lijken in de evolutie – denk maar aan angst voor harde geluiden en voor bepaalde geuren – en verband houden met ons overlevingsinstinct, is het merendeel van de fobieën verworven: “Meestal ben je bang geworden voor iets omdat je gezien hebt dat iemand anders daar bang voor was”, licht de specialist toe.

Sommige fobieën zijn dermate hinderlijk dat ze een ernstige impact hebben op je dagelijks leven. Je durft het bos niet meer in voor een wandeling omdat je bang bent voor insecten, door je vliegangst ga je niet meer op reis, je raakt sociaal geïsoleerd omdat je bang bent voor pleinen, straten en situaties waar veel mensen bijeen zijn (ago- rafobie), je laat een job schieten omwille van rijangst (amaxofobie) of omdat je bang bent om voor een publiek te spreken (glossofobie), je stelt een medische behandeling uit omdat je angst hebt voor de dokter of de tandarts, enz. Je fobie leidt uiteindelijk tot vermijdingsgedrag. Je gedrag holt niet alleen je dagelijkse leven en je relaties met anderen uit, soms wordt het ook echt gevaarlijk.

Fake en toch net echt

Gelukkig zijn er oplossingen. Cognitieve gedragstherapie bijvoorbeeld werpt al heel lang vruchten af. Je wordt progressief geconfronteerd met datgene waar je bang voor bent, met de bedoeling je brein te deconditioneren. “Tot nu toe probeerden we de patiënt aan het voorwerp van zijn of haar fobie bloot te stellen met behulp van diens verbeeldingskracht en via visualisering. Aan een patiënt met acrofobie (hoogtevrees) vroegen we bijvoorbeeld om zich in te beelden dat hij of zij op de tiende verdieping van een flatgebouw stond”, legt dokter Damiano Antonini uit. “Maar voor sommigen is het erg moeilijk om zich dergelijke situaties voor de geest te halen. Een andere oplossing bestaat erin om de patiënt met de situatie te confronteren en hem of haar dus echt naar de tiende verdieping van een flatgebouw te brengen. Maar dat blijkt in veel gevallen toch té beangstigend. Virtual reality biedt dan de ideale tussenoplossing.”

Deze techniek werd onlangs geïntroduceerd op de dienst psychiatrie van het Brugmann-ziekenhuis. Met behulp van een VR-bril word je visueel én auditief blootgesteld aan de situatie die je angst inboezemt, net als in een 3D-videogame.

Tijdens het consult dat eraan voorafgaat worden de automatische gedachten en de rampscenario’s die je voortdurend construeert, geanalyseerd. Bepaalde ontspannings- en ademhalingstechnieken helpen om je angst vóór en tijdens de therapie te temperen. Vervolgens word je in het bijzijn van de therapeut in almaar sterkere mate blootgesteld aan de problematische situatie.

Ben je bang voor slangen, dan krijg je eerst een slang te zien op een veilige afstand. Naarmate de sessies vorderen, komt de slang dichterbij. Anders dan vaak gedacht, neemt je angst niet exponentieel toe: hoe dicht het dier je ook nadert, na een tijdje bereikt je angst een plateau, om vervolgens af te nemen. “Het principe bestaat erin je angst los te koppelen van het voorwerp dat jou angst inboezemt”, verduidelijkt dokter Damiano Antonini. “Als je ooit iets hebt gezien en op hetzelfde moment bang was, bestaat de kans dat je hersenen nadien altijd beide schakelaars tegelijk activeren. Dankzij de therapie leert je brein om de twee schakelaars van elkaar los te koppelen, zodat ze uiteindelijk apart van elkaar kunnen functioneren.”

Snelle resultaten

Verschillende studies hebben aangetoond dat blootstellingstherapie die gebruikmaakt van virtual reality uitstekende resultaten opleveert en dat je fobie al na enkele maanden stopt. Uiteraard kan je met virtual reality niet alle aspecten van de werkelijkheid – denk maar aan geuren – of alle situaties oproepen. “Dat we vandaag nog op beperkingen stuiten ligt aan de software”, aldus de specialist. “Er bestaan namelijk heel specifieke fobieën. Ik heb bijvoorbeeld een patiënt die bang is voor boten. Ze kan niet naar zee, want ze is zelfs bang dat ze in de verte een boot zal zien opdoemen. Op dergelijke zeer zeldzame fobieën is de software niet voorzien.”

Om maar te zeggen dat de menselijke verbeeldingskracht zowel in positieve als in negatieve zin moeilijk te evenaren valt.