Gewoon vergeetachtig 
of is er meer 
aan de hand?

De naam van die filmster of oude vriend, hij ligt voor het grijpen maar je raakt er niet bij. Een haperend geheugen is lastig maar wanneer is het ook ernstig?

Uit een enquête van Plus Magazine bleek dat maar liefst 72% van de lezers aangaf te merken dat ze met de jaren vergeetachtiger worden. Van degenen die dat niet voelden, vreest bijna de helft dat dit in de toekomst zou kunnen gebeuren. Dat het geheugen ons bezighoudt is een understatement. “Namen of begrippen die op het puntje van je tong liggen maar waar je toch niet bij kan, zijn een bekend verschijnsel. Vaak schiet het je nadien, terwijl je al lang met iets anders bezig bent, vanzelf te binnen. Vervelend maar dat hoort bij het normale verouderingsproces en kan je niet beschouwen als echt vergeten. Die informatie is immers nog steeds beschikbaar in je geheugen. Alleen doet je interne ‘zoekrobot’ er veel langer over om het juiste schuifje open te trekken”, legt neuroloog prof. Sebastiaan Engelborghs (UZ Brussel, VUB en UAntwerpen) uit. “Met het ouder worden werkt die zoekrobot bij de meesten ook minder efficiënt. Het permanente geheugen van ouderen bevat immers een pak meer informatie waardoor je zoekrobot kan gaan twijfelen tussen verschillende elementen. Maar daarnaast beschik je ook over meer ervaring, waarmee je een trager werkend geheugen kan compenseren. Je besluitvorming kan daardoor toch op een goed niveau blijven.”

Concentratieprobleem

Niet meer weten wat je ook alweer ging zoeken in pakweg je garage of keuken, wijst op een ander mechanisme. “Je bent het niet vergeten maar je hebt die informatie eigenlijk nooit opgeslagen in je geheugen omdat je jezelf op dat moment aan het afleiden was door aan andere zaken te denken of omdat iemand intussen je aandacht opeiste. Dat gebeurt heel vaak bij het multitasken. Dat vertraagt bij iedereen de hersenprocessen en is erg inefficiënt. Door terug te keren naar je vertrekpunt, herinner je je vaak weer wat je ging ophalen.”

Dat ‘niet meer weten wat je ook alweer ging doen’ heeft zowel te maken met die minder performante zoekrobot in je geheugen als met je concentratie die afneemt met de leeftijd. “Daardoor heb je sneller nood aan een pauze om je nadien opnieuw te kunnen concentreren. In combinatie met multitasken lijk je daardoor op latere leeftijd vergeetachtiger te worden. In theorie kan je dit aanpakken door je focus te houden op die ene taak maar in de praktijk blijkt dat knap lastig. We worden immers allemaal afgeleid door prikkels als een inkomende e-mail, een bericht op de smartphone of door onze eigen gedachten die afdwalen.”

Strengere filters

Met de leeftijd blijken de ‘filters’ die bepalen welke informatie we toelaten tot ons werkgeheugen, selectiever en dus strenger te werken dan toen we twintig waren, wat maakt dat we minder spontaan dingen onthouden. Ook de verwerkingssnelheid van nieuwe informatie verloopt trager. “Maar ook mensen op hoge leeftijd onthouden nog veel nieuwe zaken. Op het vlak van woordenschat is zelfs aangetoond dat ze hun vocabulaire blijven uitbreiden met nieuwe woorden. Maar dat je dat Italiaans moeizamer leert dan toen je jonger was, is volkomen normaal.”

Geheugenzorgen

Als dergelijke vormen van ‘vergeetachtigheid’ onschuldig zijn, wanneer zijn geheugenhaperingen dan niet meer het gevolg van normale veroudering? “Lastige vraag. Als vuistregel moet je nagaan of je globale niveau van cognitief functioneren erop achteruit is gegaan. Als iemand die normaal punctueel is afspraken of betalingen begint te vergeten of vaker te laat komt, klopt er iets niet. De omgeving merkt dat doorgaans eerst op. Bij hooggeschoolde mensen gebeurt het soms dat zij als eersten haarscherp kunnen beschrijven welke taken moeizamer verlopen.”

Een falend geheugen hoeft niet automatisch te wijzen op dementie. Ook slaapapneu kan gelijkaardige klachten geven, net als bepaalde medicatie, vitaminetekorten, depressie, rouw, chronische stress of schildklierproblemen. Je geheugen is bovendien gelinkt aan je leven en ervaringen waardoor elk geheugen uniek is en iedereen ook een eigen manier heeft om zijn geheugen te beleven en te gebruiken. ●