Gezond de zomer door

Wanneer de temperaturen de hoogte inschieten, krijgt ons lichaam het zwaar te verduren. Ook depressieve episodes doen zich vaker voor tijdens hittegolven. ’s Zomers moeten we dus meer dan ooit goed voor onszelf zorgen.

Zomer … Een tiental jaar geleden keken we nog reikhalzend naar dat seizoen uit, vandaag zien velen onder ons het met een bang hartje tegemoet. Zo ook de 65-jarige Manuela. “Ik ben nooit erg dol geweest op hitte en met de jaren kan ik er almaar minder goed tegen. Ik slaap slecht, ik voel me onrustig ... Als ik nu een weekendje of activiteiten organiseer met mijn kleinkinderen, doe ik dat bij voorkeur in het voor- of najaar. De zomer, da’s paradoxaal genoeg de periode waarin ik samen met mijn ventilator een winterslaap houd!” Een paar jaar geleden liet Manuela haar schildklierfunctie onderzoeken: alles bleek normaal. Ze behoort simpelweg tot die fractie van de bevolking die zonder jas de deur uitgaat zodra het 15 graden is en … puft van de warmte vanaf 25 graden! “Het ‘altijd te warm’ hebben, kan in bepaalde gevallen wijzen op een schildklierprobleem, want mensen met hyperthyreoïdie – dat is een te snel werkende schildklier – hebben het altijd te warm en mensen met hypothyreoïdie – een te traag werkende schildklier – hebben het altijd te koud”, klinkt het bij dokter Christian Massot van het Observatoire de la Santé du Hainaut. “Maar doorgaans houden deze verschillen verband met de basale stofwisseling. Hoewel ze qua schildklierhormoon perfect binnen de grenswaarden zitten, blijken sommige mensen gevoeliger voor warmte.”
Dat we tijdens hete periodes geen blijf weten met onszelf, heeft ook te maken met de zeer snelle temperatuurschommelingen waaraan we tegenwoordig worden blootgesteld in onze contreien. “Wie verhuist naar een warm land, zal aanvankelijk wellicht last ondervinden van de temperaturen”, aldus nog dokter Massot. “Maar geleidelijk aan zal het lichaam zich aanpassen. Probleem is dat het in België nu eens 15°C kan zijn en dan plots 30°C ... En dan vergt het van ons lichaam natuurlijk een enorme inspanning om zich aan te passen.” Want welk seizoen het ook is en waar we ons ook bevinden, ons lichaam streeft altijd hetzelfde doel na: onze lichaamstemperatuur op 37 graden houden.

Onaangepaste woonomgevingen

Soms is hitte trouwens ook echt gevaarlijk voor de gezondheid. “Wanneer de temperaturen fors klimmen, stellen we vast dat de sterfte toeneemt, vooral dan bij de meest kwetsbaren: bij bejaarden dus, maar ook bij zwangere vrouwen en heel kleine kinderen”, verduidelijkt dokter Christian Massot. Uit studies komt naar voren dat het sterftecijfer in steden zoals Rome of Madrid pas stijgt bij extreem hoge temperaturen, terwijl dat in de meer noordelijke steden van Europa, zoals Stockholm of Londen, al begint bij 26 à 27 graden. “De verklaring ligt bij het feit dat de mensen in het zuiden meer gewend zijn aan hoge temperaturen, maar ook ruimtelijke ordening speelt een rol.”

Sinds eeuwen zijn de steden in het Middellandse Zeegebied erop gericht de hitte in de hoogzomer te weren (oriëntatie van de gebouwen, keuze van de materialen, grootte van de vensters ...). Bij de bouw van de steden in het noorden dacht men veeleer aan de koude die de inwoners hartje winter te verduren zouden krijgen en niet zozeer aan hitte, want daar hebben we pas sinds kort mee te maken. “Het probleem is vooral in verstedelijkte gebieden zeer uitgesproken, met hitte-eilanden die het gevolg zijn van een tekort aan groenvoorzieningen en aan schaduw door bomen”, klinkt het bij Christian Massot. “Gebouwen in steen en beton slaan de warmte op, geven ze opnieuw af en versterken dat effect.” Conclusie: in onze landen zijn we globaal bekeken tamelijk slecht voorzien op hittegolven! Al is de zomer vanzelfsprekend veel draaglijker voor wie het geluk heeft een tuin, een goed geïsoleerde woning of zelfs airco te hebben dan voor wie in een thermische zeef woont, zonder toegang tot groene ruimte ...

Beproeving voor het hart

Naast die sociale ongelijkheid kunnen ook sommige gezondheidsproblemen meer risico op complicaties vertonen tijdens een hittegolf. “Ik denk dan aan vaatziekten, psychiatrische problemen, longaandoeningen, nierziekten, neurologische problemen of endocriene stoornissen”, licht dokter Massot toe. Kortom, een hele reeks chronische aandoeningen. Twee mechanismen verklaren waarom hitte een impact heeft op het cardiovasculaire risico. Ten eerste: uitdroging. Daardoor wordt het bloed dikker en vormen er zich dus makkelijker klontertjes, die dan weer een slagader kunnen verstoppen. Ten tweede: vasodilatatie of vaatverwijding. Die vereist een toename van de hartslag met 10 à 15% zodat het hart alle organen van bloed kan voorzien en zodat zweet kan worden afgevoerd. “Het ademhalingsstelsel van zijn kant worstelt met zowat alles wat een hittegolf met zich brengt: de ozonconcentratie, fijnstof, stuifmeel ...”, aldus Massot. Die parameters komen vandaag de dag trouwens niet voor niets aan bod tijdens het weerbericht. Toch maar even checken dus alvorens je fysieke inspanningen – fietsen, joggen … – gaat doen in de buitenlucht.

Hitte en mentale gezondheid

Onlangs is uit diverse wetenschappelijke studies gebleken dat hoge temperaturen een significante weerslag hebben op de mentale gezondheid. In de Verenigde Staten toonde een onderzoeksteam in 2022 aan dat er op de warmste dagen 8% méér ziekenhuisopnames waren om redenen die verband hielden met de mentale gezondheid. En eveneens in 2022 kon een team van het Inserm (het Franse nationale instituut voor research naar gezondheid en geneeskunde) na onderzoek van het doodsoorzakenregister sinds 1968 een correlatie aantonen tussen sterfte door zelfdoding en temperatuurstijgingen. Tot slot bevestigde een studie uit 2023, gepubliceerd in The Lancet, dat de hittegolven en de stijging van de temperatuur statistisch verband hielden met een toename van het aantal zelfdodingen en van het aantal ziekenhuisopnames wegens mentale problemen.

De toename van het aantal depressies is zeer goed gedocumenteerd. En er lijkt een fysiologische verklaring voor te zijn: een stijging van de temperatuur heeft een impact op de concentraties van bepaalde hormonen –serotonine en dopamine bijvoorbeeld – die belangrijk zijn voor de regeling van de stemming. Die neurotransmitters spelen overigens ook een rol bij de cognitieve functies, waardoor vooral bejaarden het knap lastig kunnen krijgen bij warm weer: ze voelen zich dan trager, minder alert, verward... De stijging van de temperatuur in de hersenen veroorzaakt ook een algehele ontsteking van het zenuwweefsel, wat nefast is voor de mentale gezondheid. Ook het gebrek aan slaap door de warmte ’s nachts kan een impact hebben. Net als sociaal isolement, want tijdens een hittegolf komen we minder buiten en zien we minder mensen. Vandaar dat het bij warm weer belangrijker is dan ooit om jezelf lichamelijk en psychologisch te ontzien. ●

Wie met vragen zit over zelfdoding kan terecht op de Zelfmoordlijn, op het gratis nummer 1813, of op zelfmoord1813.be.