Het allerlaatste taboe, anale ongemakken

Anale jeuk, aambeien, stoelgangverlies. Het zijn onderwerpen die je niet zomaar op tafel gooit onder vrienden en zelfs niet bij de dokter. Nochtans kunnen de meeste klachten prima worden verholpen of minstens verlicht.

Op de drempel van de dokterspraktijk prevelt hij dan toch eindelijk dé vraag waarvoor hij eigenlijk gekomen was: ‘oh ja dokter, ik heb ook erg veel last van anale jeuk’. Huisartsen bevestigen dat heel wat patiënten het nog steeds lastig vinden om dergelijke penibele klachten te delen. Ook abdominaal chirurg dr. Bart Van Geluwe (AZ Groeninge) wordt dagelijks geconfronteerd met patiënten die zich schamen voor hun klachten en daardoor zelfs jarenlang nodeloos pijn lijden. Hij ijvert voor meer openheid en een betere kennis van het reilen en zeilen in en om ons achterwerk. Aan interesse is er zeker geen gebrek. Zo prijkt de term ‘aambeien’ op de vijfde plaats van alle zoekopdrachten die Google dagelijks verwerkt rond gezondheid. Hoog tijd om wat ‘achterlijke’ taboes te slopen.

1 Aambeien

Aambeien zijn inderdaad het eerste waar je aan denkt bij een ongemakkelijk gevoel rond de aars. Naar schatting drie op de vier volwassenen ondervindt er vroeg of laat last van. Ze zorgen voor klachten zoals bloedverlies, pijn, jeuk, een branderig gevoel bij de ontlasting en eventueel het naar buiten hangen van de aambeien. “Belangrijk om weten is dat iedereen beschikt over inwendige aambeien. Dat zijn zakjes gevuld met bloed die nodig zijn om het anale kanaal hermetisch af te sluiten, zo niet zou dat incontinentie veroorzaken. Wanneer er stoelgang passeert worden de zakjes leeg geduwd, waarna ze zich opnieuw vullen om de boel af te sluiten”, verduidelijkt dr. Bart Van Geluwe.

Aambeien kunnen om allerlei redenen problemen geven of minder goed op hun plaats blijven. Onder meer door een zwangerschap, een vergrote prostaat die voor druk zorgt, chronische diarree, een anale operatie, krachtverlies door de leeftijd of een verzwakte sluitspier. “Omdat ze zich schamen, aarzelen mensen om hiermee naar de huisarts te stappen, laat staan dat ze een anaal onderzoek willen ondergaan. Zo gaat kostbare tijd verloren, want aambeien die hinderen, moeten altijd worden behandeld. En dat gebeurt het best in de beginfase, dus na hooguit twee tot drie maanden klachten.”

voorkomen en aanpakken

Afhankelijk van de grootte en het ongemak worden aambeien in vier stadia opgedeeld. Van lichte klachten in stadium 1, tot aambeien die continu uit de aars hangen en dagelijks pijn en bloedverlies geven in het laatste stadium.

“In de prille fase kan je dit aanpakken met een lokale behandeling, via ontstekingsremmende en ontzwellende zalf en een aangepast vezelrijk dieet dat voor een zachte stoelgang zorgt. Net zoals bij tandpijn is preventie nog altijd de beste optie. Om constipatie te voorkomen, stel je een toiletbezoek dus best niet uit wanneer je aandrang voelt. Tracht die toilettijd ook kort te houden. In twee minuten moet de klus geklaard zijn. Lezen of scrollen op het toilet zijn slechte gewoonten.”

Kleinere aambeien kunnen ook worden verholpen door ze te injecteren met een stof die ze doet verschrompelen. Een volledig pijnloze aanpak, omdat het slijmvlies geen pijnreceptoren bevat. Gelijkaardige resultaten zijn mogelijk via een elastiekbehandeling rond de aambeien, infraroodtherapie of laserbehandeling. “Zodra de aambeien te groot zijn, is enkel een operatie nog mogelijk, waarbij de aambeien kleiner worden gemaakt of worden gelift. Zo’n ingreep houdt natuurlijk altijd een risico op complicaties in.”

2 Anale jeuk

Hoeveel mensen precies te maken krijgen met anale jeuk, is moeilijk te zeggen aangezien lang niet iedereen aanklopt voor hulp. “We vermoeden dat zo’n 5% van de bevolking er last van heeft, mannen wat vaker dan vrouwen. Als je er geregeld hinder van ondervindt of er ’s nachts van wakker wordt, raadpleeg je best een dokter.” Bij driekwart van de mensen kan er een oorzaak worden aangeduid.

“Er kunnen enorm veel redenen zijn, wat van anale jeuk best een complex probleem maakt. Als arts moet je als een detective op zoek naar de boosdoener(s). Vaak gaat het om een onderliggende irritatie van de huid, door bijvoorbeeld verandering van wasmiddel, of door een gebrekkige hygiëne. Veel vaker is het omgekeerde het geval en ontstaat de jeuk net door te grondig te reinigen. Dat kan kleine kloofjes geven en in combinatie met achtergebleven zeep of geparfumeerde vochtige doekjes tot contacteczeem en jeuk leiden in de anus.” Bij een op de vijf mensen met anale jeuk is er sprake van inwendige aambeien, die een jeuksensatie triggeren. Verder kunnen huidziekten zoals psoriasis of eczeem de boosdoener zijn of medicatie die inwerkt op de huid.

Ook alles wat voor overdreven vochtigheid rond de aars zorgt, is een potentiële bron van jeuk. Zoals een huidflapje rond de aars, een fistel, diarree, een schimmelinfectie, stoelgangverlies, maar ook overvloedig zweten of synthetisch ondergoed. “Een klassieker zijn de aarswormpjes waar veel mensen zelf mee op de proppen komen en zich hiertegen behandelen. Dat kan een bron zijn van jeuk als er kinderen in huis zijn met deze besmetting, maar anders lijkt het eerder onwaarschijnlijk. Bij ongeveer een kwart van alle anale jeuk kan geen echte reden worden aangeduid.”

voorkomen en aanpakken

Een mirakeloplossing voor alle vormen van anale jeuk bestaat niet. De behandeling hangt af van de oorzaak, maar voor alle jeuk geldt dat je vooral nooit mag krabben! Dat verlicht even het ongemak maar verergert nadien de jeukprikkel en dus ook de drang tot krabben, waardoor de huid dikker wordt en gekwetst raakt. “Wat je wel kan doen om de vicieuze cirkel te doorbreken en de jeuk te verlichten is de anale regio föhnen met lauwe lucht of de aars spoelen met lauw water. Deze mechanische prikkels temperen de jeuk zonder te kwetsen.” Overdreven hygiëne, zoals het gebruik van vochtige doekjes of zeep moet je vermijden. Na het douchen dep je je anale streek beter droog in plaats van te wrijven. Bij kortdurende irritaties kan een zalf met zinkoxide soelaas bieden. Ook een compresje dat je plaatst op de aars en dat je na elk toiletbezoek verschoont, helpt om de regio goed droog te houden.

“Heel wat mensen proberen op eigen houtje allerlei zalfjes uit maar vaak met wisselend of tijdelijk succes. Bovendien kunnen sommige zalven na verloop van tijd zelf jeuk uitlokken door de aanwezigheid van bepaalde stoffen. In zo’n geval is het best dat je even met alles stopt en enkel aan jeukverlichting doet zodat je huid kan herstellen. Soms vraagt anale jeuk een lang behandeltraject.”

Schieten alle behandelingen tekort, dan wordt een blauwe tattoo in de aarsregio geplaatst die de zenuwuiteinden vernietigt en zo de jeuk volledig stopt.

3 Een fissuur

De kans dat je maanden of jaren de pijn van aambeien of anale jeuk verbijt, is niet denkbeeldig. Dat ligt anders bij een anale fissuur. “Die is zeer snel te herkennen en geeft bij elk toiletbezoek een scherpe, bijna niet te verdragen pijnscheut die lang nazindert. Niet te verwarren met kleine kloofjes in de anushuid door te harde stoelgang of te hard wrijven met toiletpapier. Een fissuur is een scheur in het slijmvlies zelf, meestal na een langere periode van hard persen.”

voorkomen en aanpakken

Voor een adequate behandeling moet een fissuur binnen de zes weken worden aangepakt. Door de enorme pijn bij elke stoelgang, werkt de inwendige sluitspier immers tegen. Om de pijnlijke wonde te beschermen sluit ze zich af, maar daardoor wordt de stoelgang net nog harder en dreigt de fissuur uit te breiden. Bij snel ingrijpen via pijnstillende medicatie, stoelgangverzachters en zalf die lokaal de bloeddruk in de aars verbetert en de sluitspier relaxeert (dinitraatzalf of diltiazemzalf), is de kans op genezing erg groot. “Lang genoeg doorbehandelen is hier belangrijk, zodat de fissuur volledig geneest en er geen chronische wonde ontstaat.”

4 Ongewenst stoelgangverlies

De oorzaak achter deze incontinentie is meestal een combinatie van een of meerdere problemen, zoals een losse stoelgang, een falende sluitspier en een overgevoelige endeldarm die te snel overloopt. De endeldarm slaat de stoelgang op net voor de bruine brij het lichaam verlaat, maar door diabetes, verlamming, MS, maar vooral jarenlange constipatie kan die endeldarm het laten afweten.

“Vooral vrouwen worden door stoelgangverlies getroffen, mede door hun anatomie en bevallingen. Een vaak miskende oorzaak is een verzakking van de endeldarm. Dit komt voor bij sommige vrouwen van 60+, jaren na hun bevalling of na het verwijderen van de baarmoeder. Door zo’n verzakking kan de endeldarm instulpen en zo indalen in de aars. De sluitspier denkt het signaal te krijgen dat er stoelgang aankomt en ontspant zich op het verkeerde moment waardoor je ongelukjes krijgt.”

voorkomen en aanpakken

De eerste stap is altijd je voeding aanpassen, door voldoende vezels te introduceren en voedingsproducten met cafeïne en lactose te vermijden, omdat die de maagdarmtransit versnellen. Bij een te losse stoelgang kan loperamide worden ingezet om die vaster en minder frequent te maken. “Bovendien zorgt deze medicatie ook voor een betere rustdruk in de aars, zodat die beter afsluit. Ook psyl-liumvezels zijn hiervoor effectief.”

Durf je uit angst voor ongewild verlies de deur niet uit, dan kan je ook gebruik maken van anale pluggen die een hele dag helpen je ontlasting op te houden. Of je kan jezelf een darmspoeling geven.

Is er sprake van een verzakking van de endeldarm, dan helpt bekkenbodemkinesitherapie om je sluitspier zowel te versterken als gevoeliger te maken voor stoelgangsignalen.

Bij ernstige verzakkingen kan een operatie nuttig zijn om de anatomische eigenschappen te herstellen, zoals de sluitspier verstevigen of de endeldarm weer op zijn plaats brengen in de hoop dat die zijn functie herneemt, maar hier moeten de voor- en mogelijke nadelen goed worden afgewogen.

Als deze ingrepen geen redding bieden, is er nog sacrale neuromodulatie, waarbij een elektrode wordt ingeplant ter hoogte van het heiligbeen. Die wordt van stroom voorzien door een soort pacemaker onder de huid, die zowel ongewenst urineverlies als stoelgangincontinentie behandelt.