Levenskwaliteit bij kankerpatiênten

Kanker evolueert steeds vaker tot een chronische ziekte. Levens-kwaliteit van kankerpatiënten wint daardoor aan aandacht. Dat betekent onder meer een betere bestrijding van nevenwerkingen. Hoe kan op een veilige manier aan symptoomverlichting worden gedaan?

En betere levenskwaliteit betekent onder meer een betere bestrijding van nevenwerkingen. Hoe kan op een veilige manier aan symptoomverlichting worden gedaan? Met welke vrij verkrijgbare geneesmiddelen (OTC’s), vitamines en kruidenpreparaten moet omzichtig worden omgesprongen? We staken ons licht op bij de Stichting tegen Kanker en professor oncologie Jan B. Vermorken (UZA).

Concentratieproblemen

Sommige kankerpatiënten ondervinden na de behandeling problemen om zich goed te concentreren. Ook tijdens chemotherapie rapporteren patiënten wel eens geheugenproblemen.

“Cognitieve symptomen tijdens het gebruik van chemotherapie komen voor. De typische symptomen die door patiënten gemeld worden zijn moeilijkheden met het vinden van woorden, geheugenverlies en problemen met het tegelijkertijd uitvoeren van meerdere taken en leerproblemen. In het algemeen worden dit soort symptomen door zo’n 20 à 30 procent van de patiënten die een chemotherapeutische behandeling ondergaan gemeld, maar de frequentie en ernst kan hoger zijn in geval van bijkomende factoren zoals het tegelijk aanwezig zijn van bloedarmoede, stress, pijnmedicatie die slaperigheid veroorzaakt of vermoeidheid. Daarnaast kan een bijkomende depressie de kwaliteit van leven in negatieve zin beïnvloeden.”

Therapie voor deze cognitieve beperkingen is op dit moment niet voor handen. “De eventueel bijkomende depressie kan uiteraard wel medicamenteus behandeld worden in combinatie met psychologische ondersteuning”, zegt prof. Jan B. Vermorken.

Man/vrouwspecifieke klachten

Seksuele problemen komen vaak voor bij (ex)-kankerpatiënten en zijn voor de levenskwaliteit van niet te onderschatten belang. “Het gebruik van chemotherapie kan niet alleen de seksuele functies van zowel man als vrouw negatief beïnvloeden, maar vaak is ook de lust of het libido tijdens chemotherapie verminderd. Naast het uitvoeren van bepaald laboratoriumonderzoek om hormonale veranderingen te detecteren is seksuele counseling meestal aangewezen om zowel patiënt als partner te ondersteunen.” In het geval van erectiele disfunctie kunnen bepaalde erectiebevorderende geneesmiddelen een oplossing bieden. “Maar dat gebeurt best in overleg met de behandelende arts of huisarts. Bij de vrouw kan in geval van droge slijmvliezen in de vagina, waardoor een pijnlijke coïtus kan optreden, gebruik worden gemaakt van glijmiddelen. Bij hinderlijke warmte opwellingen kan venlafaxine voor soelaas zorgen. Het gebruik van hormonen in welke vorm dan ook dient in nauw overleg met de specialist overwogen te worden. Deze zijn bij bepaalde vormen van kanker absoluut niet te adviseren.”

Zowel mannen als vrouwen moeten erop letten dat ze goede anticonceptie gebruiken. Vrouwen in de vruchtbare leeftijd zetten die anticonceptie best verder gedurende drie tot zes maanden na de behandeling. Ook als de partner een chemobehandeling volgt, is anticonceptie tijdelijk aangewezen.

Vrij verkrijgbare geneesmiddelen, vitamines en supplementen

Studies wijzen uit dat ongeveer de helft van de kankerpatiënten vitaminen en mineralen gebruikt om de weerstand te verhogen. Ook voedingssupplementen zijn bij deze groep erg in trek. Deze middelen zijn vrij te verkrijgen maar is de combinatie met kankertherapie altijd even onschuldig? “Als we patiënten vragen welke andere middelen ze nog nemen, interpreteren ze dat meestal als een vraag naar de voorgeschreven medicatie. Het is belangrijk dat patiënten ook meegeven welke andere – niet voorgeschreven – preparaten ze slikken, omdat heel wat van die stoffen wel degelijk interacties kunnen hebben met de antikankerbehandeling”, benadrukt prof Vermorken.

Oncologen zetten bij de behandeling van kanker steeds vaker middelen in met een smalle therapeutische breedte. “De werkzame en toxische dosering liggen zeer dicht bij elkaar. Vaak combineren we dit soort geneesmiddelen ook nog eens om een zo maximaal mogelijk effect te bereiken. Daar bovenop dan nog een medicament gaan nemen waarvan de interactie minder gekend is, brengt risico’s met zich mee.” Dat kan gaan om een directe farmacologische reactie maar het is ook mogelijk dat bijvoorbeeld bepaalde kruidenpreparaten een effect hebben op de enzymsystemen van het lichaam, die betrokken zijn bij de verwerking of afbraak van geneesmiddelen of op het transportsysteem. Hierdoor kan een te lage concentratie van het conventionele antikankermiddel ontstaan, wat onopgemerkt kan blijven, omdat de gebruikelijke antikankermiddelen sowieso niet altijd werken. Of er kan een te hoge concentratie ontstaan.”

Interactie

Met verschillende OTC’s zijn er interacties. “NSAIDs die gegeven worden tijdens het gebruik van methotrexaat kunnen zorgen dat er een verhoogde methtrexaattoxiciteit ontstaat. Het gebruik van multivitamines en bepaalde platina bevattende chemotherapieschema’s kunnen de door de platina veroorzaakte niertoxiciteit versterken. Ook de combinatie van antioxidantia als vitamine C en E met cytostatica is af te raden. Sommige van de vaakst gebruikte chemotherapeutische middelen kunnen geïnactiveerd worden door antioxidantia. Patiënten die een behandeling krijgen met anti-oestrogenen, moeten phyto-oestrogeen mijden, omdat dit middel het effect van de anti-oestrogeen behandeling kan verlagen. Zo zijn er nog verschillende voorbeelden.”

Van heel wat vitamines en kruidenpreparaten (Complementary /Alternative Medicine of CAM) is de interactie met antikankermiddelen nog onvoldoende bestudeerd. “Zeer recent is daarover in oncotherapie.nl, een internetplatform voor oncologen, een artikel gepubliceerd waarin een aantal nieuwe interacties worden aangegeven. Het belangrijkste overzicht daarvan is terug te vinden in de tabel.”