Menopauze: beperk de kwaaltjes en leef intenser

De menopauze is een drempel waar alle vrouwen over moeten. Gelukkig hebben we almaar meer middelen ter beschikking om die horde met zwier te nemen. Waarom zouden we een drama maken van de overgang naar een nieuwe, boeiende levensfase?

Strikt gezien is de menopauze een moment: de dag waarop het een jaar geleden is dat we nog gemenstrueerd hebben. Maar net zoals we niet van de ene dag op de andere volwassen zijn geworden, is ook de overgang naar een leven zonder maandelijkse menstruatiebeslommeringen eerder een proces dan een tijdstip. “Gemiddeld duurt die overgangsperiode een à twee jaar”, verduidelijkt prof. dr. Patrick Neven (KU Leuven). “Maar ook dat is niet zo strikt: er zijn soms nog dames van 80 die af en toe last hebben, bijvoorbeeld van warmteopwellingen. Het hangt echt van vrouw tot vrouw af. Gemiddeld komen vrouwen in de menopauze als ze 51, 52 jaar oud zijn, maar ook dat is niet bij iedereen hetzelfde. Daar spelen zoveel factoren in mee. Erfelijke factoren bijvoorbeeld, maar ook de levensstijl. Zo hebben vrouwen die roken een vroegere menopauze. En natuurlijk zijn er ook vrij jonge vrouwen die door ziekte in de menopauze belanden.”

Soms lijkt het alsof de menopauze een synoniem is voor ellende: nachtelijk zweten, nachtelijke plasdrang, warmteopwellingen – de beruchte vapeurs -, gewichtstoename, onregelmatige bloedingen, emotionele pieken en dalen. Toch vliegt ongeveer één vrouw op de vier erdoor zonder noemenswaardige klachten. “En de vrouwen die het wél moeilijk hebben”, zegt prof. dr. Neven, “kunnen we helpen met aangepaste medicatie.”

Hormonen blijven het efficiëntst

“Menopauzeklachten kunnen het efficiëntst bestreden worden met een hormonenbehandeling, al naargelang de dosering en situatie in de vorm van pillen, een gel of patches”, zegt prof. Neven. “Er zijn ontzettend veel gebruiksvriendelijke methoden om die hormonen toe te dienen. Dus kunnen we alles zo goed mogelijk op de patiënte en haar levensstijl afstemmen. Zo moeten vrouwen met een baarmoeder zowel progesteron als oestrogeen nemen, vrouwen zonder – en dat is toch zo’n 15% van de vrouwen in de menopauzeperiode – enkel oestrogeen.”

Moeten we onvermijdelijk aan de slag met hormonen, die de kans op borstkanker en hart- en vaatziekten naar verluidt zo enorm zouden doen toenemen? “Niet noodzakelijk, maar ze werken wel het best. En de gevaren van die hormonen zijn enorm opgeblazen. Nu zijn de meeste artsen het erover eens dat enkel wetenschappelijke argumenten mogen tellen om ze al dan niet toe te dienen. Kijk, tussen 50 en 70 krijgen elk jaar 3 vrouwen op 1000 borstkanker. Door het gebruik van hormonen zou dat verhogen tot 4 vrouwen op 1000, maar ze kunnen de levenskwaliteit van vrouwen met klachten wél enorm verbeteren. Dan moet je toegeven dat het risico toch niet zo erg toeneemt. Hetzelfde geldt voor het bezwaar dat hormonen de kans op een beroerte doen toenemen: dat argument kan pas vanaf 60 beginnen te tellen. We dienen ook geen grote dosissen hormonen toe. Vroeger kregen vrouwen soms de raad om de pil door te nemen tot hun 60ste. Maar nu werken we met doseringen die zo laag mogelijk liggen, en gedurende een zo kort mogelijke periode. We stoppen dus al na een paar jaar om te zien of de klachten wegblijven en dienen pas indien nodig weer hormonen toe, startend met een lagere dosering. Verder is het een vaste stelregel om na 60 geen hormonen meer toe te dienen, om het risico op een beroerte te verminderen. En we schrijven ook niet iedereen hormonen voor.

Mensen met een borstkankerverleden of overgewicht krijgen andere medicatie. Verder zijn er ook mensen met maar één bepaalde klacht, die we perfect kunnen oplossen. Vaginale droogte bijvoorbeeld kan bestreden worden met één zetpil per week, makkelijk en efficiënt. Tegen opvliegers kunnen ook bloeddrukverlagers worden voorgeschreven of een laaggedoseerd antidepressivum. Op dit moment is ook een studie aan de gang met middelen tegen epilepsie. Maar het is nog afwachten wat dat oplevert.”

Onschuldige en gevaarlijke alternatieven

Soms worden natuurlijke middelen aangeprezen tegen menopauzekwaal-tjes. Een tijd geleden had iedereen de mond vol over de heilzame werking van hop, nu is soja gepromoveerd tot superheld. “Van voedingssupplementen verwacht ik weinig heil”, zegt prof. dr. Neven. “Zowel in verband met hop als soja zijn de wetenschappelijke studies weinig overtuigend. Als ze al werken, denk ik dat het om een placebo-effect gaat. Placebo’s wérken in 20% van de gevallen, gewoon omdat mensen ervan overtuigd zijn dat ze werken. In zo’n situaties zou je kunnen redeneren dat wat niet baat, ook niet schaadt. Dat is mis-schien zo voor zilverkaars, een niet-hormonaal middeltje dat zou helpen tegen opvliegers en waarvan ik denk dat het niet gevaarlijk is. Maar het ligt totaal anders als het over die zo geroemde fyto-oestrogenen gaat. Ik vrees dat die niet helemaal onschuldig zijn. Al zijn ze dan plantaardig, het blijven oestrogenen en ze werken dus mogelijk op de oestrogeenreceptoren. Dat zou gevaarlijk kunnen zijn bij borstkankerpatiënten.”

Blijven bewegen

Een heleboel kwaaltjes kunnen worden weggewerkt met medicatie, maar dat geldt niet voor de extra kilootjes die hun opwachting maken.

“Die gewichtstoename kunnen vrouwen echter zelf in de hand houden. Het is vaak zo dat vrouwen zich wat ongelukkig voelen door al die veranderingen, een beetje meer gaan snoepen, wat langer in de zetel blijven zitten en minder beweging nemen. Nochtans is het heel belangrijk om fysieke inspanningen te blijven doen. En dit niet alleen omwille van die extra kilo’s, maar ook omdat overgewicht de kans op hart- en vaataandoeningen en diabetes type 2 vergroot. En omdat beweging goed is tegen osteoporose.”

Niet meer vruchtbaar?

Als een vrouw een jaar lang geen men-struatie meer heeft gehad, is de menopauze officieel achter de rug. Maar hoeft ze zich dan echt niet meer over anticonceptie te bekreunen? Om even de familiegeschiedenis erbij te halen: mijn eigen overgrootmoeder had op haar vijfenveertigste al twee jaar geen menstruatie meer, maar toch kwam de ooievaar nog een keer langs.

“In principe kan het gebeuren dat er geen menstruatie meer is, maar dat er wel nog een reserve aan eitjes in de eierstokken zit”, stelt prof. Neven. “Om dat te weten te komen, kun je de aanwezigheid van oestradiol (een oestrogeen) en FSH (follikel stimulerend hormoon) in het bloed laten meten, maar heel betrouwbaar is dat niet. Er bestaat wel een experimentele methode om na te gaan of en hoeveel eitjes er nog aanwezig zijn, maar die wordt enkel ingezet bij vrouwen onder de 45 die nog zwanger willen worden. De overblijvende eitjes kunnen dan gestimuleerd worden. Maar bij vrouwen boven de 50 neemt men aan dat ze niet meer vruchtbaar zijn als ze twaalf maanden geen menstruatie hebben gehad. Omgekeerd: als men door die test vaststelt dat een vrouw geen eitjes meer heeft, gaat men ervanuit dat ze binnen de vijf jaar de menopauze zal bereiken en dus geen menstruatie meer zal hebben.”

DIT ZEGT DE HUISARTS: “Hormonen mogen je leven niet zomaar omgooien!

Dat ze eindelijk van dat gedoe van die maandelijkse menstruatie af zijn én dan ook in sommige gevallen van de bijbehorende migraine, dat vinden de meeste patiënten het enige lichtpuntje aan de menopauze”, vertelt huisarts Tania Vermeulen uit Asse. “Meestal komen ze hier te rade omwille van opvliegers en onregelmatige bloedingen. Als ze tenminste niet na hun vijfenveertigste nog altijd de pil als contraceptie zijn blijven gebruiken (dat wordt door de meeste artsen afgeraden, nvdr). Want als ze dat wel doen, dan is de kans groot dat ze enkel tijdens de pilvrije week typische menopauzeklachten krijgen. De pil legt namelijk het hele hormonale systeem van een vrouw plat en maskeert zo de start van de perimenopauze.”

“Naast de onregelmatige bloedingen en de opvliegers klagen veel vrouwen erover dat ze zich in het algemeen minder goed voelen, minder fut hebben, slechter slapen, depressieve gevoelens hebben. Ik probeer dan naar hun manier van leven te polsen, want uiteindelijk is het makkelijk om alles op de menopauze te schuiven. Vrouwen van 51, 52 jaar hebben vaak andere redenen om depressief te worden. Niet voor niets vormen ze de zogenaamde sandwichgeneratie, die zowel voor de ouders als voor het eigen gezin zorgt en zo snel overbelast raakt.”

“De meeste patiënten staan eerst huiverig tegenover een hormonenbehandeling. Dat komt door alle heisa van jaren geleden, toen vrouwen soms 10 of 15 jaar hormonen voorgeschreven kregen tegen osteoporose. Inmiddels schrijven we veel kortere behandelingen voor van lagere doseringen, zodat het risico helemaal niet zo groot is.”

“Het is jammer dat vrouwen maar zelden over seksuele klachten beginnen. Daarom breng ik dat vaak zelf aan, dat vaginale droogheid een typische menopauzeklacht is en dat er efficiënte medicatie voor bestaat zoals de zetpil, die maar één keer per week moet gebruikt worden.”

“Toch is mijn ervaring dat de meerderheid van mijn patiënten niet zo dol is op alternatieve toediening van hormonen door een gel, een patch of een zetpil. De oestrogeenspray heb ik zelfs nog nooit voorgeschreven. Bijna uitsluitend patiënten die alles zo natuurlijk mogelijk willen aanpakken, zien dat smeren en plakken zitten, omdat die hormonen niet langs de lever moeten. Maar meestal kiezen vrouwen voor gewone pilletjes. Vooral als ze zowel progesteron en oestrogeen moeten nemen. Dat kan in één pil of in combinaties met gel of een patch of zo, maar dan kiezen ze meestal voor die ene pil per dag.”

Nogal wat vrouwen hebben de neiging om menopauzeklachten te beschouwen als een noodzakelijk kwaad en – zoals ze hun moeders zagen doen – in stilte te lijden. “Dat is jammer”, vindt dr. Vermeulen. “Ze kunnen geholpen worden, er zijn nu oplossingen die vroeger niet be-stonden en als je geen hulp zoekt, dreig je in een negatieve spiraal van vermoeidheid en depressie terecht te komen. Want nachtelijke opvliegers veroorzaken een slechte slaap en dat heeft invloed op het gemoed. Zo gaat die menopauze een veel grotere plaats in je leven innemen dan redelijk is. Eigenlijk moet je je spiegelen aan vrouwen als An Nelissen, in haar boeken en theater-shows. Die toont aan dat hormonen je leven niet zomaar mogen omgooien.

Goed om te weten

• Te veel alcohol nuttigen is sowieso niet goed, maar ook alcohol in verzorgingsproducten kunt u in de overgang beter zoveel mogelijk vermijden. Huid en haar worden immers al dunner en droger, alcohol droogt nog verder uit.
• Vrouwen kunnen in een vervroegde menopauze terechtkomen na een medische behandeling, onder meer door het verwijderen van beide eierstokken of de vernietiging ervan door bestraling of chemotherapie. Indien enkel de baarmoeder verwijderd wordt, verdwijnt wel de menstruatie maar is er geen sprake van menopauze.
• Wijzigingen in de menstruatie of genitale problemen worden niet altijd veroorzaakt door de menopauze. Raadpleeg dus uw arts als u iets abnormaals opmerkt.
• Een zweetgeur kunt u tegengaan door oksels te ontharen, te wassen en goed droog te deppen. Vermijd dan synthetische kleding en het verbruik van stoffen die de zweetklieren stimuleren (zoals cafeïne).
• Wie niet weet wat er juist aan de hand is, kan ook niet efficiënt ingrijpen. Praat dus vrijuit over uw klachten, emoties en bedenkingen. En dit zowel met uw huisarts als met uw partner.
• Blijven bewegen, fysiek en mentaal, is cruciaal. Af en toe is daar wat zelfdiscipline voor nodig, maar de voldoening achteraf is des te groter.