Muggenbeten lang niet meer onschuldig

Op zomerse dagen veranderen we al gauw in een hapklaar (bloed)maal voor muggen, dazen en teken. En hun beten zijn lang niet meer zo onschuldig, vooral nu muggen en teken zich ontpoppen tot gehaaide verspreiders van ziektekiemen.

Elk jaar sterven wereldwijd zo’n één miljoen mensen aan de gevolgen van een banale muggenbeet. Daarmee is deze volksvijand nummer één de gevaarlijkste diersoort op aarde. Ook onze streken worden, door de klimaatverandering en ons gewijzigde reisgedrag, steeds meer het speelveld van kwalijke exoten, zoals de tijgermug of de Japanse bosmug, terwijl ook huismuggen virussen verspreiden.

Lichaamsgeur

Niet iedereen blijkt even gegeerd op het muggenmenu. Maar wat maakt dat de ene geliefder is dan de andere? “Dat is veruit de meest gestelde muggenvraag en alle koppels die ’s nachts het bed delen kennen het fenomeen”, weet muggenprofessor en medisch entomoloog Bart Knols. Bovendien maken niet alle muggensoorten dezelfde keuze. Ben je de favoriete hap van de huismug, dan kan dat anders liggen voor de tijgermug.

“Muggen maken hun keuze op basis van je lichaamsgeur, die bij iedereen uniek is en mee wordt bepaald door je genen, door de samenstelling van je huidbacteriën en door wat je eet. Iedereen heeft een mix van stoffen die aantrekken (zoals zweetvoetengeur) en afstoten. Helaas helpt het niet om je grondig te wassen omdat huidbacteriën zich snel weer herstellen.” Een recente studie suggereert zelfs dat de combinatie van bepaalde zepen – en dan vooral die met bloemige, fruitige aroma’s – en je lichaamsgeur muggen aantrekken, terwijl kokosnootgeur eerder afstoot. “Ook je gezondheidstoestand beïnvloedt je lichaamsgeur. Muggen worden zelfs aangetrokken door parasieten of virussen in je bloed, waardoor ze je vaker gaan steken en dus meer ziekten overdragen. Je lichaamswarmte en de CO2 die je uitademt lokken eveneens muggen.”

Knoflook en alcohol

Kan je zelf iets doen om je lichaamsgeur minder aantrekkelijk te maken voor muggen? “Veel knoflook eten of vitamine B12 nemen tegen muggen is nooit wetenschappelijk aangetoond en heeft weinig zin. Ook van alcohol drinken is niet bewezen dat dit muggen weghoudt. Momenteel wordt er wel volop gezocht naar probiotica – gunstige bacteriën – die kunnen helpen om meer huidbacteriën te produceren die geuren afgeven die muggen afstoten. Maar voorlopig beschikken we nog niet over zo’n pil.”

WestNijlvirus

Muggenbeten voorkomen is meer dan ooit een must, nu ook gewone muggen sinds enige tijd niet louter een bron van jeuk en slapeloze nachten meer zijn, maar ook van potentieel gevaarlijke ziekten zoals Westnijlkoorts. Deze infectieziekte zorgt meestal voor griepachtige klachten, maar een deel van de mensen houdt er ernstige neurologische problemen aan over (haaruitval, hersenontsteking...).

Bij de gewone mug zijn er twee ondersoorten waarvan de ene vooral verzot is op mensenbloed en de andere de voorkeur geeft aan vogelbloed. Vooral trekvogels worden via een muggenbeet geïnfecteerd met het Westnijlvirus, waarna diezelfde mug om een bloedmaal komt bij een mens en daar het virus doorgeeft. “Eind jaren 90 werd Westnijl geïntroduceerd in de VS. Sindsdien vielen er al honderden doden. Dit scenario staat ook ons te wachten.”

Wat na een muggenbeet?

Van tandpasta tot met je nagel een kruis in de muggenbeet drukken. Alles wordt uit de kast gehaald tegen de gekmakende jeuk. “Nageldrukken verlicht even omdat de pijnprikkel de jeukprikkel domineert. Maar de beste troef tegen jeuk is de beet afkoelen, bv. met een zalf op basis van menthol. Bij een felle reactie kunnen antihistaminica en cortisonezalf helpen. Sommigen zijn ook geholpen met een warmtepen op de bult te duwen, die de lokale ontstekingsreactie remt.”

Met ouder worden neemt de felste jeukreactie meestal af omdat je immuunsysteem zich aanpast aan de lichaamsvreemde stoffen in muggenspeeksel na herhaaldelijke beten.

Tijgermug op til

Een nog veel taaiere klant is de Aziatische tijgermug, die vandaag heel snel vanuit het zuiden oprukt. “Er zijn al gevestigde populaties tijgermuggen gespot langs de Belgisch-Franse grens en in het noordoosten van ons land. En vanuit Duitsland zijn zustersoorten als de Koreaanse en de Japanse bosmug onderweg. Indien niet wordt ingegrepen verwacht ik dat België over vijf jaar permanente populaties zal tellen van minstens drie van deze invasieve muggensoorten.”

Een zorgwekkend vooruitzicht, aangezien tijgermuggen in staat zijn om tot 30 ziektekiemen over te dragen op de mens. De belangrijkste ziekten die je vandaag in Europa via een beet van deze mug kan oplopen zijn dengue (knokkelkoorts), chikungunya en zikakoorts. Bij de meeste mensen zorgen dengue en chikungunya voor symptomen zoals koorts en spierpijn, waarna ze weer herstellen. Maar een deel houdt er langdurige klachten aan over. Zeker voor ouderen en mensen met een minder goed functionerend immuunsysteem zijn deze aandoeningen gevaarlijk.

“Die virussen komen hier meestal binnen via reizigers die besmet zijn geraakt in de tropen, maar die vaak geen symptomen vertonen. Eenmaal terug thuis worden ze dan gebeten door een lokale tijgermug, die het virus vervolgens doorgeeft aan een volgend slachtoffer. Het aantal gevallen neemt op die manier langzaamaan toe, tot we evolueren richting een niveau waarop deze tropische ziekten ook bij ons endemisch worden. Zover is het al bijna in het gebied rond de Middellandse Zee.”

Dat fenomeen wordt bovendien nog versterkt door de klimaatverandering, waardoor tijgermuggen zich steeds beter en sneller kunnen vermenigvuldigen en virussen sneller tot ontwikkeling komen. De klimaatverandering zorgt verder ook voor een veel langer muggenseizoen, dat zich in landen als Spanje nu al uitstrekt van april tot oktober.” Die evolutie staat ook ons te wachten, voorspelt Knols.

Uitroeien

Het bestrijden en uitroeien van de tijgermug moet op grote schaal gebeuren en is een dringende opdracht voor de overheid, benadrukken experts. “Overheden zien nog steeds de urgentie niet in van de bio-invasie die op ons afkomt onder de vorm van tijgermuggen.”

De uitroeiing van de tijgermug is technisch nochtans perfect mogelijk, weet Bart Knols, die onder meer op de Filippijnen en op de Malediven al hele eilanden muggenvrij wist te maken via groene methoden zoals muggenvallen, waarbij de geur van mensen wordt gebruikt om muggen te lokken. Alleen vergt dit natuurlijk de nodige investeringen.

Muggen als wapen tegen muggen

Een modernere bestrijdingsmethode is het werken met aange- paste muggen. Door massaal mannetjesmuggen los te laten die zijn uitgerust met de zogenaamde Wolbachia-bacterie kan je ervoor zorgen dat de soort verdwijnt. Wanneer deze mannetjes vrouwtjesmuggen bevruchten die de bacterie niet dragen, kunnen die laatste geen nakomelingen meer voortbrengen. Momenteel wordt in Brazilië een gigantische fabriek gebouwd om miljarden van deze muggen te kweken en in te zetten tegen de eigen soort.

4 verdedigingslinies

De beste strategie om muggen van je lijf te houden, omvat vier verdedigingslinies.

1. Rond je huis. Verwijder alle stilstaand water rondom je huis en in je tuin. Het kleinste plasje in een bloempotschaaltje volstaat als broedplaats. Controleer geregeld je tuin hierop, plaats muggengaas over je regenton en dek je zwembad af wanneer je het niet gebruikt. Een goed ontwikkelde vijver met libellen en kikkers houdt de larven wel onder controle en vormt geen probleem.

2. In huis. Beveilig je huis met goed sluitende horren aan alle buitendeuren en ramen. Kijk je dakgoten na op stilstaand water en zorg dat ze voldoende af- wateren.

3. In je slaapkamer. Installeer een klamboe aan je bed, die je goed onder je matras stopt. “Een wit muskietennet heeft als voordeel dat je de indringers snel opmerkt. Je kan ook kiezen voor een geïmpregneerde klamboe die insecten nog beter weert. Muggenstekkers met pads die een insecticide verdampen, werken ook, maar verlucht dan je kamer zodat je dit goedje niet langdurig inademt.”

4. Je lichaam. Bescherm je lichaam, zeker wanneer je ’s avonds buiten zit. “Dat kan via speciaal met permethrine geïmpregneerde kleding die je in outdoorwinkels vindt, maar ook met lotions of sprays. Trek losse en lichte kleding aan. Muggen landen liefst op donkere kleding (camouflage) en kunnen moeilijker steken wanneer er ruimte is tussen je huid en je kleren. Muggenspiralen (met een pyrethroïde) verbranden houdt muggen eveneens weg van je terras. Plaats de spiraal wel windafwaarts van je terras want muggen vliegen tegen de wind in, in de richting van je lichaamsgeur.