Obesitaschirurgie, maar voor wie?

Circa een op de honderd landgenoten onderging al een operatie om gewicht te verliezen. Zo’n ingreep is doeltreffend, op voorwaarde dat je nadien je hele leven lang anders gaat eten en leven.

Vandaag kampt een op de drie volwassen in ons land met overgewicht – BMI tussen 25 en 29,9 – en is 16% zwaarlijvig – BMI >30. Zoals bijna overal ter wereld stijgen deze cijfers jaar na jaar. “De situtatie is ronduit alarmerend”, meent dokter Yannick Deswysen (slokdarm- en maagchirurg, universitair ziekenhuis Saint-Luc, Brussel). Nochtans wordt obesitas nog al te vaak gehekeld als een gebrek aan wilskracht. Meer bewegen en minder en gezonder eten zouden volstaan om kilo’s kwijt te raken. In werkelijkheid is het een pak minder eenvoudig.

“We moeten erkennen dat obesitas een ziekte is. Een chronische ziekte bovendien. En een probleem voor de volksgezondheid”, vindt dokter Deswysen. “Als je zwaarlijvig bent, wil je helemaal niet zo zijn. En obesitas verdwijnt heus niet als bij toverslag. Zelfs na een operatie moet je er elke dag opnieuw voor gaan, wat sowieso medische follow-up vereist.”

Strikte voorwaarden

Er mag dan al een rechtstreekse link zijn met de overvloed aan junkfood die onze industriële samenleving ons voorschotelt, het is een feit dat we vaak een zittend leven leiden en maaltijden almaar minder als een ritueel worden gezien. Soms houdt obesitas ook verband met je familiale voorgeschiedenis en/of je eigen psychologische, sociale of economische belasting en moeilijkheden. Paradoxaal genoeg kan de aandoening ook in de hand worden gewerkt door herhaaldelijk diëten en het bijbehorende jojo-effect. De oorzaken zijn dus bijzonder complex en van obesitas afraken is aartsmoeilijk.

In ons land heeft al ongeveer 1% van de bevolking zich al laten opereren om gewicht te verliezen (cijfers Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg KCE, 2020). Obesitaschirurgie, ook wel bariatrische chirurgie genoemd, is bedoeld voor mensen met een BMI van minstens 40 of een BMI van minstens 35 én een bijkomende aandoening, zoals diabetes type 2, slaapapneu, hoge bloeddruk die niet onder controle te krijgen valt, een eerdere obesitasoperatie die niet succesvol was. “Bovendien moet je als patiënt al tevergeefs hebben geprobeerd om af te vallen door je eetgewoonten te veranderen”, stipt dokter Deswysen aan. Helaas mondt een aantal van deze ingrepen op lange termijn toch weer uit in gewichtstoename. Vandaar dat het KCE vandaag pleit voor een medische, voedings- en psychologische follow-up vóór en minstens twee jaar na de ingreep. Je krijgt als patiënt ook de raad om je te laten opereren in een ziekenhuis en door een chirurg die beantwoordt aan een aantal criteria, met name jaarlijks minstens een bepaald aantal bariatrische operaties verrichten.

Medische voordelen

Over de ingreep moet zeer ernstig worden nagedacht, want zoals bij elke operatie is er een risico op complicaties. “Inmiddels is het een courante ingreep, maar daarom is het nog geen fluitje van een cent”, verduidelijkt dokter Deswysen. Tussen de eerste raadpleging en de eigenlijke ingreep verstrijken er best minstens twee tot drie maanden. “Het is cruciaal om patiënten terdege te selecteren en hen de kans te geven zich op de operatie voor te bereiden. We werken in een multidisciplinair team, met onder meer een psycholoog en een dieetkundige. En soms beslissen we om niet over te gaan tot een operatie. Hoe dan ook is het voor een patiënt al een enorme stap om op consultatie te komen en te erkennen dat er een probleem is. Dat is heel erg moedig”, aldus de specialist.

Inwendige revolutie

De minimumleeftijd voor een bariatrische ingreep is 18 jaar, maar een wettelijke bovengrens is er niet. “Niettemin opereren we in de praktijk geen mensen boven de 60-70 jaar, omdat het de bedoeling is dat zowel de levenskwaliteit als de levensverwachting verbeteren.” Dat veel patiënten zich door het gewichtsverlies beter in hun vel voelen, is prima, maar de operatie dient in de eerste plaats medische doeleinden.

“Dankzij de ingreep kunnen sommige bijkomende aandoeningen in ernst afnemen of verdwijnen. Het cardiovasculaire risico bijvoorbeeld, maar ook het risico op kanker, aangezien obesitas een risicofactor is voor tal van kankers”, benadrukt dokter Deswysen. Chirurgie is een belangrijk hulpmiddel bij gewichtsverlies, maar impliceert ook forse inspanningen op lange termijn qua eetgewoonten. De hoeveelheid voeding waarmee je het net na de operatie moet stellen, past op een klein schoteltje. Nadien wordt die hoeveelheid geleidelijk aan opgedreven, tot je na ongeveer een jaar weer een normaal bord mag leegeten. De voordelen van de operatie blijven behouden, op voorwaarde dat je niet snackt tussen de maaltijden.

“Door dergelijk gewichtsverlies verandert er veel, ook op psychologisch en relationeel vlak. De dynamiek binnen een koppel kan eveneens wijzigen”, analyseert dokter Deswysen. “En sommige patiënten, die door hun eetgedrag onbehagen of stress probeerden te verdringen, kunnen een andere verslaving ontwikkelen en bijvoorbeeld overmatig alcohol gaan gebruiken.” Dan biedt sporten, aanvankelijk onder medische begeleiding, vaak een goede ondersteuning, net zoals psychologische opvolging. Zo komt een positieve spiraal op gang en krijg je je lichaam en geest weer op één lijn, met meer zelfvertrouwen en een betere gezondheid als bonus.