Seks en borstkanker

Elk jaar krijgen zo’n 8.000 vrouwen in de België de diagnose borstkanker. Ongeveer 1 vrouw op 9 loopt in ons land de kans om de ziekte te krijgen in de loop van haar leven. Wat gebeurt er met de seksuele beleving van het koppel wanneer de vrouw ziek is? En wat betekent seks nog voor haarzelf?

Voor de vrouwelijke patiënt lijkt seks vaak naar het tweede plan te verhuizen. Overleven en genezen zijn nu de eerste prioriteit geworden. De vraag om seksueel te blijven fungeren lijkt eigenlijk zelfs ongepast in de ogen van de patiëntes tegenover het meer essentiële verlangen om te overleven.

Vandaag is dat vaak een reden waarom seksuele beleving in de therapie niet bij de prioriteiten wordt gerangschikt. Overleven is het eerste dat telt voor de patiënte, seks blijft secundair. Dat seks naar het tweede plan verhuist valt uiteraard ook te verklaren door factoren die bij het ziekteproces horen zoals vermoeidheid, misselijkheid, schrik voor de dood en financiële of familiale zorgen.

Deze factoren alleen al kunnen een voldoende verklaring bieden voor de daling van het seksueel verlangen. De kanker zelf en de bijhorende behandelingen verstoren echter zo mogelijk nog sterker de normale seksbeleving.

Het lichaam is niet meer hetzelfde

Een borstamputatie treft de vrouw diep in haar vrouwelijkheid: een sociaal en symbolisch belangrijke uiting daarvan wordt verminkt. Maar er is meer: wanneer een borst of beide borsten worden geamputeerd, verdwijnt meteen ook een orgaan dat een belangrijke rol speelt in de prikkels en in de bevrediging die seks zo aangenaam maken.

De veranderingen in haar lichaam grijpen ook in haar psychologisch denken in: durft of wil ze zich nog aan haar man tonen? En, vooral, durft ze of wil ze dat lichaam nog inzetten voor erotiek?

Daarbij komen fysiologische processen: borstkanker en de behandelingen kunnen een vermindering van het seksueel plezier met zich meebrengen, net als pijn bij de penetratie, vaginale droogheid en een daling van het libido. Dat zijn allemaal onaangename zaken die in de eerste plaats te maken hebben met het “technische” aspect van seks. Ze kunnen echter ook tot een vicieuze cirkel leiden waarin seks als dusdanig eerder als pijnlijk dan als prettig wordt ervaren. Resultaat: de vrouw in kwestie gaat seksuele activiteit vermijden.

Geen zin meer

Het onderzoek van Barni en Mondin (1997) bracht de meest voorkomende seksuele stoornissen aan het licht bij vrouwen die behandeld worden voor borstkanker. Op de eerste plaats komt “geen zin meer in seks” (48%), gevolgd door het niet bereiken van een orgasme (44%) en problemen door een te droge vagina (42%). Slechts 38% van de ondervraagde vrouwen weten hun probleem rechtstreeks aan hun borstkankerbehandeling.

Verder kan het seksueel verlangen actief en sterk blijven, maar door de vrouw zelf worden afgeremd en verdrongen omdat ze zichzelf het genot ontzegt.

Toch is niet alles altijd kommer en kwel. Borstkanker hoeft niet noodzakelijk een negatief effect te hebben op de seksbeleving van koppels. De ziekte kan de libido doen verdwijnen, maar even goed geen enkele invloed hebben. De impact van kanker en van de behandelingen op de seksbeleving nu en later varieert bovendien volgens de levensfase waarin de vrouw zich bevindt.

Uit een studie van Ghizzani, gepubliceerd in 1995, blijkt dat jonge vrouwen vooral bezorgd zijn om mogelijke onvruchtbaarheid en schrik hebben dat ze niet lang genoeg gaan overleven om hun kinderen volwassen te zien worden. Vrouwen die nog geen kind hebben gekregen, hebben angst dat ze nooit moeder zullen kunnen worden en/of dat ze nooit meer een partner zullen vinden. Bij oudere vrouwen lijkt iets anders een cruciale rol te spelen: de angst om de aandacht en de liefde van hun man en op deze manier ook hun seksbeleving te verliezen.

Als besluit kunnen we vaststellen dat de ziekte onvermijdelijk negatief ingrijpt in de dynamiek van het koppel en in hun seksuele activiteit. Seks is echter iets dat je met tweeën beleeft en dat in elke levensfase anders kan worden. Een koppel kan er best in slagen zijn seksuele harmonie terug te vinden na een pijnlijke ziekteperiode. Maar voor de herneming of voortzetting van de seksbeleving zijn een aanpassing aan de aard en de vorm van die beleving en respect voor de verlangens van elke partner essentieel.