SOS artrose: de remedies die ertoe doen

Artrose genezen kan nog niet, maar beweging blijft een cruciale schakel om de pijn te bestrijden. Intussen experimenteert de wetenschap volop met nieuwe, soms verrassende behandelopties.

Artrose of osteoartritis treft vroeg of laat iedereen. Met de leeftijd neemt het risico op gewrichtsslijtage immers sterk toe, maar ook op jongere leeftijd kan je er al last van krijgen door erfelijke aanleg, sportletsels of een ongeval. Bij deze aandoening raakt het kraakbeenlaagje in je gewricht beschadigd, neemt de kwaliteit ervan af of wordt het erg dun of rafelig. Soms duiken er ook kraters op.

Dit laagje vormt de noodzakelijke buffer tussen je botten, die zo soepel over elkaar kunnen glijden wanneer je beweegt. Raakt je kraakbeen aangetast, dan verloopt dat een stuk stroever en vaak pijnlijker. Bovendien kan je lichaam hierop gaan reageren met een aantal ongewenste reparatiefenomenen. Zo kunnen er ontstekingsreacties optreden met roodheid en zwelling, omdat je immuunsysteem in actie schiet tegen die schade. Die zwelling is het gevolg van een toename van de zogenaamde syno-viale vloeistof in je gewricht. Of er kan nieuw beenderweefsel worden gevormd, zoals benige botuitsteeksels (osteofyten) of harde knobbels die voor vervormingen en extra pijn kunnen zorgen.

In de praktijk kies je best voor een combinatie van conditietraining en krachttraining van je spieren.

Klachtenpatroon

“Al je gewrichten zijn vatbaar, al worden die welke je gewicht dragen of sterk worden belast – zoals je knieën, heupen, enkels en lendenwervels ter hoogte van je lage rug – vaker getroffen. Bij die wervels kan dat ook leiden tot hernia met zenuwpijn in het been vanuit je wervelkanaal of tot facetartrose”, vertelt reumatoloog prof. Peggy Jacques (UZ Gent). “Aangezien belasting zo’n cruciale rol speelt, lopen mensen met overgewicht of obesitas beduidend meer risico door de grotere belasting van hun gewrichten.”

Bij beginnende artrose heb je aanvankelijk weinig hinder wanneer je stilzit. “Het is een typische bewegingsgebonden pijn, die pas ontstaat nadat je bijvoorbeeld een poos hebt gewandeld. Pauzeer je even, dan ebt de pijn weer weg. Meestal is er ook sprake van startstramheid wanneer je langer immobiel bent, zoals bij het opstaan ’s ochtends. Dan lijkt het of je eerst een beetje moet loslopen. Door lokale ontstekingsreacties kan je ook zwelling krijgen in je gewrichten.” Stijfheid kan eveneens het gevolg zijn van gewrichtsslijtage, wat na verloop van tijd kan zorgen voor verminderde beweeglijkheid of zelfs manken omdat je een bepaald gewricht niet meer volledig kan bewegen.

Dit kan je (zelf) doen

1. Medicatie en warmte. “Hoewel het een wereldwijd verspreide aandoening is, stelt het huidige therapeutische arsenaal nog steeds wat teleur”, geeft prof. Jacques toe. In de praktijk worden vandaag vooral de symptomen behandeld en niet het onderliggende proces van kraakbeenafbraak. Naast gewone pijnstillers, zoals paracetamol, kunnen ontstekingsremmers tijdelijk helpen als er sprake is van inflammatie. Maar zware pijnmedicatie proberen we zoveel mogelijk te vermijden omwille van de bijwerkingen.” Pijnlijke gewrichten door overbelasting kan je ook bestrijden met warmtetherapie, zoals warme baden, een kersenpitkussen of kompressen, die ervoor zorgen dat de spieren rondom je gewricht zich beter ontspannen. Opgelet: bij zwelling door een ontsteking zijn koude kompressen aangewezen!

2. Blijven bewegen. Het lijkt bizar, maar bewegen – wat artrosepijn uitlokt – is tegelijk een cruciale schakel in de behandeling van de ziekte. Je gewrichten worden er als het ware door gesmeerd en je houdt ze soepeler. Door te bewegen worden voedingsstoffen uit het synoviaal vocht beter verspreid over je kraakbeen. Fysieke actie versterkt tevens de spieren rondom je gewrichten waardoor die het gewricht beter kunnen omkaderen en de belasting verminderen. Heb je last van knieartrose, train dan zeker je bovenbeenspieren om klachten aan te pakken. Bij handartrose focus je op oefeningen voor je vingers en handen.

“In de praktijk kies je best voor een combinatie van conditietraining – zoals wandelen, fietsen, zwemmen – en krachttraining van de verschillende spiergroepen. Contactsporten zoals padel of voetbal laat je beter achterwege omdat die een te grote impact op je gewrichten kunnen hebben. Natuurlijk is het belangrijk om rustig op te bouwen. Soms is dat een precair evenwicht: tot waar je kan blijven doorgaan zonder te veel over je pijngrens te gaan. Want het zal niet altijd deugd doen, maar stilzitten is echt geen optie. Dat doet je spieren verslappen en je gewrichtsbelasting alleen maar toenemen. We zien vaak heel mooie resultaten wanneer mensen erin slagen om weer te bewegen, al dan niet in combinatie met pijnstillers en supplementen”, weet prof. Jacques.

Nadeel bij infiltratie is dat je hooguit drie injecties per gewricht per jaar kan krijgen.

3. De juiste voedingssupplementen. De rekken met voedingssupplementen die beloven je kraakbeen te voeden puilen stilaan uit, maar welke stoffen zijn écht zinvol bij artrose? “Het wetenschappelijk bewijs voor heel wat dure supplementen, zoals glucosamine en chondroïtine, is erg wankel. Kraakbeen is nauwelijks doorbloed waardoor supplementen in pilvorm amper ter plaatse geraken om daar in te werken. Dat neemt niet weg dat sommige patiënten positieve ervaringen rapporteren. Maar merk je na enkele maanden geen verbetering, stop er dan mee.”

Ook het effect van gels en zalven o.a. op basis van cannabinoïden (CBD), die pijnstilling beloven bij artrose, is niet eenduidig. “Het blijft onduidelijk of deze stof via de huid kan doordringen tot de gewrichten. Bij een knie moet er al een hele afstand worden overbrugd, terwijl de stof bij handen mogelijk wel tot in de kleine gewrichten terechtkomt. Vaak werkt het zacht inmasseren al pijndempend.”

Een positiever verhaal is dat van hooggedoseerde kurkumasupplementen die ontstekingsremmend werken en zo pijn en stramheid verzachten, suggereerden al enkele studies. “Met sommige geneesmiddelen, zoals die voor de behandeling van kanker, zijn er dan weer interacties, waardoor niet iedereen ze zomaar kan nemen.” En Omega 3-vetzuren, uit onder meer vette vissoorten en noten, hebben mogelijk ook een gunstig effect op reumaklachten maar er is geen overtuigend bewijs voor. “Je haalt ze best uit je voeding in plaats van uit (dure) visoliesupplementen.”

infiltratie en operatie

Omdat het lastig is om medicatie tot in je kraakbeen te krijgen, wordt bij erge ontstekingsreacties al eens beroep gedaan op infiltraties, waarbij o.a. cortisone wordt ingespoten in het gewricht. Nadeel is dat je hooguit drie injecties per gewricht per jaar kan krijgen en dat herhaalde injecties ook bijwerkingen kunnen hebben. Bij blijvende klachten kunnen een of meerdere infiltraties met kraakbeensupplementen, zoals hyaluronzuur, een uitkomst bieden. “Dat zijn de basisbestanddelen van kraakbeen, maar er is geen garantie dat je eigen resterende kraakbeen die ook effectief opneemt. Het is kop of munt, want bij slechts de helft van de patiënten heeft dit – tijdelijk – een gunstig resultaat.”

De laatst mogelijke optie in de behandeling vandaag, is een operatie. Zoals een artroscopie, waarbij je kraakbeen als het ware wordt opgeschuurd en botaanwassen worden verwijderd. “En daar schuilt een valkuil. Mensen verlangen naar een definitieve oplossing terwijl ook het resultaat van zo’n ingreep onzeker is. Op termijn kan die zelfs een averechts effect hebben doordat het nog resterende kraakbeen verder wordt verdund”, waarschuwt prof. Jacques.

Prothesechirurgie, waarbij knie-, heup- maar ook duim-, schouder- en andere gewrichten door een kunstexemplaar worden vervangen, wordt in ons land vaak toegepast. “Ook hier is er geen garantie dat zo’n prothese bij jou perfect zal functioneren en er is altijd een risico op complicaties, terwijl de ingreep natuurlijk onomkeerbaar is. Dat neemt niet weg dat er ook veel succesverhalen zijn.”

Ruggenwervels aan elkaar vastzetten bij ernstige rugartrose doet men intussen steeds minder. “Op termijn verplaatsen de klachten zich immers naar de niveaus erboven en eronder, wat kan uitmonden in chronische pijn.”

Nieuwe pistes

Onderzoekers speuren naar nieuwe manieren om in te grijpen op het ziekteproces en naar betere pijnbestrijding. De meesten bevinden zich nog in de onderzoeksfase.

Kraakbeentransplantaties. Een van die veelbelovende pistes is tissue engineering, waarbij men probeert om kraakbeencellen te ontwikkelen en te laten groeien in combinatie met onderliggend bot. Op termijn hoopt men een gepast stukje kraakbeen en bot aan te maken dat kan worden ingeplant om zo artroseletsels of gaten aan te pakken. Er kunnen ook kraakbeencilindertjes worden verzameld uit een ander deel van het gewricht om die te transplanteren naar het beschadigde stuk. “Momenteel is dat enkel een oplossing voor heel specifieke artroseletsels.”

Pleisters en stamcellen. In Nederland ontwierp een onderzoeks-team een zogeheten injecteerbare pleister, een hydrogel die via een injectie wordt aangebracht op beschadigd kraakbeen. Deze ‘pleister’ kan je vergelijken met tweecomponentenlijm. Tijdens de injectie worden de twee onderdelen met elkaar gemengd, waardoor de pleister uithardt en zo een beschermend laagje legt op de beschadigde plek. Deze techniek wordt momenteel getest bij een kleine groep jonge mensen met een verhoogd risico op knieartrose na een ongeval of blessure.

Ook via stamceltherapie wordt volop gespeurd naar structurele oplossingen. Zo loopt er een Europese studie die nagaat of het mogelijk is om stamcellen van de patiënt in een aangetast gewricht te injecteren om op die plek opnieuw kraakbeen te laten aangroeien.