Strijd tegen fibromyalgie: nieuwe hersenbedrading tegen pijn

Dé oorzaak van fibromyalgie is een fragiel centraal zenuwstelsel. Met lichaamsgerichte psychotherapie kunnen patiënten met chronische en diffuse pijn voortaan de weg terugvinden naar emotionele stabiliteit.

Fibromyalgie werd al in 1992 door de Wereldgezondheidsorganisatie als ziekte erkend. Toch is er nog altijd weinig over geweten en is er vooral weinig begrip voor. Nochtans treft de aandoening in geïndustrialiseerde landen twee tot zes procent van de bevolking, met veel leed en arbeidsongeschiktheid tot gevolg.

Fibromyalgiepatiënten lijden namelijk chronische pijn, vaak is dat spierpijn. Soms beperkt die zich tot bepaalde lichaamszones, soms doet het hele lichaam pijn. Doorgaans is er ook sprake van depressie, angstgevoelens en chronische vermoeidheid.

De ziekte wordt gelinkt aan een disfunctie van het centrale zenuwstelsel en aan een verstoorde pijnmodulatie, en lijkt vooral mensen te treffen die zich in hun kindertijd onvoldoende geborgen voelden, leren we van Marilyn Merlo, de Luikse psychologe die een steungroep en professioneel zorgnetwerk voor fibromyalgiepatiënten en hun familie heeft opgericht.

“In mijn patiëntenbestand kwamen almaar meer vrouwen te zitten die op consultatie kwamen voor een depressie of een traumaverwerking, maar daarnaast ook klaagden over diffuse pijn. Geleidelijk aan ben ik mij gaan bekwamen in relationele psychosomatiek en Sensorimotor Psychotherapy (SP), twee lichaamsgerichte vormen van therapie. Vervolgens heb ik tools ontwikkeld om fibromyalgiepatiënten te helpen omgaan met hun pijn, die onder controle te krijgen, er zelfs komaf mee te maken.”

Gekraste emoties

“Wat de meeste fibromyalgiepatiënten gemeen hebben, is dat ze zich als kind onvoldoende veilig voelden”, stelt de psychologe vast. “Er werd in hun kinderjaren geen rekening gehouden met hun gevoelens: niemand stelde hen echt gerust, ze kenden geen warm nest en hun emoties werden niet in goede banen geleid door ouders die voldoende vertrouwen wekten. Het scala gaat van kleine euvels tot geweld en ernstige trauma’s.” Eenmaal volwassen, blijven deze mensen het bijzonder moeilijk hebben om hun gevoelens te herkennen: ze zijn er zich niet van bewust, kunnen die niet benoemen en weten ook niet goed waar hun eigen grenzen liggen.

“De emotionele en mentale spanning waaraan ze lange tijd werden blootgesteld, veroorzaakt spierspanningen. Je zit dan met een lichaam dat zo lang onder spanning heeft gestaan, dat er zich uiteindelijk letsels vormen. Je emotionele overbelasting wordt als het ware in je lichaam gekrast, je lichaam lijft die emoties letterlijk in.”

Doorgaans zoeken fibromyalgiepatiënten hulp tussen 40 en 50, omdat de aandoening op dat moment een almaar grotere impact begint te krijgen op hun leven. Maar de wortels van het probleem liggen vaak zeer ver in het verleden.

Gelukkig hebben we vandaag een veel beter zicht op de link tussen wat je ooit hebt meegemaakt en je overgevoeligheid voor pijn. “Je hersenverbindingen zijn geen star gegeven, ze zijn kneedbaar. Wanneer je als kind verwaarloosd wordt of een traumatische ervaring meemaakt, wordt de myelineschede rond de uitlopers van je zenuwcellen veel dunner, waardoor de neuronen gevoeliger en fragieler worden en jij neurale circuits gaat aanmaken van het type ’trauma’, ‘angst’ en ‘lijden’. Het is alsof je brein met dat doel is bekabeld”, legt Marilyn Merlo uit.

“Wanneer je in therapie gaat, moet je echt van nul beginnen. Maar omdat die therapeutische relatie veiligheid biedt, is het wel degelijk mogelijk om aan je neurale bedrading te sleutelen en de axonen – de uitlopers van je zenuwcellen – opnieuw van een laag myeline te voorzien. Er wordt als het ware een elektrische structuur gecreëerd die beter opgewassen is tegen pijn.”

Veiligheid en mededogen

Die benadering is eigenlijk het perfecte voorbeeld van wat psychosomatisch is. Een psychosomatische aandoening is geen inbeelding en zit niet enkel tussen je oren: ze vertaalt emoties waar je nooit op een andere manier uiting aan hebt kunnen geven rechtstreeks in lichamelijke klachten. “Fibromyalgiepatiënten hebben ongelooflijk veel nood aan een koesterende, zorgzame relatie. Nogal wat gezondheidswerkers krijgen het daarvan op de heupen, wat verklaart waarom een deel van de medische en paramedische zorgverstrekkers het niet op fibromyalgiepatiënten begrepen heeft”, stelt Marilyn Merlo vast.

Nochtans is de psychologe ervan overtuigd dat een welwillende, hartelijke en meevoelende therapeut, die zich bewust is van zijn of haar grenzen, de vicieuze cirkel kan doorbreken. “Eenmaal de patiënt zich ontspant, kunnen we beginnen werken en op zoek gaan naar welke opvatting het leed veroorzaakt, zoals bijvoorbeeld: ‘Ik ben helemaal niets waard’. Dan is het zaak die opvatting te vervangen door een andere. Eenmaal die emotionele en mentale correcties zijn aangebracht, voel je je automatisch ook lichamelijk beter.”

Vandaar dat bij fibromyalgie de voorkeur naar lichaamsgerichte psychotherapie gaat. Doorgaans is het een combinatie van verschillende vormen: van mindfulness, over hypnose en psychoanalyse, tot cognitieve therapie. “Een traumatisch geheugen werkt in op je lichaam. Concentreren we ons met de therapie enkel op het mentale, dan zal de patiënt begrijpen wat hem is overkomen, maar niettemin lichamelijk last blijven ondervinden. Met lichaamsgerichte psychotherapie kunnen we het lichaamsgeheugen echt opnieuw gaan programmeren.”

Sommige patiënten raken grotendeels of zelfs helemaal van hun pijn af, en dat verandert hun leven. “Het feit dat je die koesterende relatie, dat mededogen één enkele keer in heel je emotionele en psychologisch-lichamelijke structuur ervaart, zorgt ervoor dat je die eindelijk openlijk kan beleven, je ze niet meer de rug toekeert en je er niet meer bang voor bent. Eenmaal je zelf de goede, vertrouwenwekkende ouder bent geworden, die je destijds nooit hebt gehad, ben je autonoom, klaar om andere mensen te ontmoeten en jezelf open te stellen voor een minzame wereld.”