Tandvlees in topvorm

Een gezonde mond is meer dan een setje hagelwitte tanden. Ook de conditie van je tandvlees is cruciaal, want ontstekingen verlopen lang pijnloos en blijven dus onopgemerkt. En dat is niet enkel nefast voor je gebit.

Het kleurt roze, is niet gezwollen en ligt mooi strak om je tanden en kiezen. Zo zou tandvlees er altijd moeten uitzien. De grote belager van dit perfecte plaatje is tandsteen, dat zich vastzet op je tanden, maar zich ook onder de tandvleesrand kan hechten. “Alles begint met tandplaque, dat witte kleverige laagje dat elke dag op je tanden verschijnt. Als dat blijft zitten en verhardt, verandert het in tandsteen. Na 42 uur is het al te hard om nog zelf weg te poetsen. Tandsteen is een ideale biotoop voor bacteriën, die zich hier kunnen organiseren en je tandvlees infecteren. Zo’n ontsteking kan wat zwelling en roodheid geven en doet sluipend een dieper tandvleeszakje of pocket rond je tand ontstaan. In die eerste fase spreken we van gingivitis of tandvleesontsteking. Die kan nog perfect worden behandeld zonder blijvende schade”, licht parodontoloog dr. Liene Molly toe, die gespecialiseerd is in het steunweefsel van tanden en kiezen.

Bloedend

Zo’n ontsteking geeft amper pijnklachten, al zijn er wel symptomen die een belletje kunnen doen rinkelen. “De voornaamste indicatie is dat je tandvlees bloedt bij het poetsen, tanden stoken of flossen. Dat is nooit normaal en kan wijzen op gingivitis of parodontitis, Als je tandvlees ernstig of zelfs spontaan bloedt, dan is er meestal sprake van een vergevorderd stadium. Ook een slecht ruikende adem kan mogelijk wijzen op een ontsteking.”

Laat je gingivitis op zijn beloop, dan breidt de ontsteking uit en evolueert ze naar een meer kwalijke parodontitis. “Wanneer bacteriën in dat verdiepte tandvleeszakje terechtkomen, zullen de slechtste anaerobe types zich helemaal onderaan nestelen. Die tasten daar je tandvlees aan, maar ook het onderliggende bot wordt weggevreten. Het zakje wordt almaar dieper en het tandsteen groeit door op het tandworteloppervlak. Maar tandsteen in de diepte kan met de huidige technieken niet worden waargenomen door de tandarts. Intussen onderhoudt het tandsteen het infectieproces. Uiteindelijk komen je tanden los te zitten en vallen ze zelfs uit. Vaak merk je dan pas dat er iets aan de hand is.”

Een tandvleesontsteking kan nochtans vroegtijdig worden opgespoord tijdens de jaarlijkse mondcontrole bij de tandarts. “De staat van je tandvlees wordt dan gecheckt, door na te gaan of er sprake is van tandvleeszakjes of pockets die losser om de tand zitten. Die meting geeft via een score meteen ook de ernst van de ontsteking aan.” Anders dan bij cariës, waar het gaatje zich op één tand bevindt, kruipen de bacteriën bij parodontitis van de ene naar de andere tand. Dat maakt de behandeling complexer. Door één tand aan te pakken, ben je er dus niet vanaf!

Gingivitis genezen

Tandsteen weghalen is de eerste behandeling bij een klassieke gingivitis. Omdat tandsteen zich nog niet in de diepte bevindt, volstaat een gewone reiniging bij de tandarts. Tegelijk worden je poetsgewoonten onder de loep genomen, en waar nodig bijgestuurd. Naast elektrisch poetsen, moet je dagelijks ook de tandplaque tussen je tanden weghalen. Afhankelijk van je gebit kan dat via flossen of met gepaste interdentale ragers of borsteltjes.

“Sommige mensen reageren overgevoelig op bepaalde bacteriën. Zelfs bij een beetje tandsteen manifesteert zich dan al een uitgesproken gingivitis. Dan zijn bijkomende middelen nodig, zoals aangepaste tandpasta, gel of spoelmiddel, die bacteriën weren. Die dagelijkse behandeling volhouden is cruciaal, anders stapelt het tandsteen zich opnieuw op en herbegint alles. Vergelijk het met iemand met een verhoogde bloedsuikerspiegel. Door op de voeding te letten en te bewegen kan diabetes worden voorkomen. Ook mensen met gingivitis kunnen verhinderen dat dit uitmondt in parodontitis.”

Intensievere aanpak

Bij parodontitis is het behandelplan een stuk intensiever en ingrijpender, afhankelijk van het stadium van de ziekte. Ook hier is er sprake van een soort overreactie van je lichaam op bacteriën. Deze infectie kan volledig worden gestabiliseerd. Maar wat intussen beschadigd is, zoals verdwenen tandbot, is vaak onomkeerbaar. Bovendien blijf je gevoelig voor heropflakkeringen.

Via een dieptereiniging haalt de parodontoloog eerst het tandsteen weg onder je tandvlees. Na enkele maanden volgt een controle van je tandvlees en wordt beslist of er chirurgie nodig is. “Daarbij wordt het tandvlees opengemaakt om infectieweefsel op te sporen en te verwijderen. Tijdens zo’n ingreep wordt ook het tandbot nagekeken. Via een klassieke flapoperatie corrigeert de parodontoloog de contouren van je bot, zodat de verdiepte tandvleeszakjes verdwijnen en je beter tussen je tanden kan poetsen.”

Botherstel

Een tweede techniek die kan worden ingezet, is geleide botregeneratie. Die is onder meer interessant bij parodontitis van de voortanden. Nadat tandsteen en infectieweefsel zijn weggehaald, wordt met kunstbot het resterende bot onder de tand weer opgebouwd. Daar komt een collageenlaag over en dan wordt getracht om het gezonde tandvlees weer omhoog te trekken.

“Een probleem dat zich soms voordoet, is dat behandeld tandvlees ontzwelt en opnieuw het bot gaat volgen. Uitgerekend daardoor gaat het gezonde tandvlees zich ook meer terug trekken, met tandwortels die soms wat bloot komen te liggen. Dat oogt minder mooi bij de voorste tanden, maar vooral psychologisch kan het knap lastig zijn. Om terugtrekkend tandvlees te maskeren wordt gebruik gemaakt van technieken zoals facings of kronen.”

Prothesen

Ook als je een tandprothese draagt, ben je niet immuun voor tandvleesproblemen. Grootste boosdoeners zijn schimmels. Bij een partiële prothese, die met haakjes vastzit aan je eigen tanden, blijven er meer plaqueresten achter op deze tanden, die de pijlers vormen van je prothese en dus extra aandacht verdienen bij het reinigen.

“Een prothese neem je ’s nachts best altijd uit om je tandvlees de nodige rust te gunnen en je prothese te reinigen. Tandvlees schilfert immers zeven keer sneller af dan je huid. Wanneer je je prothese zelden uitneemt, blijven die dode huidcellen aanwezig en vormen ze een ideale voedingsbodem voor schimmels op je tandvlees. Kan je om een of andere reden je prothese niet uitnemen, dan moet je je mond voldoende reinigen met spoelmiddel.”

Bij een volledige prothese poets je best af en toe ook het tandvlees eronder om dode cellen weg te wrijven. Dat is zeker een aandachtspunt bij oudere mensen, die minder met hun mond en tong bewegen. Daardoor werkt de natuurlijke reiniging, waarbij via speeksel celresten worden afgevoerd, onvoldoende. Zeker in woon-zorgcentra is veel meer aandacht nodig voor die mondhygiëne.”

Stress, hart en diabetes

Sinds de Covid-pandemie is het aantal mensen met stressklachten sterk toegenomen. Die verminderde weerstand laat zich ook voelen in de mond. “Stress heeft een enorme invloed op je tandvlees. Sinds het begin van de crisis zien we beduidend meer tandvlees-problemen, vooral infecties die sterk gelinkt zijn aan stress- en immuunreacties, maar ook virale infecties zoals herpes zoster”, stelt Molly vast.

De cardioloog die je met het oog op een ernstige ingreep doorverwijst naar de tandarts? Dat is niet zo vreemd als het op het eerste gezicht lijkt. “Bij tandvleesinfecties belanden bacteriën in je bloedbaan en verspreiden zich naar de rest van je lichaam. Een gezonde mond is een must wanneer je bijvoorbeeld een nieuwe hartklep krijgt. Anders kunnen mondbacteriën zich vastzetten op de klep, met alle gevaren van dien.”

Intussen bevestigen ook steeds meer studies dat parodontitis een belangrijke risicofactor vormt voor hart- en vaataandoeningen, meldt de Belgische Vereniging voor Parodontologie. De bacteriën kunnen in je bloedbaan aanleiding geven tot kleine bloedklonters, die je vaten kunnen verstoppen en aderverkalking in de hand werken. Ook is de kans op een hartaanval bij iemand met parodontitis dubbel zo groot.

De link tussen parodontitis en diabetes is al geruime tijd overduidelijk. Soms komt diabetes zelfs aan het licht door de typische symptomen van een tandvleesontsteking. Als diabetespatiënt ben je niet alleen gevoeliger voor deze infecties, je hebt ook intensievere tandvleeszorg nodig. En omgekeerd geldt ook dat een goed gecontroleerde bloedsuiker een gunstig effect heeft op parodontitis.