Waarom immuuntherapie bij kanker niet voor iedereen werkt

Immuuntherapie is een van de meest revolutionaire kankerbehandelingen van de jongste jaren. Bij een aantal moeilijk te behandelen kankers zorgde dit voor een kentering. Maar helaas werkt het niet altijd of voor iedereen. Onderzoeker Diether Lambrechts tracht te achterhalen welke mechanismen maken dat tumoren hier al dan niet gevoelig aan zijn. “Zo kunnen we patiënten de meest gepaste therapie aanbieden.”

Met de financiële steun van de Stichting tegen Kanker voert prof. Diether Lambrechts (VIB-KULeuven) fundamenteel onderzoek naar de complexe mechanismen van het immuunsysteem om zo beter te begrijpen hoe tumoren reageren op immuuntherapie. Bij deze therapie wordt onze eigen natuurlijke afweer gestimuleerd om kankercellen te identificeren en aan te vallen.

“Centraal in ons onderzoek staat de kankerpatiënt van wie we bloedstalen en tumorweefsel verzamelen en analyseren met de meest innovatieve technieken. Zo wordt het weefsel opgedeeld tot op het niveau van individuele cellen die stuk voor stuk worden gekarakteriseerd. Dat laat toe om op celniveau na te gaan wat er misloopt bij immuuntherapie. We kunnen zo bepalen welke cellen precies zorgen voor een slechte respons. Je kan die aanpak vergelijken met een vruchtencocktail. Eén vrucht met een slechte smaak kan het eindresultaat beïnvloeden maar je kan pas achterhalen wie de boosdoener is door ze apart te analyseren. Als we de cel kunnen identificeren die de immuuntherapierespons negatief beïnvloedt kunnen we zo manieren zoeken om dat te omzeilen of om andere therapieën toe te passen. Daarvoor werken we nauw samen met oncologen”, legt Diether Lambrechts uit.

Warme en koude tumoren

De strategie die wordt gevolgd, houdt in dat het tumorweefsel voor en soms ook tijdens en na de behandeling wordt geanalyseerd. “Door de veranderingen in elke fase in kaart te brengen, kunnen we meer in detail nagaan hoe tumoren reageren op immuuntherapie en hoe ze zich eventueel verweren. We kunnen ook nagaan wat de eigenschappen zijn van de tumoren die ervoor zorgen dat ze wel of niet reageren op de immuuntherapie.”

Zo wordt in het tumorweefsel onder meer nagekeken of er veel of weinig immuuncellen aanwezig zijn. “Treffen een hoge concentratie afweercellen aan, dan spreken we van een zogeheten warme tumor. Bij weinig immuuncellen gaat het om een koude. Dat verklaart waarom warme tumoren heel goed reageren op immunotherapie en koude niet. Pancreaskanker is zo’n voorbeeld. Die tumor bevat weinig immuuncellen en komt tot nu toe niet in aanmerking voor immuuntherapieën.”

Bij mensen bij wie immuuntherapie aanslaat, is het effect op overleven en genezing vaak wel spectaculair, en soms al vanaf de eerste sessie. “De winst die je kan boeken is erg groot en om die reden is het natuurlijk superbelangrijk om goede biomerkers te vinden, waardoor we precies weten welke patiënten de goede ‘responders’ zijn die hiervoor in aanmerking komen.”

Welke kankers

Immuuntherapie is een verzamelterm voor diverse varianten, die worden toegepast bij verschillende types van tumoren. “Kankertumoren die het meest lichaamsvreemde eiwitten bevatten reageren veruit het beste op immuun-aanpak. Zo wordt het vandaag al succesvol ingezet bij longkanker en huidkanker, waar veel van deze lichaamsvreemde mutaties aanwezig zijn. Ook bij bepaalde types van nier- en blaaskanker, borstkankers, lymfeklier- en sommige bloedkankers komen in aanmerking. De lijst wordt gelukkig alsmaar langer,” zegt dokter Didier Vander Steichel (Stichting tegen Kanker).

Diether Lambrechts ziet in de toekomst het belang van immuuntherapie nog verder toenemen. “Er zijn nu al enkele kankers die uitsluitend met immuuntherapie succesvol behandeld worden. En ook het aantal gevallen waarbij er combinaties van immuuntherapie wordt toegediend, groeit aan. immuuntherapie richt zich altijd op één bepaalde molecule maar door combinaties kan je dat uitbreiden naar meerdere doelwitten. Die combinatiemogelijkheden zullen stijgen en belangrijker worden. Maar ik geloof niet dat immuuntherapie op termijn alle andere kankertherapieën zal vervangen. Daarvoor is kanker een te diverse ziekte. In heel wat gevallen wordt deze behandeling trouwens al succesvol gecombineerd met klassieke therapieën zoals chemo en radiotherapie.”

Bijwerkingen

Aan het succes van immuuntherapie is ook een keerzijde verbonden. Want ook deze behandeling kent soms bijwerkingen, waarvan sommige zelfs gevaarlijk kunnen zijn. Diether Lambrecht: “De auto-immuunreacties zijn de meest gekende neveneffecten van immunotherapie. Hierbij gaat het immuunsysteem niet alleen de tumor maar ook de eigen organen aanvallen. Die nevenwerkingen moeten goed gemonitord worden maar ze wijzen er tegelijk ook op dat het immuunsysteem krachtig tekeergaat tegen de tumor.”

www.kanker.be