Wegwijs in het psy-jargon

Psychopaat, maniak, hysterisch... In ons dagelijks taalgebruik hanteren we tal van termen uit de psychiatrie, maar doen we dat wel correct?

Psychopaat

in ons dagelijks taalgebruik is een psychopaat een angstaanjagende, sadistische en wrede figuur, bijna zoals een seriemoordenaar. Een potentiële Hannibal Lecter, zeg maar.

in de psychiatrie is “psychopathie een persoonlijkheidsstoornis die zich vooral uit in een gebrek aan empathie, in impulsief gedrag en in een verlangen naar onmiddellijke bevrediging van behoeften – een psychopaat wil alles hic et nunc”, zegt dr. Caroline Depuydt (psychiater en diensthoofd psychiatrisch ziekenhuis Fond’Roy, Brussel). “Een psychopaat toont weinig begrip voor anderen. Hij kent wel het verschil tussen goed en kwaad, maar wat hij wil is belangrijker. Als hij een bepaald horloge wil en dat niet kan betalen, is hij geneigd om het te stelen.”

Zijn gewelddaden zijn meestal impulsief, niet vooraf gepland en evenmin systematisch. Zoals elke psychische stoornis omvat psychopathie een breed spectrum van mogelijk probleemgedrag. Er bestaan dus ook ‘milde’ psychopaten, die door het publiek soms op handen worden gedragen omdat ze hardnekkig volhouden en uiteindelijk krijgen wat ze willen – denk maar aan bepaalde politici of zakenlui...

Hysterisch

in ons dagelijks taalgebruik duidt het adjectief hysterisch op een geëxalteerd, hevig opgewonden en onmogelijk in te tomen persoon. Meestal krijgen vrouwen de term opgeplakt...

in de psychiatrie “werd de term oorspronkelijk gebruikt om neurotische personen te beschrijven die zich nogal extreem uiten in hun verhouding tot anderen”, legt dr. Depuydt uit. “Ze zijn erg extravert en op zoek naar figuren naar wie ze kunnen opkijken of naar liefdesrelaties waarin ze een wat ongelijke partner zijn. De term komt van het Latijnse uterus (baarmoeder) en diende in het begin enkel om vrouwen aan te duiden, terwijl dergelijk gedrag ook bij mannen voorkomt.” Door deze seksistische connotatie wordt de term vandaag vrijwel niet meer gebruikt in de psychiatrie. En wellicht zouden we hem beter ook uit ons dagelijks taalgebruik schrappen.

Maniak

in ons dagelijkse taalgebruik is een maniakaal persoon iemand die bovenmatig belang hecht aan de kleinste details in het werk en in het dagelijks leven. In zijn ogen moet alles perfect zijn.

in de psychiatrie “is dit één van de zeldzame keren dat een term in ons dagelijks gebruik een volledig andere betekenis heeft, zelfs bijna het omgekeerde is gaan betekenen”, aldus dr. Depuydt. “Binnen de bipolaire stoornissen heeft de term maniak niets te maken met zeer secure en koppige daden. Psychiaters situeren hem in een hogere context, namelijk om het wegvallen van remmingen, een versnelling van de gedachtegang of een grote opwinding aan te duiden.”

Paranoïde

in ons dagelijks taalgebruik is iemand paranoïde wanneer hij er voortdurend van overtuigd is dat hij door het minste gebaar of taalgebruik door anderen achtervolgd en aangevallen wordt.

in de psychiatrie “geldt dezelfde betekenis als in het dagelijks taalgebruik”, beaamt dr. Depuydt. “Het belangrijkste symptoom van paranoïa is inderdaad achtervolgingswaanzin. Let wel: echte paranoia is een psychose, die volledig losstaat van de realiteit. Op basis van een reëel feit – de buren die hun haag bijvoorbeeld veel hoger laten groeien dan normaal – gaat wie aan paranoïa lijdt een volledig uit de lucht gegrepen verhaal opbouwen: de buren doen dat om te verbergen dat ze drugs kweken.” Het gaat dus niet om een hallucinatie, maar om een verhaal dat oorspronkelijk op ware grond berust, maar verder tot onzin evolueert. “Het verhaal van wie aan paranoïa lijdt, lijkt op het eerste zicht vaak steek te houden en vraagt best wat tijd om in te zien dat het gebaseerd is op een waanzinnige redenering. Het grote probleem is wel dat deze psychose soms tot gevaarlijke daden kan leiden.”

Nymfomane

in ons dagelijks taalgebruik is een nymfomane een mannenverslindster met een ongebreidelde seksuele appetijt.

in de psychiatrie “is nymfomanie een veel zwaardere en ernstigere psychiatrische aandoening dan we geneigd zijn te denken”, waarschuwt dr. Depuydt. “Een vrouw die daaraan lijdt, is compleet geobsedeerd door seks met mannen en die drang is op den duur niet meer onder controle te houden. Absoluut niet te vergelijken met een intense en rijke seksbeleving. De aandoening brengt de vrouw in heel pijnlijke situaties: onveilige seks, veel onenightstands, verkrachtingen en alle denkbare vormen van misbruik. Gelukkig is dit een heel zeldzame stoornis. Ik ben ze in mijn eigen praktijk nooit tegengekomen.” De stoornis komt trouwens ook bij mannen voor, al wordt daarover veel minder gesproken. In dat geval heet de aandoening satiriasis.