Wetenschapper Jeremy Howick: ‘Heb vertrouwen in je lijf’

We hebben de mentale kracht om ons tegen fysiologische problemen te wapenen. Wetenschapper Jeremy Howick wil dat we ons geneesmiddelenkastje ruilen voor een flinke dosis zelfvertrouwen.

Als je zou weten dat je lichaam zijn eigen morfine produceert, zou je bij hoofdpijn dan nog evenveel aspirine slikken, met kans op een maagbloeding? Als je zou weten dat een vriend ontmoeten hetzelfde biologische effect heeft op je depressie als medicatie nemen, zou je dan minder innemen en zo nevenwerkingen vermijden? Als je zou weten dat fysiotherapie van je knie even efficiënt kan zijn als chirurgie, zou je dan nog onder het mes gaan? Het zijn maar enkele van de vragen die Jeremy Howick, directeur van het Oxford University Empathy Program, stelt in zijn boek Doctor You. Introducing the Hard Science of Self-healing.

Howick denkt dat we, via zelfontwikkeling, zelf de sleutel in handen hebben voor de meeste van onze problemen. Ook bij zogenaamde gezondheidsklachten, die misschien gewoon de uiting zijn van een onevenwicht van zowel ons lichaam als onze geest. De mens is van nature angstig, maar heeft zijn innerlijke kracht ontdekt door aan yoga en meditatie te doen. Howick spoort ons aan om opnieuw vertrouwen te hebben in de kracht van ons lichaam om ziekten te voorkomen en soms te overwinnen. Hij wil geen valse hoop geven, maar benadrukt dat zonder empathie en zonder stevig aan onszelf te werken, de geneeskunde niet veel voor ons kan betekenen.

Plus Magazine: Met je boek wil je ons weer zelfvertrouwen geven. We hebben veel meer kracht dan we denken om ons tegen pijn en ziekten te wapenen.

Jeremy Howick: Ons lichaam beschikt over een immense zelfhelende kracht: het heeft zijn eigen geneesmiddelenfabriek, eigen chirurgen, eigen psychologen. Mijn hypothese luidt dat we dat zelfhelende vermogen verder kunnen ontwikkelen.

Zijn we die zelfgenezende kracht in de loop der tijden dan kwijtgespeeld?

Dat is net de paradox. We beschikken vandaag over moderne en krachtige geneesmiddelen, maar hebben verleerd om op ons onszelf te passen, om te rusten. We hebben God vervangen door de geneesmiddelenindustrie. Studies hebben bijvoorbeeld aangetoond dat pijnstillers amper krachtiger zijn dan placebo’s. Omdat we lichaam en geest niet van elkaar kunnen scheiden. Geneesmiddelen richten zich op lichamelijke oorzaken, maar chronische pijn heeft ook een sociale en psychologische dimensie. Nog een voorbeeld: vandaag weten we dat sociaal geïsoleerd zijn even schadelijk is voor de gezondheid als tabak roken. Ik raad niemand aan om te gaan roken, maar als je het doet, doe het dan met vrienden!

Wat kunnen we concreet doen om zorg te dragen voor onze gezondheid, zonder naar medicatie te grijpen?

De belangrijkste sleutel is altruïsme. Door ons onbaatzuchtig op te stellen, kunnen we iemand anders helpen en tegelijk onze eigen mentale en lichame- lijke gezondheid verbeteren. Als iemand uit onze omgeving hulp nodig heeft, ervaren we dat meestal niet als een prioriteit. En dat is wellicht fout. Een tweede sleutel is relaxatie. Vandaag zijn we permanent gestrest door de sociale media, het werk enz. Maar ons lichaam is als onze smartphone: een krachtige computer, die we moeten opladen als we willen dat hij blijft functioneren. Dat kan via eenvoudige dingen: zuchten van tevredenheid, tien minuten langzaam ademen enz. Een derde sleutel be- staat erin even empathisch te zijn voor onszelf als voor onze kat of hond. Als zo’n beest een stommiteit begaat, nemen we het dat amper kwalijk. Maar als we zelf een fout maken, herinneren we onszelf daar dagelijks aan, soms een leven lang. We moeten onszelf positieve boodschappen sturen, als een soort placebo dat we onszelf toedienen.

Empathie is ook essentieel in de relatie tussen de patiënt en zijn arts.

80% van de patiënten die hun huisarts raadplegen, hebben geen voorschrift nodig, maar een dosis empathie. De meeste problemen heb-ben te maken met chronische pijn, depressie, angst. Daar volstaat vaak empathie. En zelfs als ze niet volstaat, verbetert ze het effect van de behandeling.

Het effect van empathie en altruïsme op de gezondheid kan volgens jou wetenschappelijk worden aangetoond.

Ik werk volop aan wetenschappelijk bewijzen voor wat velen onder ons instinctief aanvoelen. Maar ik ga vooral empirisch te werk: we moeten vertrouwen op onze vijf zintuigen. Door iedere dag tien minuten trager te ademen, ervaren we zelf welk effect dit heeft op onze gezondheid.

Toch kan je door aan jezelf te werken niet elke ziekte voorkomen.

Mijn moeder is gestorven aan kanker. Noch de beste geneesmiddelen, noch mijn boek kunnen alle ziekten genezen. Maar het beeld van mijn moeder die de oncoloog – de rug naar haar toegekeerd en de deurklink al in de hand – nog een vraag wilde stellen, vergeet ik nooit. Had mijn moeder haar ziekte overleefd indien deze arts meer empathie had getoond? Uiteraard niet. Maar het had zeker haar levenskwaliteit verbeterd. Verder denk ik dat we veel kankers kunnen voorkomen door aan relaxatie te doen en evenwichtiger te leven. Studies tonen onder meer aan, dat bij mannen met een genetisch risico op prostaatkanker, een intensief programma van veganisme, bezinning en yoga preventief werkt. Onze genen bepalen niet wie we zijn: we kunnen onze genexpressie wijzigen en het genetisch risico op bepaalde kankers terugdringen. Ik denk dat we met veel inspanningen, veel kunnen bereiken. Maar ook kleine inspanningen hebben een impact. Zij die zeggen dat ze geen tijd hebben om ademhalingsoefeningen te doen of op hun voeding te letten, antwoord ik dat ze vooral geen tijd hebben om het niet te doen!

Een ontregeld immuunsysteem – te weinig actief of overactief – lijkt vandaag aan de basis te liggen van tal van aandoeningen, zoals kanker en auto-immuunziekten.

Vandaag weten we dat chronische stress het immuunsysteem ontregelt. Ik denk echt dat we het risico kunnen terugdringen als we die factor aanpakken. Ik merk dat artsen meer en meer openstaan voor deze aanpak, vooral omdat de medische wereld ook met stress en burn-out kampt. Mensen beginnen in te zien dat de biomedische aanpak almaar meer kost, terwijl de resultaten almaar minder goed zijn.

Je zelfhelende kracht versterken, ligt dat binnen ieders bereik?

Het is makkelijker om je lichaam te veranderen dan je geest: als je via spieroefeningen je quadriceps traint, merk je daar na drie weken al iets van. Je hersenen veranderen door positief te denken, is minder zichtbaar, maar diepgaander. Monniken die jarenlang vier keer per dag mediteren, ontwikkelen een indrukwekkende kracht: geduld en doorzettingsvermogen lonen.