Zijn deze organen echt overbodig?

Verschillende van je organen kunnen worden verwijderd zonder dat je gezondheid daar echt onder lijdt. En dus rijst de vraag: waar dienen ze dan eigenlijk voor?

1. Je amandelen

Welke functie hebben ze? Strikt genomen zijn je amandelen geen organen, wel opeenhopingen van lymfeweefsel achteraan in je mond en in je keel. Er zijn in die zone meerdere amandelen te vinden. De bekendste zijn de twee keelamandelen of tonsillen. Ze zijn voelbaar en zichtbaar, en bevinden zich aan weerszijden van je huig. Het zijn trouwens deze amandelen die doorgaans worden weggehaald. Maar er zijn er nog andere: onder je tong, in je keelholte en achter je zachte verhemelte. “De zone van neus, keel en oren is voor virussen en bacteriën dé toegangspoort tot je lichaam. Aangezien je amandelen lokaal antilichamen aanmaken, vormen ze de eerste barrière die je immuunsysteem hiertegen opwerpt”, zegt dokter Sébastien Carlot, nko-arts in het Brusselse Erasmusziekenhuis. Bij een acute infectie kunnen je amandelen ontstoken raken en opzwellen.

Waarom en wanneer worden ze verwijderd? “De amandelen ‘knippen’ bij kleine kinderen was vroeger schering en inslag”, geeft de nko-arts mee. “Soms gebeurde dat zelfs thuis, terwijl het kind bij de ouders op schoot zat. Vandaag voeren we zo’n ingreep minder vaak uit. De richtlijnen onderscheiden twee types indicaties voor het verwijderen van de amandelen.” Een absolute indicatie zijn amandelen die van nature sterk gezwollen zijn: in de mildste gevallen leidt dit ‘enkel’ tot snurken en is een ingreep niet echt nodig, maar het kan ook aan de basis liggen van obstructief slaapapneu syndroom, een aandoening die veel problematischer is en een operatie rechtvaardigt. Ook steeds terugkerende keelontstekingen (vanaf vier tot vijf keer per jaar) vormen een absolute indicatie.”

“Bij andere ziektebeelden wordt de beslissing in overleg met de patiënt genomen. Bijvoorbeeld bij chronische amandelontsteking. Of indien er sprake is van amandelsteentjes, kleine ronde afzettingen van bacteriën en dood weefsel in de diepe groeven van de amandelen, met een zeer onwelriekende adem tot gevolg, die nefast is voor het sociale welzijn.” Naargelang de aard van het probleem worden de amandelen geheel of gedeeltelijk verwijderd.

Heeft verwijderen echt geen gevolgen? Ook al gebeurt het vandaag minder vaak dan vroeger, het verwijderen van de amandelen blijft een vrij courante ingreep, die onder algehele verdoving plaatsvindt. Typisch is dat volwassenen na de operatie meer pijn hebben dan kinderen, omdat de amandelen bij volwassenen diep verankerd zijn. “Als we het over postoperatieve pijn in de zone van neus, keel en oren hebben, gaat het zelfs om een van de pijnlijkste ingrepen”, geeft dokter Carlot nog mee. De pijn kan een tiental dagen aanhouden en kan gepaard gaan met bloedingen. Die moeten van nabij worden opgevolgd, vooral bij kinderen. Nadien heeft het feit dat de amandelen zijn weggehaald geen enkel gevolg voor de patiënt, zelfs niet op het vlak van zijn immuniteit. “In de meeste gevallen worden de amandelen net verwijderd omdat ze hun werk niet meer naar behoren doen: andere amandelen nemen hun taak dan over of hebben die vooraf al overgenomen.”

2. De galblaas

Welke functie heeft ze? De galblaas is een klein reservoir waarin de door de lever aangemaakte gal wordt verzameld en opgeslagen. “Die gal speelt een rol bij het verteringsproces en komt in actie nadat de pancreasenzymen je eten in absorbeerbare delen hebben gesplitst”, aldus chirurg Radu Banice (UCL, ziekenhuis Sainte-Elisabeth, Namen). “Tijdens de maaltijd wordt je galblaas gestimuleerd: ze trekt samen en stort een vrij aanzienlijke hoeveelheid gal uit in je twaalfvingerige darm. Dankzij die gal kunnen vetten makkelijker verteren.”

Waarom en wanneer wordt ze verwijderd? Meestal wordt de galblaas weggehaald na galsteenkolieken. “De samenstelling van de gal verschilt van persoon tot persoon. Bij sommigen is de gal dikker en/of is die zo samengesteld dat ze de vorming van galstenen of gruis in de hand werkt”, licht dokter Radu Banice toe. “Een op de drie mensen heeft stenen in de galblaas.” En ook al zijn er wel degelijk factoren die het risico op galsteenvorming vergroten – BMI hoger dan 30, een vrouw zijn, familiale voorgeschiedenis, etnische origine... -, de aandoening kan iedereen treffen.

Galstenen kunnen de galblaas verstoppen, wat hevige pijn veroorzaakt wanneer de galblaas samentrekt, meestal na een copieuze maaltijd. We spreken dan van galsteenkolieken. Maar galstenen kunnen niet enkel voor galsteenkolieken zorgen. Als een klein galsteentje erin slaagt uit het galkanaal te ontsnappen, kan dat een verstopping veroorzaken in de hoofdgalgang, met geelzucht of zelfs cholangitis, een acute ontsteking van de galgang, tot gevolg. In een nog erger scenario verstopt een galsteen de uitgang van de pancreas en veroorzaakt hij pancreatitis, een ontsteking van de pancreas die zeer ernstige gevolgen kan hebben. “Zodra er sprake is van symptomatisch galsteenlijden, zijn er aan het verwijderen van de galblaas meer voordelen dan nadelen verbonden.”

Heeft het verwijderen echt geen gevolgen? Een galblaas wordt meestal laparoscopisch verwijderd. Bij zo’n kijkoperatie worden er enkele kleine incisies gemaakt in de buik als toegang voor de instrumenten. Daardoor zijn de pijn en het ongemak na de operatie doorgaans beperkt. Eenmaal de galblaas weggehaald, blijft de lever een continue stroom aan gal produceren, tot wel een liter per dag. Die gal wordt dan niet meer gestockeerd om tijdens de maaltijd overvloedig vrij te komen, maar komt continu in beperkte hoeveelheid in de twaalfvingerige darm terecht. “Bij patiënten bij wie de werking van de galblaas al lang verstoord was, heeft het verwijderen ervan meestal nauwelijks gevolgen, omdat de darmen al gewend waren aan het feit dat de galblaas niet efficiënt werkte. Slechts 10% van de patiënten ervaart spijsverteringsproblemen na het weghalen van de galblaas, met name vloeibare stoelgang na het eten van een vette maaltijd.”

3. De appendix

Welke functie heeft hij? De appendix is een wormvormig aanhangseltje in het verlengde van de eigenlijke blindedarm. “De appendix is vooral van belang voor het immuunsysteem van de foetus en van baby’s tot ongeveer een jaar”, legt dokter Banice uit. Welke rol dit orgaantje precies speelt bij volwassenen, is nog niet helemaal duidelijk, maar voor zover thans bekend, is die rol nagenoeg onbestaande. Niettemin laten sommige studies uitschijnen dat de appendix misschien fungeert als een voor het lichaam nuttige reserve aan bacteriën: omdat de bacteriën in de appendix wat afgezonderd zijn van de rest van de dikke darm, kunnen ze die snel opnieuw bevolken, bijvoorbeeld na een antibioticakuur. Maar die hypothese is nog niet onomstotelijk bewezen.

Waarom en wanneer wordt hij verwijderd? De appendix wordt verwijderd bij een appendicitis, een plotse en uiterst pijnlijke ontsteking van dit orgaantje. Het is een zeer courante aandoening – 7% van de bevolking krijgt vroeg of laat een appendicitis – die zich op elke leeftijd kan voordoen. De oorzaak? Materie die in de appendix stagneert, waardoor bacteriën gaan woekeren en een infectie ontstaat. “Net als de volledige dikke darm, scheidt ook de appendix een bepaalde materie af. Die kan een verstopping veroorzaken. Maar de appendix kan ook dichtslibben door een ontstekingsziekte of doordat er een stukje harde stoelgang of een voedselrestje (een kersenpit bijvoorbeeld) in het orgaan blijft steken.”

Heeft het verwijderen echt geen gevolgen? Net als de galblaas wordt ook de appendix weggehaald via laparoscopie, een weinig invasieve ingreep. Aangezien het niet bewezen is dat de appendix nog nut heeft op volwassen leeftijd, gaat men ervan uit dat het verwijderen ervan – indien dat tijdig gebeurt – niet de minste gevolgen heeft.

4. De milt

Welke functie heeft ze? De milt ziet eruit als een met bloed gevulde spons. Het orgaan breekt oude bloedplaatjes en oude rode bloedcellen af. “Tijdens de kinderjaren speelt de milt ook een rol bij de immuniteit: ze maakt namelijk de aanmaak van witte bloedcellen mogelijk, een rol die later wordt overgenomen door het beenmerg”, aldus dokter Radu. “Eenmaal volwassen, wordt de milt voor je immuunsysteem dus van ondergeschikt belang: ze maakt dan nog enkel witte bloedcellen aan die welbepaalde bacteriën en virussen bekampen.”

Waarom en wanneer wordt ze verwijderd? Door de ligging in je lichaam (onbeschermd, net onder de borstkas) en de aard van het orgaan (sterk doorbloed) is de milt zeer kwetsbaar. Vooral bij harde stoten en schokken is het uitkijken. Zo veroorzaakt een auto-ongeluk niet zelden een gescheurde milt. In dat geval moet de milt dringend operatief worden weggehaald, want het risico op een hevige bloeding is reëel. “Is de patiënt jonger dan 50, dan proberen we om in de mate van het mogelijke een stukje milt te bewaren.” Ook bij sommige, eerder zeldzame bloedziekten kan het nodig zijn om de milt te verwijderen.

Heeft het verwijderen echt geen gevolgen? Dat chirurgen na een ernstige verwonding meestal proberen om toch een stukje milt te bewaren, heeft een reden: hoewel je best kan leven zonder milt en dit in je dagelijkse leven niet al te veel impact heeft, is het niet ongevaarlijk. “De milt maakt specifieke witte bloedcellen aan die worden ingezet in de strijd tegen ziekteverwekkers zoals pneumokokken, meningokokken en Hib of Haemophilus influenzae. Heb je geen milt meer dan kunnen infecties met deze bacteriën sneller en agressiever evolueren. Vandaar dat patiënten zonder milt hiertegen systematisch worden gevaccineerd.”

En wat met de afbraak van oude bloedplaatjes en rode bloedcellen? Die functie wordt door het omliggende weefsel overgenomen. Al verloopt die afbraak dan wel minder efficiënt. Vandaar dat het soms nodig is om het bloed te verdunnen met een plaatjesaggregatieremmer zoals aspirine.