Zo kan je betekenisvol blijven communiceren met mensen met dementie

Dementie is onomkeerbaar en valt (nog) niet te genezen maar de manier waarop we ernaar kijken kunnen we wel veranderen. Vanuit die invalshoek trok Kasper Bormans op zoek naar alternatieve manieren om betekenisvol te blijven communiceren. Van ingenieuze reclametechnieken tot het inzetten van geheugenpaleizen. “De medemens is vooralsnog het beste medicijn.”

Kasper Bormans (KULeuven) leverde met zijn onderzoek een indrukwekkend staaltje ‘out of the box’- denken af met als resultaat 52 concrete manieren van communicatie. Het zijn geen louter theoretische concepten. Kasper Bormans onderwierp alle methoden ook aan uitgebreide praktijktesten, samen met mantelzorgers, zorgprofessionals en mensen met dementie.

“Dementie wordt hoofdzakelijk als iets negatief benaderd. Dat geldt niet alleen voor de mensen zelf maar ook voor hun mantelzorgers, die mee als slachtoffers worden gezien. Vandaar dat ik me de vraag stelde of we van die ‘slachtoffers’ ook geen hulpbronnen konden maken voor de mensen met dementie. Door hen concrete handvatten aan te reiken voor een betere dagelijkse communicatie. Daarvoor ben ik heel breed gaan zoeken naar technieken en inzichten uit zowel de filosofie, communicatie, psychologie als marketing. Als die technieken werken om ons allerlei overbodige zaken te doen aankopen, waarom zouden we ze dan niet zinvol inzetten om weer verbinding te creëren met mensen met dementie?, ” verduidelijkt Kasper Bormans zijn aparte aanpak.

Ja-kamer

Dementie is meer dan louter geheugenverlies, ook de communicatie met de omgeving komt op de helling te staan. Hoe kan je dan toch efficiënter communiceren ? “Om een communicatieprobleem op te lossen vertrekken we beter vanuit de persoon in plaats van de ziekte, vanuit de toekomst in plaats van het verleden en via meerdere wegen. Dat begint met tijd maken en een stapsgewijze aanpak. Ik ben telkens gestart van een ’typisch’ negatieve uitspraak over dementie om die dan op een positieve manier om te keren. “

Bormans waarschuwt dat de kans groot is dat je in het begin op weerstand kan stuiten bij je gesprekspartner met dementie. “Laat je daardoor niet ontmoedigen. Je kan die leren te omzeilen onder meer via zachte meegaandheidstechnieken zoals de ja-kamer, een methode die nogal eens wordt toegepast door gladde verkoopjongens. Door enkele vragen te stellen waarop de ander luidop ‘ja’ zal antwoorden, plaats je hem in de zogeheten ja-kamer. Wanneer je vervolgens je echte verzoek formuleert ‘ is de kans erg groot dat je ook een ja krijgt. “

Spiegelen

Andere interessante invalshoeken om weer verbinding tot stand te brengen en van communicatie opnieuw iets aangenaam zijn technieken zoals het spiegelen. “Dat kan door -subtiel- bepaalde woorden van de ander te weerkaatsen of door zijn lichaamstaal of houding na te bootsen. Spiegelen beïnvloedt de ander waardoor die meer geneigd is om je te helpen. Ook durven variëren, het gebruiken van de juiste humor en het bewust aanbieden van keuzevrijheid, stimuleert communicatie.”

Toekomst

Vooruitblikken naar de toekomst lijkt bij dementie zelden aan bod te komen. Mantelzorgers getuigen dat gesprekken vaak uitsluitend over vroeger gaan en dat dit ’toekomstverlies’ hen erg somber stemt. “Mensen met minder herinneringen hebben minder toekomstperspectieven. We spreken herinneringen aan om toekomstplannen te smeden. Door de herinneringen die er nog zijn te gaan koppelen aan het heden en de toekomst, kan je hen helpen om zich weer toekomstige scenario’s voor te stellen. Zo kan je starten met een foto van vroeger. Je vertelt bijvoorbeeld hoe het nu gaat met die mensen, wat hun plannen zijn en wat je zelf morgen zoal gaat doen. Pols dan bij de ander wat hij van plan is, wat hij nog graag eens wil doen of wie hij nog eens zou willen ontmoeten. Blijf ook de toekomstige tijd gebruiken. Of gebruik een cliffhanger. Neem bijvoorbeeld afscheid door te zeggen ‘En morgen gaan we een puzzel maken maar wat erop staat verklap ik je dan pas.’ “

Geheugenpaleizen

Het aanmaken van geheugenpaleizen is een oude techniek die Kasper Bormans in een nieuw jasje en een wetenschappelijk onderbouwde app ‘MemoryHome’ goot. De aanpak is uitgebreid toegepast zowel door begeleiders van mensen met dementie in de thuiszorg en in woonzorgcentra. Zo’n geheugenpaleis wordt best rustig opgebouwd waarbij je samen met de persoon met dementie plaatsneemt in een vertrouwde ruimte en gaat rondkijken. In die kamer ga je vervolgens vaste objecten zoals de telefoon, een zetel, een foto,... linken aan een positieve of grappige belevenis zoals ‘met die telefoon heb ik uren aan de lijn gehangen met mijn vriendin’. Elk verband wordt samengevat in een korte slogan die door de persoon met dementie wordt ingesproken in de app. Je kan dat zo uitgebreid maken als je zelf wil. “Nadien kunnen partners of bezoekers samen met de mens met dementie regelmatig een ‘geheugenwandeling’ maken. Aan de hand van de fragmenten ontstaan vaak nieuwe gesprekken of kan je gewoon samen plezier beleven. Voor wie met dementie kampt is dit een eenvoudig middel om weer toegang te krijgen tot hun positieve herinneringen. Vaak ontstaat er zelfs letterlijk een ‘beweeg’reden, zowel voor lichaam als geest.”

Kasper Bormans, Tijd maken voor mensen met dementie, 52 manieren om te blijven communiceren, uitgeverij Lannoo, isbn 9789401470605, 19,99 euro.