50+: Kritisch, maar vol vertrouwen in de toekomst

Plus Magazine peilde haar lezers naar hun mening over de samenleving anno 2018.

Onze maatschappij is voor verbetering vatbaar, democratische instellingen boezemen weinig vertrouwen in, maar jullie geloof in nieuwe technologieën en in de toekomst is behoorlijk groot.

Weinig vertrouwen in de democratie

Jullie hebben het meeste vertrouwen in de evolutie van nieuwe technologieën en in de toekomst. De democratie komt pas op de derde plaats. En met slechts een gemiddelde score van 5,6 op een schaal van 10 is dat vertrouwen niet echt groot.

“Onze democratie is niet in goede doen”, reageert professor Marc Swyngedouw, directeur van het Institute of Social and Political Opinion research (IPSO) van de KU Leuven. “Het vertrouwen in alles wat met politieke instellingen te maken heeft, ligt heel laag ten opzichte van de ons omringende landen. Sinds 1986 zien we dat vertrouwen ook stelselmatig dalen. Dat heeft, denk ik, te maken met het feit dat een aantal grote problemen nooit echt is opgelost. Denk aan de Bende van Nijvel, een dossier waar maar geen klaarheid in komt. Bovendien heeft elke politieke partij zo zijn schandaal gehad. En er komt altijd wel ergens een dossier boven water waardoor dat vertrouwen op de proef wordt gesteld. Een andere verklaring kan zijn dat wij Belgen niet zo’n sterk nationaal gevoel hebben. We voelen ons vaak meer Belg in het buitenland dan in eigen land.”

Anderzijds vindt de overgrote meerderheid (93%) van jullie wel dat de democratie, hoewel ze problemen heeft, beter is dan andere bestuursvormen. “Steeds meer mensen, ook de vijftig- en zestigplussers, zijn hooggeschoold. We weten beter dan vroeger hoe democratische systemen werken en wat we eraan zouden willen verbeteren. Daardoor hebben we er ook meer kritiek op. Dat wil echter niet zeggen dat we tegen de democratie zijn. Vorige generaties – de huidige 80-plussers – waren lager geschoold en kregen minder toegang tot de werking van politieke instellingen.”

Concrete uitingen van die democratie zorgen dan weer voor meer verdeeldheid: zo vindt een derde van jullie dat je bepaalde uitspraken mag verbieden en 43% vindt niet dat je alles moet kunnen zeggen wat je denkt, zeker niet als je daarmee iemand beledigt.

Openstaan voor andere culturen

Jullie staan open voor andere culturen: 69% is helemaal of eerder akkoord met de uitspraak dat de aanwezigheid van verschillende culturen een verrijking is voor onze samenleving. “Dat is best veel. Mogelijk omdat het begrip verrijking redelijk abstract is”, vermoedt socioloog Marc Swyngedouw. “Maar ook in onze eigen metingen van 2014 en 2016 zien we een minder negatieve houding tegenover allochtonen en vluchtelingen dan in de jaren ’90. Je zou nochtans een stijging van die negatieve gevoelens verwachten na de aanslagen van 22 maart 2016, maar het tegendeel is waar. Een mogelijke verklaring is dat men vaker in contact komt met allochtonen en men meer met hen vertrouwd raakt. De beelden in de media van de vluchtelingencrisis en de hele problematiek rond de Middellandse Zee hebben mensen misschien ook het gevoel gegeven dat we moeten open staan voor oorlogsvluchtelingen.”

Angst voor criminaliteit en terrorisme

Criminaliteit en terrorisme baren jullie nogal wat zorgen. “Dat kan beïnvloed zijn door recente gebeurtenissen waar de media veel aandacht aan besteden”, relativeert socioloog Marc Swynge-douw. “Uit onze onderzoeken komt naar voor dat leeftijd op dat vlak niet veel verschil maakt. Het grootste verschil bij dit soort angstgevoelens zit hem in de scholingsgraad. Hoe lager geschoold iemand is, hoe bezorgder. Bij de vijftigplussers merk je een groot verschil tussen de doorgaans redelijk hooggeschoolde vijftigers en zestigers en de eerder laaggeschoolde 80-plussers. Die laatste groep heeft WOII nog meegemaakt, wat hun angstgevoelens zeker versterkt. Maar de geschoolde generatie vijftigplussers verschilt dan weer niet zo veel van de dertigers en de veertigers.”

Collega Koen Abts vult aan: “Angst voor criminaliteit heeft deels ook te maken met de levensfase waarin je je bevindt: 75-plussers tonen zich in ons onderzoek toch angstiger. Ze voelen zich machteloos in bepaalde situaties. Ouderen die minder mobiel zijn, kunnen zich minder wapenen tegen allerlei vormen van inbreuken.”

Dat vijftigplussers zich zorgen maken over hun verlies aan welvaart en over de betaalbaarheid van de pensioenen, vindt Abts niet zo abnormaal. “65-plussers moeten leven met een pensioen dat lager ligt dan hun vroegere loon. Zij voelen dat ze aan welvaart moeten inboeten. Voor de jongere generaties is dat nog een toekomstproject.” De leeftijdsgroep 55-64 jaar maakt zich dan weer iets meer zorgen over de betaalbaarheid van de pensioenen, wellicht omdat zij er dichtbij staan, maar nog niet concreet weten hoeveel hun pensioen zal bedragen.

Verdeeld over privacy

Jullie zijn verdeeld over privacykwesties. De helft van jullie is het eens met de uitspraak dat we meer eigen privacy moeten opgeven voor meer veiligheid. De andere helft is het daar niet mee eens. Opvallend is dat Nederlandstaligen en Franstaligen er een ietwat andere mening op nahouden: Franstaligen zijn meer op hun privacy gesteld. “Hoe dat komt, weet ik niet”, zegt socioloog Marc Swynge-douw. “Maar je merkt dat ook in het debat over de woonstbetreding, die huiszoekingen in bepaalde gevallen makkelijker moet maken: de Franstalige partijen stemmen onder druk van de publieke opinie tegen. In Vlaanderen vindt de publieke opinie het geen probleem dat de politie makkelijker tot een huiszoeking zou kunnen overgaan.”

Paul De Hert, professor Recht aan de VUB en gespecialiseerd in privacy, gelooft niet dat vijftigplussers hun privacy willen opgeven in ruil voor een veilige wereld. “Het is een wat polariserende vraag. Zowel privacy als veiligheid zijn lekker fruit. Mensen raken in de war als ze moeten kiezen tussen de twee. Je wil niet dat er een terrorist op je vliegtuig zit, maar je wil ook niet dat men je controleert op basis van niks concreets. Privacy maakt deel uit van ons veiligheidsgevoel. Denk maar aan online bankieren, we willen zeker zijn dat onze gegevens goed beschermd worden. Hoe ik het ervaar, is dat we heel goed nadenken over privacykwesties. Soms raken we gecharmeerd door nieuwe technologieën en maken we fouten, maar daar leren we uit. Zo heb je nu het recht om door Google vergeten te worden en mensen maken daar ook gebruik van. Sommige bedrijven zijn moeilijk te controleren, maar de samenleving is zeker niet bezig met de privacy te begraven.”