Als die ene stoel aan de feesttafel leeg blijft

Hoe overleef je de feestdagen wanneer je die voor het eerst zonder een geliefde partner, ouder of kind moet doorbrengen? Het contrast tussen de uitgelaten feeststemming en je stille verdriet kan niet groter zijn.

Feestdagen kunnen treurdagen zijn voor wie iemand moet missen. Die stoel die leeg blijft, kan vele vormen van verlies blootleggen: een scheiding, een verhuis naar een ver land, een ernstige ziekte, een overlijden. “Als de verbondenheid verbrokkeling wordt omdat je moet leven met een lege plaats in je midden, voel je dat op zo’n moment nog scherper aan”, weet dr. Manu Keirse, klinisch psycholoog en specialist in rouwverwerking.

“De familie staat centraal en de afleiding door het werk, de school enz. valt weg. Heel die gezellige sfeer buiten staat compleet haaks op wat jij beleeft, waardoor je je nog meer verlaten voelt. Ik heb er jarenlang tevergeefs bij de media voor geijverd om hier aandacht aan te schenken. Dat werd afgewezen met als argument dat ze mensen tijdens de feesten niet wilden lastigvallen met zo’n droevig nieuws. De realiteit is dat aandacht voor dit gemis mensen net steun kan bieden. Eraan denken is veel beter dan het doodzwijgen. Heel veel families hebben ermee te maken. Aan minstens één op de vijf feesttafels blijft een plek leeg. Maar degene die er niet is, is meer dan ooit op het feest aanwezig”, legt Manu Keirse uit.

Vooraf plannen

De pijn wegnemen kan niet, maar je kan wel heel wat doen om de feestdagen beter door te komen. Zoals goed plannen wat je wel en niet zal doen. “Je voorbereiden heeft als voordeel dat je wat meer controle houdt. Het helpt om een soort dijk te bouwen tegen de golf aan emoties die je mogelijk zal overspoelen die dagen. Overleg met je familie of jullie het feest op dezelfde manier willen aanpakken, of helemaal anders. Sommige families kiezen er bijvoorbeeld voor om iets te doen wat die persoon heel leuk zou hebben gevonden. Ik ken een familie die elke kerst eerst samen naar een plek wandelt die een speciale betekenis heeft voor degene die ze missen. Kies iets waarbij jullie je goed voelen.”

Het plan dat je opstelt is er één voor deze feestdagen. “Over later moet je je nog geen zorgen maken. Misschien ben je volgend jaar wel in een andere fase van het rouwproces. Je moet gewoon deze kerst door geraken. Als dat lukt, heb je een platform om nieuwjaar door te komen.” Die eerste nieuwjaar blijkt vaak een enorme klip om te ronden omdat je die geliefde niet wil achterlaten in het oude jaar. “Mensen verzetten zich tegen de jaarwissel omdat die hen het gevoel geeft dat hun overledene daardoor verder van hen wegglijdt. De tweede of de derde nieuwjaar kan ook lastig zijn, omdat het dan voor de anderen al lang geleden lijkt, terwijl jij die persoon nog volop mist.”

Ook praktische ingrepen kunnen nuttig zijn om deze dagen door te komen. Families die door het wegvallen plots met vijf in plaats van zes personen op restaurant gaan, bestellen best een ronde tafel. “Maak ook afspraken of en hoe je die dag herinneringen wil ophalen. Hou hierbij ook rekening met de wensen van de (klein)kinderen, zodat zij niet alleen staan met hun verdriet.”

Boodschappen doen, koken, het huis versieren, bij feesten komt veel kijken. “Die energie hebben mensen die rouwen vaak niet. Vandaar dat je beter voor jezelf tracht in te schatten wat je aan kan. Staan aanschuiven aan de kassa van een drukke supermarkt is vaak te hoog gegrepen. Besteed gerust wat taken uit aan anderen. Feestdagen zijn vermoeiende dagen door het laat opblijven, de alcohol,... Wie geveld is door verdriet moet dan extra uitkijken dat dit je niet nog meer naar beneden haalt. Zeker alcohol zorgt dat verdriet als boosheid kan losbarsten, ten koste van wie je het meest dierbaar is.”

Foute keuzes

Met de beste bedoelingen gebeuren er nog heel wat foute keuzes of vallen er verkeerde woorden. “Toen in mijn familie een kleinzoon was overleden, wilde een zus het voorlezen van nieuwjaarsbrieven door de andere kleinkinderen dat jaar afschaffen. Ze vreesde dat de aanwezigheid van de kleinkinderen de pijn bij de broer die zijn zoon had verloren onnodig zou oprakelen. Maar de kleinkinderen thuis laten zou ze net nog meer aanwezig maken. ‘Je moet hen er niet aan herinneren’, is een verkeerde gedachte. Het gemis is sowieso levendig tijdens die dagen.”

Dat geldt evenzeer voor het vele verborgen verdriet dat tijdens de feestdagen extra schrijnt. “Zoals dat om een ongeboren kind. Kerstfeesten zijn bij uitstek momenten waarop zwangerschappen worden bekendgemaakt. In heel wat families worstelen (groot)ouders met gemengde gevoelens omdat hun ene kind zwanger is, terwijl het andere al jaren ongewenst kinderloos blijft. Een ander onbegrepen verdriet is dat om oudere mensen die wegvallen. Als we ons wat meer zouden verdiepen in verdriet, zou dat ook veel angst wegnemen.”

Luisteren

Hoe besteed je best aandacht aan wie worstelt met zo’n gemis? Manu Keirse: “Door te luisteren naar wat dit voor hén betekent. Met een oprechte vraag als ‘Vertel eens, hoe beleef jij nu de feestdagen?’ geef je hen de kans om op verhaal te komen. Zie af van advies of opmerkingen zoals ‘Je moet je daarover zetten’. Zo functioneert verdriet niet. Een andere veelgemaakte fout is dat mensen vanuit onmacht praten over hun eigen verlieservaringen. Of pogen te troosten door nog ergere verhalen boven te halen. Daardoor krijgt die ander de indruk dat je zijn verdriet minimaliseert. De meeste mensen willen praten als ze voelen dat er ruimte voor is. Door herinneringen op te halen, kunnen er tranen stromen. Dat verdriet is er om de vreugde die wordt gemist. Als je dat moet opkroppen, kan je onmogelijk samenzitten.” Dat geldt ook voor de schuldgevoelens die er vaak mee gepaard gaan. “Wie ze uitspreekt, stuit meteen op tegenkanting van de omgeving die daar niet van wil horen. Maar je mag je schuldig voelen en dat uiten. Op die manier kan je het verwerken. Je schuldig voelen betekent helemaal niet dat je schuldig bent, maar het opkroppen van die gevoelens is levensgevaarlijk.”

Nieuwe rituelen

Is het beter om het feesten over te slaan omdat de rouw nog te rauw is? Manu Keirse: “Feesten zijn van oorsprong bedoeld om moeilijke overgangen te verwerken door samen te zijn. Die betekenis zijn we vergeten. Voor heel veel mensen is het moeilijk om te vieren, maar in plaats daarvan kan je samen gedenken. Via symbolen of nieuwe rituelen die je zelf kiest. Zo kan je iedereen vragen om op een kaartje een herinnering neer te pennen en met die kaartjes de kerstboom versieren. Je kan die briefjes dan lezen op een moment dat jij eraan toe bent”, suggereert Manu Keirse.

Wat ook helpt om overleden geliefden mee te loodsen naar het volgende jaar is een kalender van verdriet maken. “Naast verjaardagen, kan je daarop ook overlijdensdagen noteren. Op die manier vergeet je die niet en kan je attent reageren naar wie iemand mist.”