Een luisterend oor

Iemand hebben die gewoon naar je luistert – écht luistert – kan een wereld van verschil maken als je te maken krijgt met groot of klein verdriet. Maar ook de luisteraar zelf heeft baat bij jouw verhaal.

Een vriendin vertelt je dat ze twijfels heeft over haar huwelijk, en dus verwijs je haar door naar de relatietherapeut die je dochter en schoonzoon zo goed heeft geholpen. Je buurman is al enkele jaren weduwnaar, maar jij spreekt hem aan over het weer, zijn groentetuin, de werken in de straat,... kortom, over alles, behalve over zijn overleden vrouw, om het gemis te verzachten. Allemaal goed bedoeld. Maar misschien willen je vriendin en je buurman gewoon hun verhaal kwijt, en zijn ze op zoek naar iemand die even naar hen luistert, zonder te oordelen.

Psychiater Dirk De Wachter doet in zijn boek ‘De kunst van het ongelukkig zijn’ een oproep om over kwetsbaarheid en verdriet te spreken. “Maar eigenlijk is het nog veel meer een oproep aan iedereen om meer te luisteren naar elkaar. Om oog te hebben voor de signalen van wie het moeilijk heeft, om daar niet aan voorbij te gaan en geduld te hebben.” Een oproep ook om een beetje meer elkaars psychiater te zijn, want de wachtzalen van de therapeuten zitten bomvol. “Iedereen doet leuke dingen, toont zich sterk en showt prachtige vakantiefoto’s op Facebook. Maar ondertussen zijn er wachtlijsten bij de therapeuten. Blijkbaar is die leukigheid enkel mogelijk als we een therapeut kunnen vertellen hoe lastig het leven wel is. Uiteraard moet iedereen die daar nood aan heeft, terecht kunnen bij een therapeut. Maar het toont toch aan dat er in onze maatschappij wat meer over verdriet mag worden gesproken. Dat zou waarschijnlijk veel leed kunnen temperen waardoor het niet tot ziekelijk verdriet leidt.”

Ook het feit dat sommige mensen hun hart uitstorten op Facebook en andere sociale media, toont misschien aan dat ze iets te vertellen hebben, maar niemand in de buurt hebben om te luisteren. Ze vertellen het dan maar meteen aan iedereen en zien welke reacties er terugkomen. Volgens Dirk De Wachter kunnen sociale media een aanzet zijn om verdriet, zoals het overlijden van een dierbare, te delen. “Maar daarnaast is er altijd nood aan direct menselijk contact. Het gaat om de ontmoeting, over mensen in de ogen kijken, iemand vastpakken,... Het menselijk contact dat je hebt door die beslotenheid en vertrouwelijkheid kan je nooit evenaren met een bericht.”

Zonder oordelen

“Mensen verdragen niet meer dat iemand het eens moeilijk heeft. Een probleem moet zo snel mogelijk worden opgelost”, ervaart ook Sofie Legon. Zij organiseert bij de Bond Zonder Naam de workshops ‘De Kracht van Luisteren’ en volgde de vorming zelf ook al enkele keren. “Als iemand mij vroeger aansprak over zijn verdriet, was mijn eerste reflex: oei, wat moet ik doen, ik krijg dat niet gefikst? Maar je mag dat loslaten. Je kan gewoon luisteren, zonder resultaat te moeten boeken.” De workshop kwam er nadat in 2012 uit een onderzoek in opdracht van de Bond Zonder Naam bleek dat 18% van de Vlamingen tussen 18 en 79 jaar aangaf zich sterk tot zeer sterk emotioneel eenzaam te voelen. Dat zijn vaak mensen die wel een sociaal netwerk hebben, maar het gevoel hebben dat ze bij niemand op verhaal kunnen komen. “Goed luisteren, is iets wat je meestal niet meekrijgt in je opvoeding. Ouders geven graag advies en dus doe jij dat later ook naar anderen toe. Maar eigenlijk is dat helemaal niet nodig. Als je je verhaal kan doen, kan je net daardoor misschien zelf bedenken wat de volgende stap tot een oplossing kan zijn. Door je gedachten en gevoelens uit te spreken, ben je al voor een stuk opgelucht en kan je ruimte maken voor nieuwe gedachten en perspectieven.”

Ook Dirk De Wachter raadt af om mensen met verdriet oplossingen aan te reiken. “Ze willen vrijuit kunnen spreken en gehoord worden, zonder veroordeeld te worden. De aanwezigheid van de ander, de verbinding, het gevoel hebben dat je er niet alleen voor staat,... dát zijn de wezenlijke factoren.”

Durf te vragen

Om tot die verbinding te komen, heb je als luisteraar een flinke dosis empathie nodig. Want niet elke vorm van luisteren is ook empathisch. “Empathisch luisteren voegt een extra laag je toe”, zegt Sofie Legon. “Het is de bedoeling dat de spreker zijn verhaal echt kwijt kan. Dat het niet aan de oppervlakte blijft. Door de goeie vragen te stellen, durft iemand misschien meer te vertellen dan hij in eerste instantie dacht te durven doen. Dan maak je echt verbinding met elkaar.”

Durven vragen is daarbij het sleutelwoord. Vraag iemand die door een moeilijke periode gaat, oprecht hoe het gaat. “Mensen zijn veel te voorzichtig. Misschien uit angst om te kwetsen of om iemand verdrietig te stemmen? Maar bestaan er echt kwetsende vragen als je de intentie hebt om een luisterend oor te bieden?” vraagt Sofie Legon zich luidop af. “Bij een verlies, bijvoorbeeld, zijn er veel mensen die de eerste maanden wel luisteren en in contact blijven. Maar wie doet dat nog een jaar of twee jaar later? Ik schrijf zo’n zaken bewust op in mijn agenda. De sterfdatum van de vader van een vriendin, bijvoorbeeld. In de periode rond die trieste verjaardag pols ik altijd hoe het nu met haar gaat. Dat zijn belangrijke momenten in een mensenleven. Dan kan je echt een verschil maken voor iemand. Als die persoon merkt dat jij er bent op momenten dat anderen het misschien al vergeten zijn.”

Voor een goed begrip

Durf ook te vragen of je bepaalde emoties juist interpreteert. Bij tranen denk je aan verdriet, maar het kunnen ook tranen van ontroering of opluchting zijn. “Iemand die rouwt om een overleden partner voelt misschien niet enkel verdriet, maar ook opluchting omdat er een lange slepende ziekte aan vooraf is gegaan. Maar dat durft hij/zij misschien niet te zeggen, dat is taboe. Als je vraagt wat de tranen precies betekenen, geef je iemand de kans om wel te durven ingaan op dat aspect van zijn gevoelens.”

Ook in goede tijden kan een empathisch luisterend oor verbindend werken. Denk maar aan een pas bevallen moeder – meestal toch goed nieuws – die haar vreugde wil delen met familie en vrienden. Hoe vaak gebeurt het niet dat anderen meteen hun eigen bevallingsverhaal te berde brengen. Terwijl je op zo’n moment ook kan vragen hoe het prille moederschap voelt. Misschien wil de kersverse mama even kwijt dat ze zich soms wat onzeker voelt in die nieuwe rol.

Empathisch luisteren is best inspannend. Daarom is het ook belangrijk dat je leert grenzen stellen. “Wie veel empathie heeft, leeft vaak met de antennes naar buiten gericht. Dat kan best zwaar zijn. Als je geregeld naar moeilijke verhalen luistert, is het dus erg belangrijk dat je zelf ook bij anderen terecht kan”, aldus Sofie Legon. “Het is ook oké om te zeggen dat je nu even geen ruimte hebt om naar iemands verhaal te luisteren – omdat je elders verwacht wordt, of omdat je zelf ergens mee zit. Maak een afspraak om het er op een ander moment over te hebben, en kom die afspraak na.”

Een geschenk

Ben je een goede luisteraar, dan hoef je echter niet te vrezen dat je na elk empathisch luistergesprek uitgeteld op de bank zal liggen. “Spreken over verdriet is zeker helend voor wie spreekt, maar ook vervullend, zinvol en verbindend voor wie luistert. Het is geen opoffering, maar geeft je het gevoel dat je iets betekent voor een mens. En dat is een goed gevoel”, weet Dirk De Wachter. Ook Sofie Legon spreekt uit ervaring: “Het fijne aan luisteren en je verdiepen in wat een ander heeft meegemaakt, is dat je minder snel oordeelt. Het kan heel inspirerend zijn om eens buiten je eigen leefwereld te kijken. Ik merk dat ik daardoor veel milder kan zijn voor andere mensen. Wanneer iemand mij in vertrouwen heeft genomen, bedank ik die persoon. Het is een geschenk wanneer iemand jou in vertrouwen iets durft te vertellen dat hij of zij niet tegen iemand anders durft zeggen.”