Marie Daulne, ambassadeur van de multiculturaliteit

Dertig jaar na de oprichting van Zap Mama, komt Marie Daulne met een nieuw album: Odyssée. We zappen door het parcours van een artieste die de zon ademt en uitstraalt.

1964, het noordoosten van Congo. De vader van Marie Daulne wordt door opstandelingen vermoord. Als baby van drie maanden belandt ze in ons land, met haar moeder, broer en zussen. Haar roots liggen in Afrika, maar ze groeit op in België, eerst in de Ardennen, daarna in Brussel. Aan die culturele smeltkroes ontspruit in 1990 Zap Mama, de groep die al gauw wereldwijd succes oogst.

Je hebt zonet je negende album uit. Het klinkt fonkelend, warm, meeslepend... Voel je je ook zo?

Marie Daulne: Jawel. Ik heb ervoor gekozen dit album in het Frans te schrijven omdat ik uiting wilde geven aan emoties uit het dagelijkse leven en tegelijk verhalen van vroeger vertellen, zonder ernstig of moraliserend over te komen. Zo gaat Ami, een nummer dat ik met mijn zoon zing, over van het leven genieten, van de mensen die je graag ziet en die met de jaren uit je leven verdwijnen. En Dessiné doet een beroep op de verbeeldingskracht, want naarmate je meer jaren op de teller hebt, wordt poëzie nóg belangrijker. Ik wilde voor dit album muziek waar je energie van krijgt, zin om te bewegen. Ik wil dat er positieve energie uit de boxen stroomt!

Afropop, latino, hiphop, soul, jazz... Je hebt in je loopbaan tal van muziekgenres verkend. Waar komt die drang om te zingen vandaan?

In mijn familie werd heel veel gezongen, langs Belgische én langs Congolese kant. Toen ik besefte dat ik er mijn beroep van kon maken, ben ik naar een school getrokken waar ze me de codes hebben aangeleerd en duidelijk gemaakt wat er allemaal kon. Terwijl ik studeerde, gaf ik ook lessen Afrikaanse polyfone zang in Brussel. Eerst aan kinderen, maar al snel ook aan de ouders. Samen zingen, da’s een brug slaan naar anderen, jezelf openstellen voor andere werelden, op dezelfde golflengte zitten, je prettig voelen in elkaars gezelschap... Ik heb dit eerder als een humanistische, activistische boodschap ervaren, dan als een zangcursus. En ik ben gaan beseffen wat voor geluksvogel ik ben: ik ben opgevoed in twee culturen, had toegang tot beide via de zang, en goot dat in een nieuw arrangement met zowel een portie Europa als Afrika. Ik kreeg de raad om concerten te geven, heb audities georganiseerd voor een a-capellagroep en uiteindelijk Zap Mama opgericht. Al bij ons eerste concert in Elsene was de trein vertrokken. En al heel gauw boekten we ook internationaal succes. Een beetje onwezenlijk! We waren op het juiste moment op de juiste plaats.

Vanwaar de naam Zap Mama?

De z is mijn favoriete letter. Ik hou van de zzz–klank. Ik heb mijn dochter Kezia genoemd, mijn zoon Zékyé. In de Afrikaanse gemeenschap, toen Congo Zaïre heette, spraken we onder elkaar ook over een Z, niet over een zwarte. Mama omdat we allemaal verbonden zijn met Moeder Aarde, met de natuur, en allemaal uit een mama geboren worden. En Zap omdat we van de ene cultuur naar de andere zappen.

De groep werd opgericht om een boodschap uit te dragen.

Dat klopt: we wilden de mentaliteit doen evolueren, de wereld op een andere manier naar rassenvermenging laten kijken, komaf maken met de koloniale kijk op de Afrikaanse cultuur. Als vrouw van gemengde afkomst, wilde ik via Zap Mama tonen dat beide culturen evenwaardig zijn, ze allebei hun rijkdom en minpunten hebben. Vandaar dat ik de term afropean heb gelanceerd, naar analogie met de term afro-american. Toen ik jazz doceerde aan het Conservatorium van Gent, wees ik mijn studenten erop dat alle grote namen uit de jazz Afro-Amerikanen waren: Nina Simone, Billie Holiday,... Wij Belgen mogen best wat trotser zijn, we moeten ons eigen verhaal durven vertellen. Ik heb de Belgisch-Congolese muziek op de kaart gezet en daar ben ik blij om. Vandaag staat de a-capellazang van Zap Mama op het programma van academies. Voilà, da’s jazz van eigen bodem!

Geef je nog altijd les polyfone zang?

Momenteel houd ik me vooral bezig met vocale etnotherapie: via zang, ademhalingsoefeningen en dans jezelf bevrijden van spanningen en trauma’s. Ik put inspiratie uit de Aziatische, Afrikaanse en Europese muziek en maak composities waarin hun essentie terug te vinden is. Door bewegingen – rituelen – uit te voeren, geef je je lichaam zuurstof, ga je je prettig voelen. Het woord ritueel werd door de kolonisten dermate verkeerd ingevuld, dat het angst inboezemde. Maar vandaag worden rituelen naar waarde geschat. Na de VS, ga ik die sessies nu ook live aanbieden in Brussel.

Je werkt wel eens samen met humanitaire organisaties.

Ik heb samengewerkt met Care.org, een organisatie die armoede en honger in de wereld bekampt. Ik heb Malinese vrouwen opgenomen in een videoclip, om te tonen hoeveel baat zij hebben bij Care.org. Telkens de song die ik voor die campagne had gecomponeerd, werd gedownload, ging er geld naar de organisatie. En onlangs heb ik een workshop muziektherapie ingericht voor het Glo-bal Survivors Fund, een organisatie te-gen geweld op vrouwen. Samen met vrouwelijke activisten uit een twintigtal landen zoals Oekraïne, Congo, Ecuador en België, heb ik een nummer gemaakt. Zij schreven de tekst, ik zorgde voor de stem en de samenklank.

Deze zomer was je op missie in de Democratische Republiek Congo

Ik heb daar een workshop muziektherapie georganiseerd voor jonge vrouwen die survivors zijn en in het Panzi-ziekenhuis werden behandeld door dokter Mukwege (n.v.d.r.: dokter Mukwege is wereldexpert in het behandelen van verkrachtingsletsels en genitale verminking. In 2018 kreeg hij de Nobelprijs voor de Vrede). Mijn rol bestond erin die vrouwen te helpen bij de verwerking van hun trauma en bij hun re-integratie in de samenleving. Enkel als zij zich een voorstelling kunnen maken van een wereld met minder geweld, kunnen ze er weer deel van gaan uitmaken. Het komt eropaan kleine openingen te vinden om hun energie opnieuw in balans te brengen wanneer zich flashbacks aandienen. Het was een enorm verrijkende ervaring! Ik wil graag terug om nog meer workshops te geven en locals op te leiden. Ik heb er de muziektherapeuten met een veel te westerse aanpak aangeraden het etnische aspect in hun therapie op te nemen. Dit is Afrika, het is belangrijk dat mensen er zich in herkennen...

Je werd genomineerd voor de Grammy Awards. Je hebt met artiesten uit alle uithoeken van de wereld gezongen. Heb je het gevoel dat je navolging krijgt bij andere artiesten?

Jazeker. In de Amerikaanse hiphop zijn etnische elementen opgedoken. In België voel ik dat Stromae iets van Zap Mama in zich heeft, dat hoor je in zijn akkoorden, aan de structuur. Maar hij gaat nog een stap verder: hij heeft er elektronische muziek bijgehaald en Afrikaanse, zij het met kleuren die wat nauwer aansluiten bij de Europese smaak. Ik vind dat geweldig! Dankzij zijn cross-overs, die veelheid aan invloeden en zijn afropese uitstraling heeft de boodschap zich over heel Europa verspreid. We hebben elkaar meermaals ontmoet. Zijn zus is nog een paar maanden de nanny van mijn dochter geweest in New York. Stromae is een uitzonderlijk talent, met wie ik ooit graag zou zingen.

Je kinderen treden in je voetsporen.

Mijn zoon studeert nog. Hij zingt uitstekend, maar ik zie hem eerder producer worden. Hij is heel creatief. Mijn dochter is na haar opleiding communicatie een eigen zangcarrière begonnen. Ze geeft me raad rond communicatie – vooral op sociale media – en ik geef haar raad rond mentaal welzijn: hoe omgaan met succes, hoe kansen grijpen, enz.

Wat betekent muziek voor jou?

Ik zie muziek als een middel om op een subtiele manier een positieve boodschap over te brengen. Ik ben een positief iemand, die evenwicht wil brengen in deze wereld. Ik wil voor tegengewicht zorgen, we moeten nóg meer vreugde creëren. Aan de slag dus! Dat is het leger waar ik, door mijn songs en de dingen die ik doe, deel van uitmaak. Muziek is een zeer krachtig iets. Onze stem is de identiteit van onze ziel, een sleutel om toegang te krijgen tot frequenties die iemand anders kunnen raken. Mijn hart wil een vredesboodschap uitdragen en dus probeer ik mijn emoties zo eerlijk mogelijk te benoemen.

Je hebt ook meegewerkt aan filmmuziek, zoals de soundtrack van Mission Impossible 2. Heb je op dat vlak nog plannen?

Het is mijn droom om meer en meer filmmuziek te maken. Ik heb zonet een deal gesloten voor tekenfilms. Het is fantastisch om je tot kinderen te richten, om ze aan het dromen te zetten. Wat we in onze jeugd beleven, legt de basis voor wie we als volwassene zijn.

Je bent bijna 60. Een mijlpaal?

Wellicht wel, ja. Het moeilijkste vind ik de relatie met mijn lichaam. En dus begin ik het stilaan iets rustiger aan te doen: yoga, stretchen... Ooit was ik een atlete. Ik heb op het podium altijd acrobatische toeren uitgehaald, maar nu kraakt het de volgende ochtend overal en zit alles vast! (lacht)

Nog een boodschap voor onze lezers?

Haal alles uit het leven. Begin klein: durf bijvoorbeeld een kleur te dragen die je anders nooit draagt. Zelf ben ik dol op mode. Ik probeer het voorbeeld te geven: het is niet omdat je de 50 voorbij bent dat je je moet kleden als een oma. We zijn nog jong! Durf zot te doen! Maak een gerecht dat je nog nooit eerder hebt geprobeerd. Mislukt het? So what? Lach er gewoon mee!