Veerle Baetens: ‘Ik was bang om met pubers te werken’

Veerle Baetens keek ernaar uit om haar film Het Smelt eindelijk los te laten op het Belgische publiek. De gevierde actrice nam voor het eerst plaats in de regisseursstoel en verfilmde Lize Spits verhaal over de traumatische jeugd van hoofdpersonage Eva.

Een echte kameleon. Die gedachte gaat door ons heen wanneer we Veerle Baetens ontmoeten in een bar in Brussel. Niet het geblondeerde haar van Hannah Maes in Code 37 of het gemillimeterde kopje van in Cheyenne & Lola, maar een hippe zwarte coupe – inclusief nektapijt -, deel van haar transformatie voor haar personage in Come Back, een film die volgend jaar in de bioscoop komt. Voor Het Smelt transformeerde ze van actrice naar regisseur.

Een spannend moment. Het Smelt komt straks uit in ons land, waar veel mensen ook het boek van Lize Spit hebben gelezen.

Ik ben blij dat de film in het buitenland in première is kunnen gaan, en dat er goede reacties op zijn gekomen. Hier hebben zo veel mensen het boek gelezen dat het een ware hype is. Ik ben een beetje bang. Maar ik ben er ook klaar voor. Als je zo’n film regisseert, hoop je dat zo veel mogelijk mensen erdoor geraakt worden. Je wil natuurlijk ook dat er een publiek is, net zoals Eva een publiek wil.

Wat heeft jou aangetrokken in het verhaal?

Het niet gezien worden. Het ondergewaardeerd worden omdat je niet voldoet aan bepaalde normen. De verschrikkelijke eenzaamheid van het hoofdpersonage raakte mij onmiddellijk heel hard. Maar ook die puber, die jonge vrouw, die een kans wil krijgen bij de jongens. Dat herken ik wel uit mijn eigen jeugd. Het is ook zo’n belangrijke leeftijd, waarop er veel gebeurt dat ook nog eens een grote invloed heeft op je latere leven. Bij Eva komt daar een zwaar trauma bovenop. Iets wat ik niet heb meegemaakt, gelukkig.

Hoe was het om met zo’n jonge cast samen te werken?

Ik had heel veel schrik om met pubers samen te werken. Ze stralen soms een soort futloosheid uit waar ik maar moeilijk vat op krijg. Maar ik heb topgasten gevonden. We hebben veel tijd samen doorgebracht voor we begonnen te filmen. Ik heb soms moeten trekken en sleuren. Ik ben soms heftig geweest tegen hen. Maar omdat die vertrouwensband er was, kon dat. We zien elkaar nu nog. Ik vind het belangrijk om er te zijn voor hen, want het is toch een belevenis wat zij hebben doorgemaakt.

Hebben ze jouw beeld over pubers bijgesteld?

Zeker. Ik was omringd door heel mature kinderen waarmee je goed kon babbelen. Dat is nodig als je een film maakt over dit onderwerp. Ouders kwamen me zeggen dat hun kind niet meer dezelfde is sinds ze aan de film hebben meegewerkt. Dat vond ik een heel mooi compliment. Ze werden gezien, hé. Ze konden boven zichzelf uitstijgen. Ze leerden ook met elkaar praten over hun angsten, hun onzekerheden, en over wat ze tof vinden. Dat was mooi om te zien. Doordat er zoveel vertrouwen was, durfden ze zich echt te smijten. Ik had op den duur meer schrik om met de volwassenen samen te werken. Een getraind acteur kan daar soms wat weerstand voor voelen. Ik heb dat ook af en toe, hoor (lacht).

Ik heb veel bijgeleerd over acteren door zelf te regisseren. Ik durf me meer te smijten.

Hoe ben jij als actrice?

Ik heb veel bijgeleerd over acteren door zelf te regisseren. Ik heb geleerd dat ik niet onzeker moet zijn als een regisseur me vraagt om het eens op een andere manier te proberen. Vroeger zou ik sneller tegenpruttelen. Nu denk ik: ik smijt mij en we zien wel of het erop, ernaast of eronder is. Ik heb ook geleerd om meer in het moment te zijn met mijn tegenspeler. Om alles wat ik heb voorbereid te laten vallen en in actie te treden met de andere acteurs.

Je staat er nochtans om bekend om je personages heel goed voor te bereiden. Zeg je nu dat je dat wat loslaat?

Nee, hoor. Ik bereid me sowieso voor. En ik heb het gevoel dat dat alleen maar erger wordt, soms op het maniakale af. Maar ik probeer dat wel los te laten op de set zelf. De andere acteurs komen ook met een verhaal en je moet hen ook ruimte geven. Als jij te veel vasthoudt aan jouw personage, stoten je tegenspelers misschien op een muur waar ze niet doorheen kunnen.

Hoe moet ik me dat voorstellen: heb jij voor elk personage een schriftje volgeschreven met analyses?

Elk personage heeft een dossier op mijn pc. Sommige nemen maar een halve bladzijde in beslag, voor andere heb ik 15 pagina’s nodig om hun verleden en hun karakter te beschrijven. Ik werk dan met psychologische modellen zoals een enneagram of de vijf blessures van de Canadese psychologe Lise Bourbeau. Dat boeit mij: hoe word je iemand. Ook fysiek, want ik geloof wel dat de psyche kan inspelen op je lichaamshouding.

Welk van de personages die je al speelde, heeft de langste analyse?

Het personage dat ik net gespeeld heb in Come Back. Dat is pas een complex mens! (Veerle Baetens speelt Naomi, een ex-dj die een comeback wil maken en haar dochter Ava meesleurt in de nachtelijk clubscene, n.v.d.r.). Ze heeft een complexe relatie met haar dochter, en toch hebben ze een goede band. Die dynamiek van aantrekken en afstoten vind ik wel schoon. Ik speel graag zo’n moederrollen omdat dat vaak niet gedoogd wordt in onze maatschappij, een moeder die zogenaamd geen goede moeder is. Maar wat is dat: geen goede moeder zijn?

Je speelt die rol samen met je eigen dochter, Billie. Hoe verloopt dat?

Heel tof, heel intens. Wij zijn helemaal niet dezelfde. Ik ben heel erg direct, zij richt zich meer naar binnen. Ik ben in de eerste plaats moeder. Maar als actrice is het een beetje mijn taak om dingen uit mijn jonge tegenspeler te halen. Dat laat ze niet makkelijk toe. Ik snap dat wel. Ze is veertien. Op die leeftijd ben je meer gericht op de buitenwereld. Ze zal eerder luisteren naar vrienden, leerkrachten of andere volwassenen in haar omgeving. Dat respecteer ik. Ik zie haar ook openbloeien.

Jij werd zelf niet gestimuleerd om actrice te worden door je ouders.

Niet echt. Tegen mijn vader heb ik moeten rebelleren. Mijn moeder heeft me na de scheiding wel mijn zin laten doen. Ik stimuleer Billie om aan deze film mee te werken, maar niet zozeer om actrice te worden. Ik ga ervan uit dat ze zelf wel zal aanvoelen of het dat is wat ze wil gaan doen. Ik vind deze ervaring wel goed voor haar zelfwording, voor haar ontwikkeling. Iets wat ontbreekt in ons onderwijs. Dat is zo gefocust op kennis, op slechts één deel van het brein. Dat is niet de schuld van de leerkrachten, maar van de politiek die beslist wat er op school moet gebeuren. Voor kinderen die anders denken, is het heel moeilijk om gelukkig te zijn in dat systeem. Zij willen ook wel eens horen: dat kan jij nu eens goed.

Ons onderwijs is zo gefocust op kennis, op één deel van het brein.

Je staat vaak op de set in Frankrijk. Hoe is het om in een andere taal dan je moedertaal te acteren?

Ik stress altijd heel hard als ik in het Frans moet acteren. Zo moest ik laatst een onderzoeksrechter spelen. Dat is een heel specifiek jargon met veel moeilijke woorden. Ik ben vier maanden op voorhand beginnen blokken. Ik kon en wou geen enkel woord aan die tekst veranderen. Als de regisseur dan ’s morgens zegt: we gaan nog wat dingetjes wijzigen, dan word ik zot. Soms vind ik acteren in het Frans wel makkelijker, net omdat je minder vrijheid hebt. Ik kan minder improviseren zoals in het Nederlands, waardoor ik het gevoel heb dat het meteen juister zit.

Het is opvallend hoeveel jonge actrices jou als voorbeeld noemen.

Echt? Misschien ben ik gewoon de meest voor de hand liggende keuze als je vraagt naar actrices in Vlaanderen…

Is er iemand waar jij naar opkijkt?

Ik ben ooit zo’n grote fan geweest van Michael Jackson, dat ik het opgegeven heb om naar iemand op te kijken.

Omdat hij jou teleurgesteld heeft?

Dat ook. Maar vooral omdat ik nu zelf actrice ben. Ik doe mijn ding, ik werk hard, maar heb ik daar moed voor nodig? Misschien een beetje. Ik ben niet Martin Luther King, of Sophie Scholl die protesteerde tegen het naziregime en dat met de dood heeft bekocht. Daar kijk ik naar op, naar mensen die het voortouw nemen, hun eigen leven in de weegschaal leggen. Neem nu actrice Carice van Houten. Zij zet zich actief in voor het klimaat, ook al beïnvloedt dat misschien haar carrière.

Zou je dat zelf doen?

Ik weet het niet. Mijn vader heeft zo’n activistisch kantje. Hij is naar Suriname getrokken om aan ontwikkelingssamenwerking te doen. Ik geniet ook zo hard van het verhalen creëren samen met anderen. Als ik te veel met ellende en te weinig met fictie bezig ben, zou ik ongelukkig worden. Want ik kan soms echt last hebben van de realiteit. Ik ben er ook wat te laf voor, denk ik. Ik ben bang dat men mij dan niet meer zou zien als een actrice, dat het mysterieuze zou verdwijnen.