Woonzorgcentra binnenkort enkel voor ouderen met zware en complexe zorgnoden?

We weten dat er een enorme vergrijzing en verzilvering op ons afdendert. Bereiden we ons daarop voor? Veel te weinig, vindt Zorgnet-Icuro. De volgende regeringen moeten hiervan een absolute prioriteit maken. Maar ook deze Vlaamse Regering moet nog een beslissing nemen, namelijk of er in de volgende jaren voldoende bijkomende plaatsen in woonzorgcentra zullen worden voorzien. Zoniet zullen enkel mensen met zware en complexe zorgnoden in de toekomst nog in de woonzorgcentra kunnen verblijven.

Volgens Zorgnet-Icuro, een Vlaams netwerk van zorgorganisaties, is het hoog tijd om de demografische tijdbom ernstig te nemen. Tussen nu en 2040 komen er een klein half miljoen 65-plussers bij. Vooral de enorme toename van het aantal mensen ouder dan 85 jaar zal ons voor grote uitdagingen stellen. Vanaf die leeftijd stijgt immers het risico op de nood aan zorg en ondersteuning heel sterk. Nu zijn er ca. 220.000 85-plussers; over ruim 15 jaar zijn dat er bijna 350.000. Zorgnet-Icuro: ‘We kunnen zonder overdrijven spreken van een demografische tijdbom. Het aantal zorgvragen zal immers gigantisch toenemen. Net terwijl in dezelfde periode het aantal mensen ‘op arbeidsleeftijd’ blijft dalen. De schaarste in alle segmenten van de arbeidsmarkt zal nog verder groeien.’

Zorgsysteem dreigt te imploderen

Wie verder in de toekomst kijkt dan vandaag of volgend jaar is er al langer van overtuigd: ons huidig zorgsysteem zal niet opgewassen zijn tegen die tsunami. Als we ons als samenleving hierop niet voorbereiden, dan dreigt de zorg op een bepaald moment te imploderen, met veel mensen die geen toegang meer zullen hebben tot zorg, wachtlijsten, een kloof tussen de groepen die zich nog dure privézorg kunnen inkopen en zij die nergens nog terechtkunnen.

Ook economisch kan de prijs hoog oplopen. De druk op de mantelzorg zal ertoe leiden dat meer en meer mensen geheel of gedeeltelijk uit de arbeidsmarkt moeten stappen om zorg op te nemen voor hun naasten.

Zorgnet-Icuro: ‘Het demografisch toekomstverhaal is al langer gekend, maar vreemd genoeg lijkt die kennis niet door te dringen, noch bij burgers noch bij beleidsmakers. Nochtans vergt de voorbereiding op de vergrijzingsgolf een moedig beleid op de lange termijn. Een beleid dat we in de volgende legislatuur moeten uittekenen, en waarvoor we nu al stappen kunnen zetten.’

Wat met de woonzorgcentra?

Op dit ogenblik zijn er in Vlaanderen en Brussel ongeveer 85.000 beschikbare plaatsen in woonzorgcentra; 95% daarvan zijn bezet. In veel regio’s komen er – na de covidperiode – opnieuw wachtlijsten. Tot nu gold er voor de woonzorgcentra een “programmatie”. Op basis van het aantal verwachte ouderen bepaalt de Vlaamse overheid hoeveel nieuwe woongelegenheden er in de woonzorgcentra kunnen bijkomen. Zo nam het aantal plaatsen in de afgelopen tien jaar toe met bijna 14.000. Die programmatie voor woonzorgcentra en kortverblijf is sinds 2013 “on hold” gezet tot eind 2025. Er zijn momenteel 3000 plaatsen die al zijn toegewezen aan zorgaanbieders, maar nog niet zijn gerealiseerd.

Of en hoeveel nieuwe woongelegenheden er na 2025 kunnen bijkomen, heeft de overheid nog niet beslist. En precies daar wringt het schoentje. Nieuwe woonzorgprojecten realiseren vraagt immers jaren tijd. Zorgaanbieders kunnen door de onduidelijkheid geen plannen maken voor na 2025. Gezien de vergrijzing op turbosnelheid draait, dreigen we zo na 2025 in een verhaal van onvoldoende capaciteit en groeiende wachtlijsten terecht te komen. Zorgnet-Icuro stelt voor dat er naast de 3000 al toegewezen plaatsen tegen 2030 nog 4000 extra woongelegenheden kunnen bijkomen. Dat zou het totaal aantal plaatsen in woonzorgcentra in Vlaanderen en Brussel tegen 2030 op ca. 92.000 brengen. Zorgnet-Icuro: ‘We vragen dat de Vlaamse overheid over die programmatie nog deze legislatuur een beslissing neemt!’

Woonzorgcentra prioritair voor ouderen met grote zorgnoden

Zorgnet-Icuro: ‘Rekening houdend met de forse toename van het aantal ouderen is 7000 bijkomende plaatsen op 7 jaar tijd een relatief “bescheiden” toename. We moeten echter het woonzorgcentrum in een nieuw perspectief durven plaatsen; ze zijn een schakel in een divers geheel van zorgvormen. De afgelopen decennia zagen we een duidelijke evolutie van het gemiddeld zorgprofiel van wie in een woonzorgcentrum verblijft. De sterker uitgebouwde thuiszorg én de wens van ouderen om zo lang mogelijk in hun vertrouwde omgeving te blijven maken dat de meeste mensen pas naar een woonzorgcentrum verhuizen als ze complexe zorg nodig hebben, die niet langer door de thuiszorg en de mantelzorg kan gebeuren.’

Zorgnet-Icuro meent dat de beschikbare woongelegenheden in de woonzorgcentra prioritair moeten bestemd zijn voor ouderen met zware en complexe zorgnoden. Het betekent dat in de loop van de komende jaren bewoners met een “lichter” zorgprofiel – momenteel ongeveer 15% – niet meer in een woonzorgcentrum zullen kunnen verblijven. Voor hen moeten andere aangepaste woonzorgvormen worden ontwikkeld of uitgebreid.

‘Voor het verlenen van complexe zorg is een aangepaste personeelsnorm nodig’, benadrukt Zorgnet-Icuro. ‘We trappen een open deur in als we stellen dat de huidige personeelsnorm van 0,6 VTE (voltijdse equivalenten) per bewoner nu absoluut onvoldoende is. Zorgnet-Icuro vraagt al jaren dat die wordt opgetrokken naar 0,9 VTE per bewoner. Wanneer de woonzorgcentra evolueren naar verpleeghuizen zoals we die in Nederland kennen, is die 0,9 echt noodzakelijk om kwaliteitsvolle zorg te kunnen geven. Er zal dan ook meer medische en paramedische ondersteuning nodig zijn, én een structurele samenwerking met de thuiszorg, geestelijke gezondheidszorg en de ziekenhuizen. En, dit alles binnen een herkenbare huiselijke leefomgeving. Voor de invulling van de profielen van de extra medewerkers zullen we nood hebben aan flexibilisering.’

Continuüm van zorg

Gedelegeerd bestuurder Margot Cloet: “7000 extra plaatsen in woonzorgcentra is één ding, de uitbreiding van allerlei andere vormen van ondersteuning en andere woonvormen een ander. Dat tweede luik is evenzeer noodzakelijk om mensen langer thuis te kunnen laten wonen. We denken dan aan dagverzorging, oriënterend kortverblijf, herstelverblijf, assistentiewoningen, lokale dienstencentra, gezinszorg, thuisverpleging, ondersteuning van mantelzorg en vrijwilligers, buurtzorg. We moeten de komende jaren hierin fors investeren. We moeten een heel continuüm van zorg creëren waardoor de overstap naar een woonzorgcentrum zo lang mogelijk kan uitgesteld worden of zelfs helemaal niet hoeft. Maar voor de complexe zorg in de laatste levensfase hebben we die woonzorgcentra echt wel nodig.”

Zorgnet-Icuro vraagt de bevoegde overheden de diverse programmatienormen beter op elkaar af te stemmen. Thuiszorg, residentiële en ziekenhuiszorg werken immers als “communicerende vaten”. We moeten ook inzetten op thuisondersteunende technologie, preventie en een regelluwe omgeving creëren waardoor ook alternatieve vormen van huisvesting kansen krijgen.