3 vragen over verantwoordelijkheden in verband met het voetpad

Een stoeptegel die wat uitsteekt, en daar lig je dan. Geen sneeuw ruimen, en de buurvrouw gaat tegen de vlakte. Of wie is aansprakelijk als het voetpad niet onderhouden is?

WIE MOET HET TROTTOIR ONDERHOUDEN?

“Glibberige bladeren op de stoep, ijsvorming, sneeuw die niet geruimd is... wie is aansprakelijk als je als voetganger ten val komt? En wie moet het trottoir eigenlijk onderhouden?” vraagt Jacqueline, een zestiger uit Anderlecht zich af. “Ik woon in een klein flatgebouw, een mede-eigendom zonder conciërge of onderhoudspersoneel. Hoe zit dat dan met sneeuw of andere troep op de stoep? Ik heb me laten vertellen dat wie op het gelijkvloers woont het voetpad moet onderhouden. En wat als die bewoner niet thuis is en dat kan bewijzen, is het dan de bewoner van de eerste verdieping die moet ingrijpen?”

“Niet noodzakelijk”, zegt Olivier Hamal, voorzitter van SNPC, een vereniging van eigenaars en mede-eigenaars. “De regelgeving over de mede-eigendom bevat geen regels die de bewoners van de benedenverdieping verplicht om het trottoir te onderhouden. Evenmin als de eigenaar van de bovenverdieping verplicht is om het dak te onderhouden. Wie dan wel verantwoordelijk is? De mede-eigenaars zullen je daarom doorverwijzen naar de syndicus van het gebouw. Hij moet waken over het onderhoud van de gemeenschappelijke delen en daarvoor de nodige maatregelen nemen.” Voor een mede-eigendom betekent dit concreet dat de mede-eigenaars een of meer verantwoordelijke personen moeten aanduiden.

Meestal de conciërge

Het gemeentelijk reglement van om het even welke stad of gemeente verplicht burgers om hun trottoir vrij te maken van sneeuw, ijs en bladeren. Voor de eigenaars van een eengezinswoning is de regel duidelijk: het is hun job! Woon je in een flatgebouw, dan is de oplossing even eenvoudig: de conciërge (of zijn/haar gelijkgestelde) draait voor deze taak op. Maar in een kleine mede-eigendom bepaalt het intern reglement wie de stoep sneeuwvrij moet maken. Die taak is dan volgens het SNPC weggelegd voor “het onderhoudspersoneel of de bewoners van het gelijkvloers. Of die van de eerste verdieping als er op het gelijkvloers niemand is. Of de andere bewoners van het gebouw, of die nu eigenaar dan wel huurder zijn.”

WIE IS AANSPRAKELIJK ALS JE VALT?

In theorie riskeer je 250 euro boete als je je stoep niet hebt vrijgemaakt. Maar de problemen stellen zich vooral als iemand valt en jou daarvoor verantwoordelijk stelt. Dat kan aardig wat geld kosten als je niet verzekerd bent. Het burgerlijk wetboek verplicht je om je voetpad vrij te maken. Als een voorbijganger ten val komt op een stoep die niet werd vrijgemaakt, kan hij zich verhalen op de persoon of personen die in het gebouw wonen en een fout hebben gemaakt. Want elke persoon die schade berokkent aan derden, is gehouden die te herstellen.

“Bij sneeuwval of ijzel het trottoir vrijmaken is inderdaad een verplichting die staat ingeschreven in het burgerlijk wetboek”, benadrukt ook Laurence Gijs van AG Verzekeringen. “Je wordt geacht je te gedragen als een goede huisvader en de stoep vrij te maken om een val of een ongeval te voorkomen.” In het juridische jargon heeft men het over een middelenverbintenis, wat betekent dat de bewoner niet onder zijn verantwoordelijkheid uit kan, tenzij hij aantoont dat hij door omstandigheden onmogelijk de nodige maatregelen kon treffen, bijvoorbeeld omdat hij op dat moment in het buitenland verbleef.

Stel, je wordt als bewoner veroordeeld omdat je je stoep niet hebt onderhouden, wat dan? Dan kan je een beroep doen op je familiale verzekering, als je die hebt. “Als iemand ten val komt omdat je je voetpad niet hebt vrijgemaakt, dan kan je burgerlijke aansprakelijkheidsverzekering (BA) privéleven tussenkomen om het slachtoffer schadeloos te stellen”, vervolgt Laurence Gijs. “De BA privéleven is een verzekering die specifiek de schade dekt die aan derden werd toegebracht en waarvoor de verzekerde verantwoordelijk is. Heb je een verzekering BA gebouw voor je woning, dan kan ook die tussenkomen.”

En wat als je zelf valt? “Val je op een nietvrijgemaakt trottoir, met medische kosten tot gevolg, dan kan een rechtsbijstandverzekering privéleven helpen je dossier samen te stellen, zodat je een claim kan indienen tegen de eigenaar van de stoep en je een schadevergoeding kan eisen.” Bewijzen dat je val werd veroorzaakt door een losgiggende stoeptegel is lang niet altijd makkelijk. Hier gelden de algemene aansprakelijkheidsregels. Je moet bewijzen dat je schade hebt geleden, maar ook dat de tegenpartij een fout (of nalatigheid) heeft begaan en aantonen dat er een oorzakelijk verband is tussen beide.

Het eerste wat je na een val moet doen is de politie erbij roepen. Weigert die te komen, eis dan een officiële registratie van je oproep, met datum en uur. Ga vervolgens zelf naar de politie om een procesverbaal te laten opstellen.

Maak intussen ook foto’s, met datum, en verzamel gegevens van eventuele getuigen. Ook de attesten van de dokter of de spoedafdeling waar je langs ging hou je bij en bezorg je aan de juridische dienst van je verzekeraar of aan een advocaat.

WELKE VERANTWOORDELIJKHEID DRAAGT DE GEMEENTE?

Niet enkel bewoners kunnen aansprakelijk worden gesteld voor nalatigheid, maar ook lokale overheden. Zij zijn verantwoordelijk wanneer het trottoir gebreken vertoont, want gemeenten zijn wettelijk verplicht om veilige wegen ter beschikking te stellen van de gebruikers. Al moeten die gebruikers wel een normale voorzichtigheid aan de dag leggen.

Zo wees een gerechtelijke uitspraak in Bergen op ‘de onmogelijkheid van gemeenten om permanent te waken over de goede staat van de wegen (...)’. Bij een val kan de gemeente ‘verantwoordelijk worden gesteld als het gevaar abnormaal is, van dien aard dat het legitieme vertrouwen van iedere gebruiker die normaal op de openbare weg circuleert, wordt aangetast’. Maar wat is normaal? Dat is niet echt duidelijk. Het blad van verzekeringsmaatschappij DAS publiceerde hieromtrent verschillende uitspraken die meer klaarheid scheppen. Zo werd in Luik in beroep geoordeeld dat ‘een trottoir met een frietvetvlek van één vierkante meter, een gebrek vertoont waarvoor de gemeente verantwoordelijk is. Toch draait de voetganger die over deze vetvlek uitgleed op voor de helft van zijn schade, omdat het ongeval zich bij klaarlichte dag voordeed en de voetganger, mits meer voorzichtigheid, de val had kunnen vermijden’. Een ander voorbeeld? Wie tijdens het wandelen op zijn smartphone zit te tokkelen en over een losliggende steen struikelt, is voor een deel ook zelf verantwoordelijkheid voor zijn val.

Nog meer losliggende stenen. Een uitspraak van de rechtbank in Gent stelt dat ‘een stoeptegel die 15 millimeter uitsteekt niet abnormaal is voor een trottoir, maar een losliggende steen die 3 cm uitsteekt is van dien aard dat hij het vertrouwen van de voetgangers schendt, en dus is de gemeente verantwoordelijk op basis van het artikel 1384 al. 1 van het Burgerlijk Wetboek.”

Gemeenten zijn gehouden door deze middelenverbintenis, maar kunnen alsnog aan het betalen van een schadevergoeding ontsnappen als ze ‘erin slagen te bewijzen dat ze op geen enkele manier weet konden hebben van de gevaarlijke situatie’. In Brussel bijvoorbeeld werd een bewoner voor twee derde aansprakelijk gesteld omdat hij de gemeente niet had verwittigd omtrent een gat in het trottoir voor zijn woning. Breng je gemeente dus meteen op de hoogte als je trottoir in slechte staat is, want men kan je dit later misschien verwijten.

Algemeen politiereglement

De voorschriften omtrent trottoirs en hun netheid maken deel uit van het algemeen politiereglement. Hoewel steden en gemeenten elk hun eigen politiereglement hanteren, gelden er doorheen het land toch meestal gemeenschappelijke regels voor trottoirs. Zo moeten huurders, eigenaars of hun vertegenwoordigers het trottoir voor hun deur begaanbaar en proper houden. Dat geldt ook voor onkruid en de afwatering van de greppel. Vaak valt het schoonmaken en het vrijmaken van het trottoir ten laste van wie op het gelijkvloers woont. Woont daar niemand, dan moet het onderhoud door de bewoners van de hogere verdiepingen gebeuren, te beginnen bij de eerste verdieping, enz.

Een boom of een perk voor je woning? Dan moet de persoon die instaat voor het onderhoud van het trottoir in theorie ook het onkruid onder de boom of in het perk verwijderen. Maar in de praktijk zijn het meestal de gemeentediensten die zich hierover ontfermen.

Je mag met je stoep niet doen wat je wil, ook niet om de publieke ruimte groener te maken. Dat kan je 50 tot 250 euro kosten. Wil je een grote pot met geraniums tegen je gevel plaatsen, weet dan dat de meeste gemeenten eisen dat er een minimum doorgang van 1,5 meter is voor voetgangers, mensen met beperkte mobiliteit, kinderwagens...

En moeten we dit nog herhalen: baasjes van huisdieren moeten ervoor zorgen dat er geen uitwerpselen op het trottoir achterblijven!